Ч.Дарвин ілім қалыптасуының алғышарттары: жаратылыстану ғылымдары саласындағы жетістіктеріментаныстыру.
Ч.Дарвин ілімінің жаратылыстану ғылымдары саласындағы жеткен жетістіктері туралы, Ч.Дарвиннің экспедициялық материалдарының эвалюциялық ілімді шығаруға әсері туралы білу.
Эвалюцияның жүру себебтерін айқын түсініп, өздерінің заманауи пікірлерін, ойларын білдіру
Бағалаукритерийі
1.Ч.Дарвин ілім қалыптасуының алғышарттары: жаратылыстану ғылымдары саласындағы жетістіктеріментанысады.
2.Ч.Дарвин ілімінің жаратылыстану ғылымдары саласындағы жеткен жетістіктері туралы, Ч.Дарвиннің экспедициялық материалдарының эвалюциялық ілімді шығаруға әсері туралы біледі.
3. Эвалюцияның жүру себебтерін айқын түсініп, өздерінің заманауи пікірлерін, ойларын білдіреді
ІІ. Суреттер арқылы үш топқа бөлу. К Линней, Ж.Б.Ламарк, Ч. Дарвин топтары. ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
«Он сұрақ» әдісі бойынша үй тапсырмасын, әр топтан кезекпен бір оқушыны шығарып, тақтаға қарамай жазылған сөзді басқа оқушылар берген сипаттама бойынша табады. Жасырылатын сөздер: Палеонтология, салыстырмалы анатомия"жасанды жүйе"
өзгергіштік , «бинарлық номенклатура», К Линней, Ж.Б.Ламарк, түр, Эвалюция.
Сабақтың ортасы
9-19 мин
20-30 мин
Тақырыпты ашу:
«Миға шабуыл» Сұрақ: эвалюция қалай жүреді деп ойлайсыңдар?
Тақырыпты ашу:
Жаңа сабақты мұғалімнің түсіндірлуі.
Мұғалім түсіндірмесі:
Ч.Дарвин ілімінің шығуына себепші болған жағдайлар. XVIII ғасырдың соңында Англияда өндірістің дамуы шикізат қорын ұлғайтуды талап етті. Өнеркәсіп пен ауылшаруашылығы қарқындыдамибастады. Қолтұқымдар мен іріктемелер шығаруүшінселекциялықжұмыстардыдамытуғаерекшекөңілбөлінді. Ірі қара, жылқы, шошқа, қой, ит, кептерлердің қолтұқымдары шығарылды. Өсімдіктердің - жеміс-жидек, бақшаөсумдіктерінің жаңаіріктемелері алынды. XIX ғасырдажаратылыстанусаласында геология, физика, химия ғылымдары көртегенжетістіктергежетті. Ғылым саласындағыкөптегенжетістіктергежетті. Ғылымсаласындағыжетістіктер: А.М. Бутлеровтың органикалыққосылыстардыңқұрылысытуралы теориясыныңшығуы (1861ж); Д.И.Менделеевтың химиялықэлементтердің периодтықжүйесін жариялауы (1869 ж); ағылшынгеологі Ч.Лайельдің геологиялықөзгерістеререкшеапаттыңәсеріненболмай, климат жәнеөсімдіктер мен жануарлардыңәсеріненболатынындәлелдеуі, т.б.
