СУДА / ЖАҒАДАН АЛЫС ЖӘНЕ ТЕРЕҢДЕ ЖҮЗУ

Егер сіз жақсы жүзу білсеңіз ғана жағадан алыс жүзуге болады.

Суық суда судороги бұлшық еттің тартылуы пайда болу мүмкін.

1. 
   Судорогкі сезсеңіз бірден тоқтап арқаға бұрылып суға жатыңыз.
   
2. 
   Егер судорогамен санынын алдыңғы бұлшық етті тартылып кетсе, аяқты және аяқтың саусақтарын түзеңіз (распрямите вперед).
   
3. 
   Егер судорогамен икроножной бұлшық етті тартылып кетсе, аяқты және аяқтың саусақтарын түзеңіз өзіне қарай (распрямите носок на себя).
   
4. 
   Егер судорогалар өте қатты болса және аяктарыңыз түземесе, онда оны қолдың қөмегімен істеп қөріңіз.
   
5. 
   Бұлшық еттерді үқалаңыз (растирайте и разминайте). Содан кейін тағыда аяғыңызды тартып қөріңіз.
   
6. 
   Егер судорогалар тоқтаса, онда кішкене демалвап басқа стильмен жағаға жүзіңіз.
   

Суда көп уақыт өткізуі сізді шаршату мүмкін.

1. 
   Шаршағаның немесе тоңғанын сезсеңіз, тез бұрылыңыз және жағаға қарай жүзіңіз.
   
2. 
   Өз күшінізді сақтаңыз. Уақыт мезгіл сайын арқаға жатып демалыңыз. Қатты тонып қалмау үшін демалуды тым созбаңыз.
   
3. 
   Егер сіз жағаға өз күшімен жететіндігіне сенбесеңіз, онда арқаға жатып қолынды жоғары көтеріп шайқаныз машите өзіне басқа адамдардың зейін аударту үшін.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Күшті жай келтірмей, су ағымымен куреспеңіз.
   
2. 
   Су ағымымен жүзіп диагональмен ең жақын жағаға жүзіңіз.
   

Қатты су ағымы теңізде де болуы мүмкін. Онда отмельдер болуы мүмкін, толкындар прилив кезінде оған соғылып теңізге қарай жүріп кері ағын тудыру мүмкін. Осындай ағымға түсеніз шошыманыз, ол сізді алып кетпейді. Шамалыдан кейін сіз оның жылдамдығын азайғаның сезесіз. Сонда жағаға қарай бұрылып ағымнан шыққанша жағаға вдоль жүзіңіз.

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Балдырлар жүзуге кедергіні жасап жабысқанын сезсеңіз, тоқтамаңыз және бір орында барахтаться етпеңіз, әйтпесе сіз одан да қатты балдырларға шатасып қаласыз.
   
2. 
   Екі аяқпен қатты итеріңіз (резко отталкивайтесь), босануға ұмтылыныз.
   
3. 
   Бұл көмектеспесе, бір аяқпен екінші аяқттағы балдырларды алып тастаңыз.
   
4. 
   Өзіңіз судың астына сінбеніз (не ныряйте), әйтпесе балдырлар сіздің мойыңызды орайды.
   
5. 
   Балдырлардан құтылғасын қауіпті жерден аяқтармен ақырын жүзіп (меньше шевелить ногами) кетініз.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Дем алуды тоқтаңыз және саусақтармен мұрыңызды жабыныз.
   
2. 
   Жаға жақын болса аяқпен судың түбін тауып көріңіз.
   
3. 
   Егер су терең болса, онда артық ауыр заттардан құтылыңыз. Ол сізді судың астына алып кетуі мүмкін.
   
4. 
   Егер сіздің аяғынызда резенке етіктер болса, оны лақтырманыз және голенищемень төмен қойып ауадан жасалған подушкалар ретінде пайдалануға болады. Олай сізге судың бетінде болуға ыңғайлы болады.
   
