Оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік жұмысы (ожсөЖ) – 45 сағат
Тақырып: 1941-1970 ж.ж. Кеңес мектебі мен педагогикасы
жүктеу/скачать 2,88 Mb.
|
| Тақырып: 1941-1970 ж.ж. Кеңес мектебі мен педагогикасы.
Дәрістің мазмұны: Ұлы Отан соғысы жылдарындағы мектеп және педагогика Үлы Отан соғысынан кейінгі жылдардағы мектеп және педагогика (1946-1958ж.ж.) Жалпыға бірдей міндетті орта білім беруді жүзеге асыру Кеңес халқының фашистік Германияға қарсы соғысы көптеген материалдық күшті керек етті. Еңбекке жарайтын миллиондаған адамдарды бейбіт еңбектен бөлді. Соғыстың ауыр зардабы еліміздегі халық ағарту ісіне, кеңес мектебінің өміріне әсер етпей қойған жоқ. Сан мыңдаған жоғары сыньш оқушылары, мүғалімдер мен студенттер Кеңес Армиясы қатарына, халық жасақшыларына, партизандық күреске аттанды. Мүғалімдер мен оқушылар, ауыл шаруашылық жүмыстарына, металл сынықтарын, дәрі-дәрмектер жинау, ауруханадағы жаралыларға дәрігерлік жәрдем беру, іскер отбасыларына қамқорлық жасау жүмыстарына белсене араласты. Соғысқа жақын жерлердегі балалар тылға көшірілді. Жергілікті жерлерде ол балалар үшін үлкен қамқорлық жасалды. Мектеп-интернаттар үйымдастырылды. Немістер уақытша басып алған жерлерде ондаған мың мектеп қиратылды және тоналды. Тек РСФСР аумағында неміс басқыншылары 17 мындай, Украйнада 20 мыңға жуық мектеп үйлерін қиратты. Онымен қатар мектептерде мүғалімдер жетіспеді. Көптеген жасырын жастар үйымдарын, олардың ішінде ерекше белгілі болған краснодоңдық "Жас гвардияны" ерекше атауға болады, олар фашист басқыншыларына шапқыншылықпен қарсы күресе отырып, ерліктің үлгісін көрсетті. Ондаған мың мүғалім мен оқушылар партизан отрядтарында күресті. Мысалы, бір ғана Белоруссияның партизан отрядтарында басқыншыларға қарсы 7 мыңнан астам мүғалім мен 30 мыңдай оқушы ұрыс қимылдарына қатысты. Неміс фашистерінің уақытша басып алған жерлерінде Украинаның, Белоруссияның, Брянск, Псков және басқа облыстардың партизандық аудандарында мектептер кеңестік оқу бағдарламалары бойынша жүмыс істеуді жалғастырды. Соғыстың алғашқы жылдарында шалғай тылдағы республика ретінде Қазақстанға күнбе-күн дерлік балаларды тиеген эшелоңцар келіп жатты. Бұлар майдан шебіңдегі аудандардың балалары еді. Соғыстың және экономикалық жағдайдың қиындығына қарамастан, партия мен үкімет мектептер мен тәрбие мекемелерінің дұрыс жұмыс істеуі үшін ерекше қамқорлық жасады. Мектеп үйлерінің, оқулықтар мен оқу құралдарының жетіспеуіне, мұғалімдердің жүктемелерінің ауырлығына байланысты туындаған көптеген мәселелер шешіліп отырылды. Соғыстың алғашқы жылдары ер мұғалімдердің негізгі бөлігі әскерге алынды. 1941 жылдың өзінде Белоруссиядан 10 мың мұғалім, Грузиядан 7 мыңнан астам мұғалім әскер қатарына алынды. Соғыс астындағы аудандар мен тылдағы көптеген мектеп госпитальдерге, казармаларға, әскери-шақыру бөлімдеріне айналды. Соғыс жылдарында ұйымдастыру бағытындағы көптеген кешенді шаралар алынды: сабақтың ұзақтығы 35-40 минутқа дейін, үзіліс 5 минут қысқартылды, кейбір мектептер 3 кезеңмен оқыды. Партия мен үкімет ата-аналарынан айырылған және еліміздің шығыс аудандарына көшірілген жүздеген мың балаға қолайлы жағдайлар жасауға, оқыту мен тәрбиелеуді қамтамасыз етуге ерекше көңіл бөлді. 