Жетістіктері
Омыртқалыжануарлар ұрығыныңдамуынзерттеудіңнәтижесінде құстар мен сүтқоректілердің ұрығына желбезексаңылауларының болатындығыанықталды. Балықтар, құстар, сүтқоректілердіңтуыстықжақындағы мен сүтқоректілердіңарғытегінің суда тіршілікеткендігініңдәлелденуі де ғылымдағыжетістіктерболды. Чарлз Роберт Дарвин (1809-1882) - органикалықдүниеэволюциясыныңнегізінсалғанағылшыныныңұлыжаратылыстанушы ғалымы. "Бигль" кемесімен 5 жылғасозылғансаяхаттажинағандеректері - зерттеулерініңнегізгіарқауыболды. Өзгергіштік, сұрыптау, тіршілікүшінкүресэволюцияныңнегізгі факторы екендігінжәнеадамныңтөменгісатыдағыжануарларданшыққандығындәлелдеді. Органикалықдүниеэволюциясыныңсебептері мен заңдылықтарынашты. Еңбектері: "Табиғисұрыпталу", "Түрлердіңшығуы", "Үйжануарлары", "Адамныңшағутегі", "Жыныстықсұрыпталу", "Құрттар" жәнет.б. Жаратылыстанудыңәрсаласынан (геология, палеонтология, биогеография, эмбриология, салыстырмалы анатомия, цитология жәнет.б) жиналғанматериалдар "табиғатөзгермейді" дегенкөзқарастыжоққашығарды. Ч.Дарвиніліміне "Бигль" кемесімен саяхатжасағандажинағанэкспедициялықматериалдары да көппайдасынтигізді. Ч.Дарвинэволюциялықтеорияныбіріншіболыпашпағанымен эволюция- өзгерткіштікқатаржүруіненболатынқұбылысекендігіндәлелдеді. Ол тек табғаттыңтабиғизаңыныңәсерінендамитынынтүсіндіріп, эволюциялықпроцестібіріншіболыпдәлелдепберді.
Ч.Дарвин түрлер арасындағы ұқсастық пен айырмашылықтардың және тірі организмдердің әртүрлілігінің себептерін ашуды алдына мақсат етіп қойды. Саяхат кезінде қазба түрінде тістері кемірушілердің тістеріне ұқсас тұяқты жануарлар мен ламаға ұқсас түйетектес жануарлар табылды. Жабайы жылқы тістері мен жалқауаңның қазбадан табылған қалдықтары да Ч. Дарвинге ерекше ой салды. Әсіресе Галапагос аралының өсімдіктері мен жануарларының түр құрамы қатты қызықтырды. Өсімдіктерден – күрделігүлділертұқымдасының 20 түрінжинады. Осы аралдақұстардың 25 түрімекенететіндігінанықтады. Таушымшықтардың 13 түрінбайқады. Галапагос аралдары ОңтүстікАмериканың батысжағалауларынан 700 км қашықтықтажатқандықтанқұстардыңтүрлерінің 85%-ы аралданбасқажердекездеспейді. Ч.Дарвин Галапагос аралдарындағытаушымшықтарОңтүстікАмерикадакөргентаушымшықтарынасәлұқсағаныментүрлерініңбір-біріненайырмашылықтары бар екенінбайқаған. Ч.Дарвинді таңғалтқан да осы белгілерболды. Аралдаүшаптаболып, таушымшықтардыңнегізгіөзгеріскеұшырағанытұмсықтарыекенінекөзжеткізді. Тұмсықтарыныңөзгеріскеұшыраусебептеріқорекерекшеліктерінебайланыстыдегентұжырымғакелді. Шыққантегібірболғаныменқоректіңтүрінебайланыстытұмсықтарыныңөзгеруінмынамысалданбілугеболады. Мысалы, егертұмсығыжуанболса – қаттытұқыммен, жіңішкеұзынболса – жеміс-жидектермен, бізтәріздіүшкірболса – жәндіктерменжәнегүлшірнесіменқоректенгендіктенөзгерген. Осылардыңішіндетоқылдақсияқтыағашқабығынанжәндіктердішығарыпалуүшінкактустыңтікеніменшоқыпалатынағаштаушымшығыкездескен. Мұндайөзгерістеналшақтаудың( оқшаулану ) түрлердіңдамуынатигізетінәсеріекендігінбілугеболады. Табиғисұрыпталу тіршілікеткен орта жағдайынапайдалытұқымқуалайтынөзгергіштігі бар даралардысақтап, ондайөзгергіштігіжоқтардыжойыпотырадыдегенқорытындығакелді.
Ч. Дарвин органикалықдүниеніңтарихидамуыэволюцияның 3 факторынабайланыстыекендігінанықтады, олар: тұқымқуалайтынөзгергіштік, тіршілікүшінкүресжәнетабиғисұрыпталу.
Тұқымқуалайтынөзгергіштік, тіршілікүшінкүрес және табиғисұрыпталудың өзарабайланысыныңнәтижесіндетүрлертіршілікортасынабейімделіп, өзгеріпотырады. Міне, бұл – Дарвинніңэволюциялықтеориясыныңнегізгіқағидалары.