5. 
   Ең жақын жағаға су ағымына диагональмен жүзіңіз.
   

1. 
   Суға бетімен төмен жатып, аяқты және қолынды кең жазып ақырың және терең (глубже и реже) дем алуға ұмтылыныз.
   
2. 
   Судың бетіңде көбірек қалудың басқа әдісі бар. Аяқпен педальдарды бұрағандай жүзіңіз. Қолмен суды үрыңыз (шлепайте руками по воде). Олай сіз нагрузканы суға түсіресіз және де тепе-теңдікті сақтаңыз.
   
3. 
   Тағыда бір әдіс бар: вертикальды күйде екі аяқты бірдей бөгіп жан жаққа итеріңіз және тез түзу қылыңыз.
   

Дауылда суда жүзбеңіз. Бірақ егер сіз дауылда суға түссеңіз жағаға қарай жүзіңіз.

ЕГЕР СІЗ ЖАҒАДАН АЛЫС БОЛСАҢЫЗ:

• 
  Толқындарға қарсы жүземей күш жұмсамаңыз. Толқындар сізді өздері жағаға қарай апарады.
  
• 
  Жаңа толқын сізге жақындағанда қолмен және аяқтармен ұзақ қашықтыққа жүзу үшін жиі жұмыс істеңіз (энергично работать ногами и руками).
  
• 
  Толқын кеткеннен кейін әлсіреңіз (расслабтесь) және келесі толқынды қүтіңіз.
  

ЕГЕР СІЗ ЖАҒАҒА ЖАҚЫН БОЛСАҢЫЗ:

• 
  Толқындар бір біріне және тастарға соғылғанда водовороттарды тудырады.
  
• 
  Оларды жоғары емес, төменнен өту керек.
  

Отлив кезінде жағаның бойында қыдырсаңыз пещераға кіріп прилив басталғанша шығуға үлгермеу мімкін.

1. 
   Тастарға жоғары тұрыңыз. Су максимал көтерілсе де сіздге жетпеу керек.
   
2. 
   Өзіне көніл аударуға ұмтылыныз (айқалап, қолмен).
   
3. 
   Су кеткенше немесе құтқарушылар келгенше төмен түспеңіз.
   

Адамның батқаның қалай білесіз:

Батып жатқан адамның денесі суда тік тұрады, басы толқында бір есе көрінеді бір есе қөрімбейді. Батып жатқан адам қолмен (судорожно взмахивает).

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Егер сізде қайық бар болса тоңып жатқан адамға жүзіп оны қайықа қөтеріңіз. Байқаңыз, қайық аударылып қалу мүмкін.
   
2. 
   Егер қайық жоқ болса, онда жүзіп батып жатқан адамға жетіңіз.
   
3. 
   Батып жатқан адамға жеткен соң, оған артынан иығынан ұстаңыз. Әйтпесе ол сізді ұстап алу мүмкін және сізбен бірге батып кетеді.
   
4. 
   Егер батып жатқан адам сізді үстап жібермесе, онда оны бір қолымен жақтан (подбородықтан) үстап өзіне қарай тартыныз. Оның басы сіздің басымен қатар беті жоғары болу керек.
   
5. 
   Тура сол қолдың тізесімен оның иығын үстап адам айналуға кедергіні жасап қысып тастаңыз. Жағаға қарай қырмен немесе арқада жүзініз.
   
6. 
   Егер батып жатқан адам санасыз болса, оны жағаға қарай жүзгенде жақтан (подбородіктан) үстап беті тұрақты судан жоғары болуға тиісті.
   
7. 
   Қатты су толқында суға кетіп жатқанды бір қолымен кеудесінен басы судың бетіңде болатындай ұстаңыз.
   

1. 
   Суық суда киімді шешепеу керек, денеге суық өтуінен сақтану үшін. Тек қана аяқ киімі мен қалтадан барлық нәрсені алып шығу керек.
   