1942 жылдың басында Халық Комиссарлар Кеңесі панасыз балалармен жұмыс туралы арнаулы қаулы қабылдады. Қаулы бойынша, облыстық атқару комитетінде ерекше комиссиялар ұйымдасты, аудандық оқу бөлімдерінде панасыз жөне бақылаусыз балалармен жұмыс істейтін инспекторлар лауазымы енгізілді. Балаларды қабылдау және балалар үйлерінің жүйесі ұйымдасты, ересек жеткіншектерді жүмысқа орналастыру шаралары іске асырылды. Елімізде балаларды жаппай оқыту міндеттері біржүйелі шешіліп отырды. Батыс аудандардан 63 мың оқушысы бар 600ге тарта мектеп көшірілді. Мәселен, өндірісте жұмыс істейтін жеткіншектерді жалпыға бірдей оқытумен қамту үшін 1943 жылы жүмысшылар үшін кешкі-сменалық мектептерін ашу туралы да қаулы қабылданды, ал 1944 жылы ауыл жастарына арналған мектептер ашу туралы қаулы қабылданды. Бүл типтегі мектептер кейіннен кең өріс алды. 1943 жылы желтоқсан айында Халық Комиссарлары Кеңесінің балаларды 7 жастан бастап, жалпыға бірдей міңдетгі оқытуды енгізу туралы ете маңызды қаулысы қабылданды. Жалпыға бірдей міндетті оқытуды іске асыру мақсатында мектептерді мүғалімдермен қамтамасыз ету шаралары белгіленді. Мамандығы бойынша жұмыс істемей, басқа жұмыс істеп жүрген мұғалімдер мектепке қайтарылды, сырттай педагогикалық білім беру жүйесін дамыту туралы арнаулы шешім алынды, қысқа мерзімді курстар ұйымдастырылды. Партия мен үкімет мұғалімдер материалдық жағынан қамтамасыз етуге бағытталған әртүрлі шараларды белгіледі. 1943 жылы мүғалімдердің жалақысын арттыру туралы үкіметтің қаулысы қабылданды. Жоғарғы Кеңес Президиумының жарлығымен 1944 жылы 5 мыңнан астам мүғалім мен халыққа білім беру ісінің басқа да қызметкерлері балаларды оқыту және тәрбилеудегі ерен еңбектері үшін орден, медальдармен марапатталды. Соғыс жылдарында мектептің оқу-тәрбие жұмысының мазмұнына кейбір өзгерістер енгізілді. Әртүрлі оқу пәндеріне әскери-қорғаныс тақырыптары енгізілді: физика курсында қазіргі әскери техника оқытылды; химия курсында улы заттар және одан қорғанудың тәсілдері; жағырафиядан "Жастар және карттар" тақырыбын оқыту кеңейтілді; онда карта бойынша және жергілікті жерлерді бағдарлай білу ептілігіне ерекше көңіл бөлінді. Шет тілі және орыс тілі сабақтарында әскери терминология оқытылды; 1941—1942 оқу жылынан бастап тарих және әдебиетті оқытуда патриоттық тәрбиеге ерекше мән берілді. Тарих сабағында біздің халқымыздың қаһармандық өткен тарихына және оның шет ел шапқыншыларына карсы күресіне ерекше көңіл бөлінді. Соғыс жылдарында тимуровшылар қозғалысы мен госпитальдерге қамқорлық көмек беру ісі кеңінен дамыды. 1943 жылдың тамыз айында тәрбие жұмысын жақсарту мақсатында РСФСР Халық Комиссарлар Кеңесі "Оқушыларга арналған ережені" бекітті, онда оқушылардың мектепке, ұстаздарға, ата-аналарға қатысы туралы міндеттері анықталды, мектептегі және мектептен тыс жерлердегі мәдени мінез-құлық ережелері бекітілді. Мектептегі оқу жұмысының тиімділігін арттыру және оқушылардың үлгерімін бағалау үшін бес балдық жүйені енгізудің үлкен мәні болды (қаңтар 1944 ж.). 