«Мәтінмен жұмыс» әдісі бойынша жаңа сабақтың материалын 4топқа беремін. Үш топ мәтінді 7 минут оқып танысады. Топ мүшелері 2 минут ақылдасып, әр топ өздеріне берілген тапсырманы флипчартқа түсіреді. 5 минут уақыт беріледі. Қорғауға әр топқа 2 минут беріледі.
ІІІтоп- К Линней, Ж.Ламарк жәнеЧ. Дарвин еңбектеріне Венн диограммасын жасайды
Тапсырманы орындап болған соң топтар қорғайды, Келесі топ толықтыртырады.
Мәтін бойынша жұмыс жасауға дағдалынады. Тапсырманы өз беттерінше орындауға үйренеді.
Бағалау: «Бір минуттық эссе»
-Жүйелеудің маңызы неде?
-Ч. Дарвин Еңбектері несімен құнды?
Ой бөлісуге, пікір алмасуға дағдыланады, қойылған мәселені жетік меңгеріп одан әрі өрбітеді.
Интернет материялы
Презентация
АКТ
Үлестірмелі
материал
Интернет материялы
Флипчарт
маркер
Сабақтың соңы
36-38 мин
38-40 мин
Сабақ соңындағы кері байланыс
Оқушыларға бір парақ беріледі. Онда мыналар салынған: Чемодан(суреті), қоқыс жәшігі, (суреті) еттартқыш (суреті) -Балалар, бүгінгі тақырып бойынша алған керекті ақпараттарыңызды чемоданға салыңыздар (жазыңыздар), бүгіні сабақтағы керек емес болған, артық дүниені қоқыс жәшігіне салыңыздар (жазыңыздар). Ал бүгіні ақпараттың ішінде әлі оқуым керек, толықтыруым керек дегендері болса, еттартқышқа салыңыздар (жазыңыздар) Үйге тапсырма: Ч.Дарвин ілім қалыптасуының алғышарттары: жаратылыстану ғылымдары саласындағы жетістіктер, Ч.Дарвиннің экспедициялық материалдары.
Оқушыларды бағалау
Интернет материалы
Саралау – Сізқандайтәсілменкөбірекқолдаукөрсетпексіз? Сізбасқаларға қарағанда қабілетті оқушыларғақандайтапсырмалар бересіз?
Бағалау – Сізоқушылардыңматериалдыигерудеңгейінқалайтексерудіжоспарлапотырсыз?
Денсаулықжәнеқауіпсіздіктехникасынсақтау
Ч.Дарвин ілім қалыптасуының алғышарттары: жаратылыстану ғылымдары саласындағы жетістіктерімен таныстыру.
Ч.Дарвин ілімінің жаратылыстану ғылымдары саласындағы жеткен жетістіктері туралы, Ч.Дарвиннің экспедициялық материалдарының эвалюциялық ілімді шығаруға әсері туралы білу.
Эвалюцияның жүру себебтерін айқын түсініп, өздерінің заманауи пікірлерін, ойларын білдіру
Тапсырмалар сараланып мақсатқа сай беріледі.
Дескриптор, бағдаршам, күлегеш, басбармақ, екі жұлдыз, бір тілек, кері байланыс әдістері арқылы оқушылардың білім деңгейін анықтаймын.
Сабақ бойынша рефлексия Сабақ мақсаттары немесе оқу мақсаттары шынайы, қолжетімді болды ма?
Барлық оқушылар оқу мақсатына қол жеткізді ме? Егер оқушылар оқу мақсатына жетпеген болса, неліктен деп ойлайсыз? Сабақта саралау дұрыс жүргізілді ме?
Сабақ кезеңдерінде уақытты тиімді пайдаландыңыз ба? Сабақ жоспарынан ауытқулар болды ма және неліктен?
Бұл тарауды сабақ туралы рефлексия жасау үшін пайдаланыңыз. Сол бағандағы өзіңіз маңызды деп санайтын сұрақтарға жауап беріңіз.
Жалпы бағалау
Сабақта ең жақсы өткен екі нәрсе (оқыту мен оқуға қатысты)?
1: 2: Сабақтың бұдан да жақсы өтуіне не оң ықпал етер еді (оқыту мен оқуға қатысты)?
1: 2:
Осы сабақтың барысында мен сынып туралы немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/ қиыншылықтары туралы нені анықтадым, келесі сабақтарда не нәрсеге назар аудару қажет?
