Өсімдік шаруашылығы практикумы қайта өңделіп, толықтырылып екінші шығарылуы
жүктеу/скачать 13,01 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Фенологиялык бақылау (байқаулар).
- 42-кесте Дәнді дақылдар бойынша фенологиялық байқаулар Дақыл Сорт Жыл
- Биологиялық өнімділікті және о
- 44-кесте Маңызд
- Жала ң аш дә н ді (нағыз) бидайлар-асақ білі а
- Б) Қабықты (полба) бидайлары — маса қ білігі омырылғыш, дәні
- Маса ғ ы мен дәні бойынша ж ұ мсақ және қатты бидайдың а
(масақтану кезеңі);
41 – кесте Дәнді дақылдардың өсіп жетілу кезеңдері мен органогенез этаптары IX ұрықтану және зиготаның пайда болуы; X - дәннің өсуі мен қалыптасуы; XI - дәнде қоректік заттардың жинақталуы (сүттене пісуден балауыздана пісуге дейін); ХІІ-қоректік қорлық заттарға айналуы.
Жоғарыда дөнді астық дақылдарының әдетте реттелетін негізгі даму кезеңдеріне сипаттама берілген. Әртүрлі астық дақылдары мен олардың жекелеген сортгарында кезең аралық ұзақтығы өртүрлі болатындықтан бақылаулар жүйелі түрде тұрақты бір егістік алқапта жүргізілгені дұрыс. Фенологиялық бақылауларды жүргізгенде кез-келген кезеңге өсімдіктердің 10% енгенде кезеңнің басталуы, ал 75 %-да толық кезеңі белгіленеді. Оларды көбінесе көз мөлшерімен анықтайды. Алайда дөлірек (нақтырақ) бөлу үшін танаптың немесе тәжірибе алаңының бес әртүрлі жерінен іріктемей 10 өсімдіктен санап алынады. Солар бойынша тиісті кезеңге қанша өсімдік кіріскенін санайды да жалпы 50ь өсімдікке есептеп, пайыз (%) мөлшерін анықтайды. Фенологиялық байқаулар нетижелерін темендегі пішіндегі 42-кестеге жазады. 42-кесте Дәнді дақылдар бойынша фенологиялық байқаулар Дақыл Сорт Жыл
Биологиялық өнімділікті және о н ы ң құрыл ы м ы н а н ы қ т а у ТАПСЫРМА Өнімділік құрылымының негізгі элементтерін анықтау. Егістік құрылым бойынш НМӨ есептеу жөне тиісті қорытындылар жасау. Егістіктің бір өлшем алаңынан алынатын орташа өнімді өнімділік деп есептейді. Дөнді дақылдардың өнімділігі танаптағы тамырда тұрған өсімдіктердің негізгі көрсеткіштері (өнімділік құлымының элементтері)-бір өлшем алаңдағы өсімдіктер саны мен олардың өнімді түптенуі, масақтағы (шашақтағы) масақшалар саны, масақшадағы дөннің орташа саны, 1000 дөннің массасы-бойынша анықталады. Биологиялық өнімділікті анықтау үшін танаптың 4 жерінен (әрбір жерінен 1/4 шаршы метр көлемде) есімдікгерді тамырымен жүлып, бір бауға біріктіреді. Әрбір баудағы барлық есімдік, сабақ санын есептейді. Соңынан 25 масақтағы масақша санын, дән массасын ееептейді де осы көрсеткіштер бойынша орташа шамаларын анықтайды. Үлгі баудың тамырларын кесіп тастап өлшейді, дәндерін үгітіп оларды да өлшейді (25 масақтағы дәнмен бірге). Жалпы өсімдіктер массасынан дәннің шығымын % бойынша еселтейді. 1000 дөннің массасын анықтайды, соңынан биологиялық өнімділікті есептейді. Нетижелерін төмендегі пішіндегі кестеге жазады (43-кесте). Келтірілген деректер дөнді дақыддардың биологиялық өнімділігі өнімділік құрылымының қандай элементтерінің есебінен (өсімдік саны, өнімді түптену, масақтың жақсы дөнденуі, 1000 дәннің массасы) қалыптасқандығын көрсетеді. ндық деректерді таддай келе қолданылған өсіру технологиясын бағалауға болады жэне оны жақсартудың шараларын анықтайды. Егістік құрылымы бойынша НМӨ (нақты мүмкін өнімді) есептеуге болашақ биологиялық өнім жобасын анықтайтын М.С. Сабицкий ұсынған мына анықтама қолданылады.