1943 жылы ер балалар мен қыз балаларды бөлек мектептерде оқыту туралы шешім қабылдаңды, балаларды бөлек оқыту 1954 жылы қате шешім ретінде өзгертеді. 1944 жылы Халық Комиссарлары Кеңесі "Мектептегі оқу жүмысының сапасын жақсарту шаралары туралы" қаулы қабылдады. Ол қаулыда орта мектепті үздік бітіргендерді алтын және күміс медалдармен марапаттау жөнінде шешім қабылданды. Соғыстың қиын жағдайына қарамастан, педагогика ғылымы саласында ғылыми-зерттеу жұмысы бір сәт тоқтағаи жоқ. Оқу-тәрбие жүмысының теориялық және әдістемелік мәселелері талданылды, оның ішінде білім берудің мазмұнын жетілдіруге, патриоттық, еңбек және интернационалдық тәрбиеге ерекше мән берілді. Кеңес мектебін одан әрі жетілдіру және дамыту мақсатында педагогика, психология және жекелеген пәңдерді оқыту әдістемесі саласыңца ғылыми-зерттеу жүмысына басшылық жасау және реттеп отыру үшін 1943 жылдың қазан айында үкіметтің қаулысымен Москвада РСФСР Педагогика ғьлымдарының академиясы құрылды, Педагогика ғылымдарының академиясы педагогика ғылымының саласында белгілі ғалымдардың басын бірікгірді. Сонымен, Ұлы Отан соғысы халықтар достығына ғана емес, кеңес мектебіне де сын болды. Бұл сыннан мүдірмей өтті. Оған кеңес мектебінен тәрбие алған мыңдаған ұл-қыздарымыздың жанқиярлық өшпес ерлігі дәлел бола алады. Ұлы Отан соғысы аяқталғалы 60 жылдан астам уақыт өтсе де біздің қоғамымыз оның сабақтарын толық та терең түсінуге бет алып келеді. Ұлы Жеңіс халқымыздың тарихында тағылымы мол елеулі оқиғалардың бірі болып табылады. 2. Соғыстан кейінгі жылдарда республика еңбекшілерінің алдында орасан зор міндеттер тұрды. Ең алдымен, тез арада соғыстың зардаптарын жою, халық шаруашылығы мен мәдениетімізді шап-шаң қалпына келтіру, еліміздің экономикалық және мәдени дамуын қамтамасыз ету. Отанымыздың қорғаныс қуатын одан әрі нығайту. Бұл міндеттерді орындауда еліміздің зиялы кадрлары ерекше рөл атқарды. Ұлы Отан соғысында жауды жеңгеннен кейін кеңес халқы соғыстың халық шаруашылығына келтірген зиянын қайтадан қалпына келтіруге ерекше ерлеу жағдайында жігерлене кірісті. 1946—1950 ж. арналған халық шаруашылығын қалпына келтіру және дамыту туралы соғыстан кейінгі бесжылдық жоспарда соғыс кезінде қираған мектеп үйлерін тек қалпына келтіру ғана емес, сонымен қатар көптеген жаңа құрылыстар салу, мектептердің жүйелерін одан әрі дамыту, балаларды міндетті жетіжыддық оқытумен толық қамту үшін соған сәйкес жағдайлар жасау және орта мектептердің жоғары сыныптарыңца оқитындардың санын 31,8 млн. адамға жеткізу көзделді. Соғыс жылдарында қиратылған мектептерді қалпына келтіруге және жаңа мектеп үйлерін салуға, олар үшін оқу-шығармашылық жабдықтарын дайындауға мектептерді қамқорлыққа алған өндірістік мекемелер белсене қатысты, ал ауылдық жерлерде — кеңшарлар мен үжымшарлар, сонымен қатар еңбекшілердің өкілдері, мүғалімдер, мектеп оқушылары кеңінен қатыстырылды. Осындай шараларды іске асырудың нәтижесіңде 1949 ж. жалпыға бірдей міндетті жетіжылдық білім беруді барлық жерде енгізудің толықтай мүмкіншілігі жасайды. Партияның XIX съезі халық шаруашылығын дамытудың 1951—1955 ж. арналған