2. 
   Байқап отырыңыз суға кетіп жатқан сасқалақтаған уақытында сізді ұстамасын. Егерде ол сізді ұстай бастаса босатылу үшін арнайы приемдер қолдаңыз
   

• 
  Егерде ол аяғынан ұстаса, лезде аяқты тіке суға, түсіріңіз. Сол уақытта денені тіке қойыныз. Келесі аяқты көтеріп иығына немесе кеудесіне қойып итеріп жіберіңіз.
  
• 
  Егерде ол алдынан ұстаса, екі қолмен қолтықтан ұстап көтеріңкіреп итеріп жіберіңіз.
  
• 
  Егерде ол артынан мойыннан ұстаса мүмкіндігінше басты төмен түсіріңіз суға кетіп жатқан сізді қысып тастамау үшін. Үстінде тұрған қолды қатты ұстаңыз сосын дереу алға тартыңыз келесі қолмен шынтақты көтеріңіз. Осы қимылдарыңызбен бір қолын бекітіп тастайсыз.
  
  3. 
     Ештеңе шықпаса суға кетіңіз содан соң суға кетіп жатқанды иығынан қатты ұстаңыз.
     
  4. 
     Суға кетіп жатқанның сасқалақтағаны қойдырғызу керек. Ол сізді тындаса ғана құтқарылуына сендіру керек.
     

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Мұзға кетіп жатқанға жатып жақындаңыз.
   
2. 
   Арқанның немесе тақтайдың шетін оған лақтырыңыз. Қолымен ыңғайлы ұсталыну үшін арқанның шеті байланған болу керек.
   
3. 
   Мұзға кетіп жатқанға айқалаңыз мұздың бетіне жатсын, аяғымен итерілсін, бір қолымен арқаның немесе тақтайдын ұсталынып, ал екінші қолмен алдындағы мұзды жарсын.
   
4. 
   Ақырын өзіне тартыңыз.
   
5. 
   Егерде тез уақытта жалпақ тақтай тапсаңыз мұзға кетіп жатқанның кеудесінің итеріңіз үстіне жатып алатындай. Алып шығуға жеңіл болады.
   
6. 
   Егерде қолыңызда еш нәрсе болмаса және мұз қатты болса онда мұзға кетіп жатқанға жатып жетіп қолынан немесе киімінен алып шығуына ұмтылыныз.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Сасқалақтамаңыз. Ақырын ауаны көбірек алып демалыныз.
   
2. 
   Аяғымен сіз велосипедте кележатқандай қимылдатыңыз.
   
3. 
   Бірден мұзға шығуға ұмтылмаңыз, жанжақтағы мұз жұқа болады. Сондықтан сіздің ауырлығыңыңды ұстай алмайды.
   
4. 
   Жағаға қарай жылжыңыз, қолыңызбен мұзды жары.
   
5. 
   Қолыңыздан мұз жарылуын қойғаннан кейін, мұзға шығуына тырысыңыз.
   
6. 
   Бірден бүкіл денемен шықпаңыз, мұз қайтадан сынуы мүмкін.
   
7. 
   Бүкіл денеңізбен мұзға жатыңыз.
   
8. 
   Жатқан қалпында жағаға қарай жылжыңыз.
   
9. 
   Жағаға шыққаннан кейін жүгіріп жылы жерге барыңыз.
   

Пайдалы қенестер:

• 
  Мұзға ешқашан шықпаңыз, егер сіз мұзды қатты екенін нақты білмесеңіз. Есте сақтаңыз жағаға қарай мұз қатты, терең жерлерде мұз қаттылығы төмендейді және шөп бар жерде мұз жұқа немесе қатты ағыс жерлерінде.
  
• 
  Мұз қаттылығы ауаның температурасына байланысты болады. Таңертең және түсте мұз онша қатты емес кешкісімен салыстырғанда.
  

Мұзда жүргенде қара аймақтарды айналып өтіңіз, ол жерде мұз жұқа болады.

