картинаға енсе, ортағасырлық философияда бұл мэселе теоцентристік
сипатта болса, Гегель (ал оган дейін ішінара Гераклит) онтологиялык
картинаға қалыптасу идеясын енгізеді. Бүл идеяға сэйкес әлем
диалектикалык үдеріс болып табылады. Болмыс түсінігі барлығын өзіне
кіргізупгі жэне өздігінен үнемі дамушы диалектикалык үдеріс ретінде
көрінеді. Гегельдің ойлап шығарған диалектикалык даму идеясы танып-
білуге болатын кажетгі, ілгерілемелі, заңцылықты, субстанционалды
үдеріс ретінде сипатталады. Адам зандылықты, қажетті-дамушы және
үнемі өзгерістегі элемді танып-біле отырып, оны белсенді өзгертуге
қабілетгі. Үнемі тартыстағы болмыстық қатынастар күресте емес,
үйлесімділікте, қайшылыктарды ымыраластыруда шешіледі. «Адамның
еркіндігі - бұл танылған кажеттілік», - дейді Гегель Спинозаның пікірін
қайталай отырып.
Гегель болмыс формаларының жіктелу идеясын да үсынады.
«Логика ғылымы», «Болмыс туралы ілім» деген еңбектерінде Гегель
болмыстың ең бастапқы формалары ретінде мыналарға талдау жасайды:
сапа, сан, өлшем. Сапа, Гегельдің аныктауынша, болмыспен бірегей
анықтык. Сапасыз нэрсе өзінің барынан айрылады. Ал сан болмыска
бейтарап. Санның өзгеруі болмыстың өзіне әсерін тигізбейді. Ал өлшем,
Гегельдің пікірінше, бүл сапа мен санның бірлігі. Ойпшлдың
пайымдауынша,
өлшемнің
бұзылуы
заттың
қандай
екендігінің
жойылуына экеледі. Осылайша, табиғат әлемі мен адам әлемінің тұтас
негізін іздеу мен негіздеу батыстык мәдениетте әр түрлі концепциялар
арқылы жүзеге асты. Аристотельдік метафизикадағы абсолюттік
мәнділіктерден
физикалык
нактылык
ретіндегі,
табиғилыктың,
жаратылыстын синонимі ретіндегі, әлемнін мәні ретіндегі материя
Достарыңызбен бөлісу: |