бесжыддық жоспарында төмендегі міңдеттерді қойды: жалпыға бірдей жетіжылдық білім беруден жалпыға бірдей орта білім беруге көшуді аяқтау (республика орталықтарында, республикада, облыстық, өлкелік және ірі өндіріс орталықтарында). Өткен бесжылдықпен салыстырғаңца съез қалалық және ауылдық мектептер үшін мектеп үйлерінің қүрылысын 70 пайызға арттыруды белгіледі. Осының нәтижесінде бұл жылдары жетіжылдық мектептердің жүйесі біршама артты, сонымен қатар орта мектептердің, әсіресе, ауыл мектептерінің жүйесі өсті. 1955—56 оқу жылы еліміздің орта мектептерінің жалпы санының жартысынан астамы ауылдық жерлерде болды. 1959-1960 оқу жылы жалпы білім беретін мектептердс 33361 мың, ал 1964-1965 оқу жылында - 46700 мың адам оқыды. 1964 жылы сегізжылдық мектепті 4 млн. адам бітірді, орта білім беретін мектепті - 1 млн. 400 мың адам тамамдады. Соңғы 5 жылда 7 мыңнан астам жаңа сегізжылдық мектеп ашылды. Жалпыға бірдей міндетті білім беруді іске асырудағы ерекше жетістіктерге қарамастан, ауылдық мектептерде әлі де мектеп жасындағы көптеген бала оқумен қамтылмаған еді. Ұлы Отан соғысына дейінгі қалыптасқан халыққа білім беру жүйесі, оның ішінде жалпы білім беретін орта мектептің құрылымы соғыстан кейінгі жылдарда да ешқандай елеулі өзгеріссіз сақталды. Басшылық құжаттарда айтылғандай, мектептің жұмысында өмірмен, тәжірибемен кейбір байланыс болмады, оқытудың сөздік сипаты берік орын тапты. Партияның XIX съезі өзінің шешімдерінде жалпы білім беретін политехникалық мектепті құрудың қажеттігін атап көрсетті, бірақ ол партияның XX съезінде де күн тәртібіне қойылғанмен, бұл шешімдер іске асырылмады. 1956~1960ж. арналған халық шаруашылығын дамыту жоспарында жалпы білім беретін мектепте политехникалық оқытуды одан өрі дамытудың міндеттері қойылды. 50-жылдары орта мектептің жоғары сынып оқушьшарының саны біршама артты. Егер 1950-1951 оқу жылында УІІІ-Х сыныптарда 2 млн. адам оқыса, 1955-56 оқу жылында олардың саны 6 млн. адамға жетті. Орта мектептердің санының өсуіне байланысты пән мүғалімдерінің қажеттілігі артты. 1950-51 оқу жылында олардың саны 1330 мың, ал 1958-59 оқу жылында 1813 мың адамға жетті. 50-жылдардың екішпі жартысында, XX съезден кейін оның шешімдеріне сәйкес оқу орыңдарының жаңа түрлері мектеп-интернаттар ашылды, оларға негізінен жалғыз басты аналардың, еңбек және соғыс ардагерлерінің, сонымен қатар отбасында бала тәрбиелеуге қажетті жағдайы жоқтардың балалары қабылдаңды. Соғыстан кейінгі жылдарда мектептің өмірмен байланысына, оның ішінде мектептегі политехникалық оқытуға ерекше мән берілді. Мәселен, 1954-55 оқу жылынан бастап РСФСР мектептерінде оқу жоспарына төмендегі пәндер енгізілді: І-ГУ сыныптарда - еңбек, У-УІІ сыныптарда- шеберханадағы және оқу-тәжірибе аландарындағы практикалық сабақтар, УІІІ-Х сыныптарда - машинатану, электротехника және ауыл шаруашылығынан практикумдар. Осындай пәндер Одақтас республикалардың мектеп бағдарламаларына да енгізілді. Оқушыларды қоғамдық пайдалы еңбекке баулудың өте қажетті түрлерінің бірі оқушылардың өндірістік бригадаларын ұйымдастыру болып табылады. Алғашқы рет осындай бригадалар 1955 ж. Ставрополь өлкесіңде ұйымдасты, ал содан кейін басқа облыстар мен республикада кең өріс алды. 40-жылдардың аяғы мен 50-жылдардың бас кезінде педагогика ғылымы мектептің оқу-тәрбие жұмысының идеялық-саяси деңгейін арттыру мәселелерін зерттеуге және пракгикалық іс-әрекетке оқушыларды даярлауға ерекше мән берді. Бұл кезеңде педагогика теориясы мен тарихынан монографиялар мен оқулықтар жарық көрді: Н.