• 
  Үлкен борпылдақ бұлт жанында жиналады, көк жиектен келе жатқан жақын арада нөсер жаңбыр не күннің күркіреуі болатынын белгілейді.
  
• 
  Нөсер жаңбыр не штормның жақындауын жақын арадағы 36 сағат ішінде айдың айналасындағы қаралау ореол не бронзалық түс күн батқан кезде не шықан кезде белгілейді.
  
• 
  Жақын арадағы желдің қаттылуын және жаңбыр болуын биік аспанда кішкентай бұлттардың тез жылжуы және сарғылтау күн батуы.
  
• 
  Қызыл не ашық, бірақ қызғылтау аспан болуы күн шыққанда, ауа ылғалдылығының көбейюі жақын арадағы ауа райының бұзылуын белгілейді.
  

АУА РАЙЫ БАРОМЕТР БОЙЫНША

• 
  Егер барометр тілшесі шкаланың сандары төмен жаққа түссе, онда ол ауа райының жаман жаққа қарай өзгеруін білдіреді.
  
• 
  Шторм болатын уақытта барометр тілшесі жанжаққа жылжиді да көрсеткіш (показатель) төмендейді.
  

• 
  Ол үшін жылдамдығын кеміту не жартылай парустарын алу.
  
• 
  Ұмытпаңыз, бұл шешім дұрыс болады теқ қана жел керек бағытпен болса ғана. Егер ол басқа бағытқа жылжыса онда басқа нұсқа алу керек.
  

ПОРТҚА ҚАРАЙ ЖЫЛЖУ.

Сіз оны істеуіңіз болады, егер:

• 
  Егер жел бағыты портқа қарай болса.
  
• 
  Күннің бұзылуын ақырын жүрсе және сіз портқа жетуге үлгерсеніз. Байқаңыз (бурное) тынымсыз теңіз қайық жылдамдығын ақырындатады.
  

ДРЕЙФКЕ ЖАТУ.

Егер басқа нұсқа болмаса, сізге қайықты желге қарсы ұстауға желдің жылдамдығымен тура келеді.
ШТОРМНЫҢ АЛДЫНДА ЖҮРУ

Бұл нұсқа іске асуы мүмкін, егер сіз ашық теңізда болсаңыз, жаға алыс және тасқа (скалаға) соғылуы қауіпі жоқ желмен жүзіп отыру керек.

ПАРУСЫ БАР ҚАЙЫҚТА:

• 
  Шторм жақындағанда палубада орналасқан барлық снастерьді жақсылап байланыз.
  
• 
  Құтқаратын желет киіңіз және ұзын жіппен мачтаға байлаңыз. Жіп дұрыстығын тексеріңіз.
  
• 
  Трюмнің бүкіл суын төгіңіз, су төгілетін тесіктер таза болғаның тексеріңіз.
  
• 
  Люктарды, иллюминаторларды жабыңыз, ішкі бөлмелерге су өтпеу керек.
  
• 
  Двигательді жағыңыз. Содан соң, жанармайды жұмсамау үшін, оны сөндіріңіз.
  

МОТОРЛЫ ҚАЙЫҚ:

• 
  Егер сіз моторлы қайықпен штормға түссеңіз жақын қорғалатын жерге (ближайшее безопасное место) барыңыз.
  
• 
  Палубаға су аз түсу үшін толқындарға қарсы жүруге тырысыңыз. Жылдамдықты минималға дейін түсіріңіз, ойткені осы жылдамдықта қайықты жүргізу оңай.
  
• 
  Адамдарды неғұрлым төмен орналастырсаңыз, соғұрлым қайық штормға тұрақтырақ болады.
  
• 
  Абай болыңыз үлкен толқындар қайықты аударып тастауы мүмкін.
  

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Өзінің үстіне барлық жылы киімді , нәски мен бас киімді қоса, киіңіз.
   
2. 
   Сосын су өтпейтін гидрокостюм немесе комбинизон киіңіз.
   
3. 
   Өзіңізбен ақша мен құжаттарыңызды су өтпейтін сумкеге салып алыңыз.
   