мұнда Өб - биологиялық астық өнімі, ц/га; Өс - бір шаршы м егістіктегі өсімдік саны, дана; Өт - өнімді түптену; Д — масақтағы (шашақтағы) орташа дән саны, дана; А — 1000 дөннің массасы, г ; 1000 - өнімді ц/га айнаддыратын коэффициент. БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ Дәнді дақылдардың жуйеленуі қандай ? Дәнді дақылдар өсімдіктерінің мүшелері (органдары) құрылыстарының ерекшеліктері. Жапырақтары, құлақшалары, тілшелері, гүл шоғырлары, өскіндері, егін көгі бойынша дәнді дақылдар қалай ажыратылады? Дән құрылысының ерекшеліктері. Дәннің химиялық құрамы (бидай мысалыңда). Астық дақылдарының I жэне II топтарының айырмашылық мәні қандай ? Астық дақылдарының өсіп-даму кезеңдерін сипаттаңыз. Органогенез кезеңдер жөне өсіп-даму кезеңдерімен байланысы (Ф.М. Куперман бойынша). Дәнді дақылдардың өнімділік қүрылымы қандай элементтерден тұрады ? Берілген параметрлері бойынша биологиялық өнімділікті анықтаңыз ? Өсімдіктердің қандай кезендерінде өнімділіктің негізгі элементтері қалыптасады ? БӨЛІМ БОЙЫНША ӘДЕБИЕТТЕР Добрынин Г.М. Рост и формирование хлебных и кормовых злаков. Ленинград, Колос, 1969. Жуматов А.Ж. Избранные труды по зерновым культурам Казахстана. Алма-Ата, 1961. Кулешов Н.Н. Формирование, налив и созревание зерна яровой пшеницы в зависимости от условий произрастания. Записки Харьковского с.-х., ин-та, 1951, №7. Культурная флора СССР. Пшеницы. Под общей редакцией Брежнева Д.Д. Ленинград: Колос, 1979. Куперман Ф.М. биологические основы культуры пшеницы. М.: Издво Московского гос. Университета, 1953, вып. 2. Петр И.И. формирование урожая основных с.-х. культур (пер. С чешкого). М.: Колос, 1984. Полимбетова Ф.А., Мамонов Н.К. Физиология яровой пшеницы в Казахстане. Алма-Ата: Кайнар, 1980. Пшеница. Киев: Урожай, 1977. Ответственный редактор Ремесло В.Н. БИДАЙ - ПШЕНИЦА – TRITIKUM ТАПСЫРМА
1. Маңызды бидай түрлерін оқып-үйрену. 2. Жұмсақ және қатты бидайлардың морфологиялық айырмашылықтарын белгілеу. 3. Жұмсақ жөне қатты бидайлардың түршелерін анықтау.
Жұмсақ жөне қатты бидайлардың аудандастырылған сорттарының шаруашылық-биологиялық сипаттамасымен танысу. Аймақ жағдайывда жүмсақ (немесе қатты) бидай өсірудің операциялық технологиясын жасау. Түрлерді анықтау. Бидай 27 түрді біріктіреді, олар соматикалық клеткалардағы хромосоманың санына қарай 4 генетикалық жекелеген топтарға бөлінеді: 14 хромосомалы дишюидты, 28 хромросомалы тетраплоидты, 42 хромосомалы гексаплоидты жөне 56 хромосомалы октаплоидты бидайлар. Диплоидты тобы жабайы бидай түрлерін біріктіреді: жабайы бірдөнді жөнерарту формалары; мәдени қабықты-бірдәнді (Тг. Мопососсит Ь). Тетраплоидты топ жабайы, мөдени қабықты және жалаңаш дөвді бидай түрлерін біріктіреді: жабайы тетраплоидты түрлер-арарат бидайы, жабайы крс данді (Тг. Вісоссо\«іе& Аіскхяу, мәдени кабъгқтъілар — зандури — Тимофеев бидайы (Кг. Т\торһее\і Яшк), полба(Тг/ йісоссит Зсһгапк), колхида қос дөндісі (Тг. Раіеасоісһісит Меп), исфаган бвдайы (Тг. Ізрһаһапісшп Незіоі); мөдени жалаңаш дөнділер-қаггы бидай (Тг. Вит Безі), эфиопиялық (Тг. Аеіһіорісит ІакиЪг), тұран (Тг. Тигапісит ІакиЬг), қарталы немесе персикалық (Тг. СагЫісит ЫеЬскі), тургендум (Тг. Киг§Шипі һ.), полоникум немесе польша бидайы (Тг. роіопісит Ь). Гексаплоидты топқа жататындар: мәдени қабықтылар — Мах бидайы (Тг. тасһа Бек. Еі Меп.), спелыа (Тг. Зреііа Ь), Жуковский бидайы (Тг. Меп. Еі Ег.), Вавилов бидайы (Тг. іакиЪг), модени жалаңаш дәнділер-жұмсақ бидай (Тг. аезііүит Ь), карлик бидайы (Тг. сотрасШт Незі), дөңгелек дөнді бидай (Тг. 8рһаегососсит Регс). Окгаплоидты топқа грибобой бидайы (Тг. Ліп§ісіс1шп 2һик) жатады. Дөннің гүл қабықшаларынан ажыратылу дәрежесіне қарай бидай түрлері жалаңаш дәнді, немесе нағыз бидайлар жөне қабықты, немесе полба бидайлары болып екі топқа бөлінеді. Жалаңаш дәнді, немесе нағыз бидайлардың масағы сынбайды, қалыпты жағдайда бастырғаңда дендері гүл қабықшаларынан жеңіл ажыратылады. Қабықты (полба) бидайларының масағы омырылғыш және бастырғанда өте қиын үгітіледі.
Тәжірибеде (іссанада) жұмсақ жөне қатты бидайлардың маңызы зор, олардың морфологиялық айырмашылықтары 45-кестеде келтірілген.
45-кесте Масағы мен дәні бойынша жұмсақ және қатты бидайдың айырмашылықтары
14-сурет. Бидай: 1-мөдени бірдөнді; 2-зандури-тимофеев; 3-полба; 4-қарталы, немесе персикалық; 5-қатты; 6-жүмсақ: а-қылтықсыз, б-қылтықты; 7-тургидум: а-масаш бүтақтанған, б-көдімгі; 8-польша (полоникум); 9-спельта; 10-карлик: а-қылтықты, б-қылтықсыз; 11-дөңгелек дөнді. Жұмсақ жөне қатты бидай дәңдерінің пішіндері 15-суретте, ал бидайдың масағы мен масақ білігінің кескіңцері 16-сурегге көрсетілген. жүктеу/скачать 13,01 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||