К.Гончаровтың "Педагогика негіздері" (1947), И.А.Кайровтың педагогикалық институттар мен университеттерге арналған "Педагогика" (1948), И.Т.Огородников пен П.Н.Шимбиревтің "Педагогика" (1950), Б.П.Есипов пен Н.К.Гончаровтың педагогикалық училищелерге арналған "Педагогика" оқулықтары (1950). Партияның XX съезі (1956) педагогика ғылымының алдына көптеген жаңа өзекті мәселе қойды және мектептің оқу-тәрбие жұмысының деңгейін арттыру, политехникалық білім беруді дамыту, мектептің өмірден алшақтығын жоюдың қажеттігін атап көрсетті. Осыған байланысты Педагогикалық ғылымдар академиясының және педагогикалық институттардың педагогикалық кафедраларының ғылыми бағыты мектептердің өзегі мәселелерін зерттеуге біріктірілді: орта мектептегі жалпы және политехникалық білім беруді оқытуды үйымдастыру және әдістері, мектептегі тәрбие жұмысын ұйымдастырудың ғылыми негіздері, балалардың жас және дара ерекшеліктерін ғылыми жаратылыстану және психологиялык тұрғыдан зерттеу. 50-жылдардың аяғыңда мектептегі білім берудің мазмұнын жетілдірудің жолдарын теориялық және эксперименттік ізденістер басталды. Осыған байланысты жан-жақты мәселелер зерттелді: білім берудің мазмүнының, ғьлымның, техниканың және мәдениеттің деңгейі мен сипатына тәуелділігі, жасөспірімдерді тәрбиелеу мен білім беруге қойылатын жаңа талаптар; оқушыларды оқытудың әртүрлі төрбие жүмысының бағдарламаларын құрудың қағидалары және т.б. Педагог-теоретиктер 7—10 жастағы балалардың бастауыш мектепте оқыту үрдісінде жалпы дамуының мәселелері зерттелді. Профессор Л.В.Занковтың басшылығымен "Оқыту және даму" атты өте күрделі және болашағы зор мәселе зерттеліне бастады, сонымен қатар орыс тілі және арифметиканы оқыту мәселелері, алты жасар балалардың сауат ашу, санау, жазу дағдыларын қалыптастыруда тәжірибе жұмыстары жүргізілді. Қарастырылып отырған кезеңде педагогика тарихынан зерттеу жұмыстары кеңінен жүргізіле бастады. Оның нәтижесінде педагогикалық институттарға арналған "Педагогика тарихы" (1955) оқу құралы жарық көрді. Сонымен қатар Е.Н.Медынскийдің "Украина мен Белоруссиядағы XVI—XVII ғ. туысқан мектептері" (1954), Н.А.Константинов және В.Я.Струминскийдің "Ресейдегі бастауыш білім беру тарихының очерктері" (1949), М.Ф.Шабаеваның "Орыс прогрессивті — демократиялық педагогикасының қалыптасу тарихынан" (1951), Н.А.Константинов және Е.Н.Медынскийдің "РСФСР кеңес мектебі тарихының очерктері" (1948) және т.б. Аса көрнекті орыс педагогтары К.Д.Ушинскийдің, Д.Д.Семеновтың, В.Я.Стоюниннің, В.И.Водовозовтың, Н.И.Пироговтың, Л.Н.Толстойдың, П.Ф.Лесгафтының еңбектері кеңестік педагогика тарихы ғылымын байытты. № 16 дәріс жүктеу/скачать 2,88 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|