4. 
   Өзіңізбен шетін су, тамақ, дәрі алыңыз.
   
5. 
   Қорғайтын жилет киіңіз және рациямен координатын айтып апат сигналын беріңіз.
   

МЭНДЭЙ және ПЭМПЕМ сигналдары

МЭНДЭЙ сигналы. Осы сигналды өте қатты қатер тоніп тұрғанда (положение катастрофическое) ғана беру керек.

Егер сізге жедел көмек керек, бірақ қауіп онша болмаса ПэмПэм сигналын беру керек.

Мэндей сигналы осы қалыппен беріледі:

1. 
   Передатчикті 2182 кГц жиілігіне қойыңыз.
   
2. 
   Мэйдэй сөзін үш рет айтыңыз.
   
3. 
   Сосын үш рет қайық атын айтыңыз.
   
4. 
   Мэйдей сөзін бір рет қайталап, бір рет қайық атын айтыңыз.
   
5. 
   Содан соң координатты жіберіп, қысқа не болғанын және не көмек керегін айтыңыз.
   
6. 
   Аяқтағаннан кейін кішкене уақыт тосып қайталаңыз.
   

Сіздің іс-әрекетіңіз:

1. 
   Тізелеріңізді бөгіп кеудеге жақындатыңыз жене бір қолыңмен құшақтаныз. Бұл әрекет жылу сақтауға көмектеседі.
   
2. 
   Сізді оңай көру үшін екінші қолды биікке көтеріңіз.
   

Сіздің әрекетіңіз жүзу білесізбе білмейсізбе, су жылыма суықпа болуына байланысты.

• 
  Егер сіз жүзу білсеңіз бірақ жаға алыс болса, көмекті арқада жатып күтіңіз.
  
• 
  Егер су өте суық болса бірінші минутта шок алуыңыз мүмкін.
  

1. 
   Шок біткенше басыңызды судан жоғары үстауға ұмтылыныз.
   
2. 
   Дем алуға бақылау жасаңыз (контролировать дыхание).
   
3. 
   Суға батпайтын бір затқа үсталыңыз.
   

Егер жақын жерде ешқандай суға батпайтын заттар болмаса, онда оны су өткізбейтін (водонепроникаемая тканьнан тігілген) шалбардан жасауға болады. Шалбардын екі штанинасын түйінға (узелға) байлап қойыңыз. Сосын осы шалбарға ауаны кіргізіңіз. Сосын осы шалбарға кеудемен жатасалыңыз. Бір уақыт мезгіл өткеннен кейін жасанды жастыққа қайтадан ауаны беру керек.

Құткару үшін әрекеттер:

1. 
   Судағы адамға кез келген құтқару құралды лақтырыңыз (спас средство). Ол адамның жанына түсуі керек.
   
2. 
   Адамға қайықпен жақындағанда жел жоқ жерден жақындау керек. Әйтпесе сіз оны соғып кетуіңіз мүмкін.
   
3. 
   Қайық аударылып қалмау үшін тыныштық ауа райында адамды корма арқылы көтеріңіз, ал желді күні борт арқылы көтеруге тура келеді.
   
4. 
   Егер адам әлсіреген болса, онда оған петля бар арқанды лақтырыңыз. Адам екі қолын петляға өткізгеннен кейін және қолтығына дейін жеткізсе сіз оны қайыққа көтере аласыз.
   
5. 
   Керекті жағдайда сіз өзіңіз суға түсіп адамға қайықа көтерілуіне көмек жасай аласыз.
   

1. 
   Парусқа қатты қысым түспеу үшін, қатты жел болғанда шкоттарды әлсірету керек.
   
2. 
   Қайықты желге өткір бұрыш жасайтындай етіп қою керек.
   
3. 
   Қайықтың тұрақтылығын күшейту үшін, оның ортасына отырыңыз.
   
4. 
   Қатты жел соққанда шкоталарды босатыңыз.