Научная библиотек

едетте, осы меселеде кептеген кател1ктер жхбередх, сонын салдарынан 
объектива емес, сеншсхз акпарат жинакталады. Мундай акпаратты жу- 
мыста пайдалануга болмайды.
Осыган байланысты практикада жи
1
кездесетш кателхктер мен кемхш- 
Л1ктерге токталар болсак, онда оларга, бхршпхщён, «кеп сездшк» жатады. 
Ягни анкетаны кеп сезбен кешрте жазып онын келемш улгайтуга бол­
майды. Теж1рибе керсетш отыргандай, анкетанын келемх негурлым улкен 
болса, ол согурлым нашар толтырылатын болады. Тшмдхсх — келемх орта 
анкета, ол 
30—40
сурактан аспайды. Олай дейтхнхмхз, адам 
40
минуттан 
артык уакытын анкета толтыруга жумсайтын болса, кател1ктер Ж1бере 
бастайды, онын соган берше ден коюына орай сурактар да жауапсыз калады. 
Буган журпз1лген тежхрибенщ корытындысы делел бола алады. Галым- 
дар мазмуны жагынан бхрдей екх анкетамен теж1рибе журпздк Онын 
бхрхншхсхнщ сурактары накты етш® койылды, ал екшхшсжщ сауалдары 
кеп сезден курастырылды. Сонын салдарынан бхрШШ анкетага кайта- 
рылмай калган жауап неберх 
3
пайызды гана кураса, ал ек1ншю1вде 20 пайыз 
келемхнде жауап берхлмей калды.
К,ател1ктерд1н бхр тобы — анкетанын жене сухбаттын (сухбатнама- 
нын) сауалдарын дурыс тужырымдай алмауга келш тхреледт Кез келген 
суракты коя салу орынсыз. Мысалы, окушылардын кес!пт1к багдарын 
сараптау кез!нде «Неге сен бул мамандыкты тандап алдьщ?» деп сурауга 
болмайды. Былай Караганда, осы койылган сурак зерттеудщ непзп мшде- 
Т1н жузеге асыруга багытталган сиякты. Бхрак ол окушынын пкелей «ман- 
дайына» ургандай етш койылып отыр жене накты емес. Дурысы ол суракты 
бхрнеше шагын сурауларга беяш, накты епп койган жен, айталык, «Сет 
бул мамандыктын несх кызыктырады?», «Сен езщ каладын ба, елде бас- 
калар кенес берд! ме?» т.б.
Мазмуны еркилы Т-уёШк берет1Н сурактарды да коюга болмайды. 
Меселен, «Схз ез уакытынызды калай ётвазес1з?» деген сурауга турлхше 
жауап бер1лед1: жаксы, жаман, кинога барам, саяхатка шыгам, жалгыз 
етк
1
зем
1
Н, достарыммен боламын, т.с.с.
Жетекип сурактар жауап бёруйпш белгш бхр жауапка багыттайды. 
Осы орайда мынандай сурактарды шындыгында да «Схз... каламайсыз ба?» 
немесе «Схз ... болады деп ойлайсыз ба?» деп коюга болмайды, ейткеш 
олар кажеттх жауапты ездерх сыбырлап айтып тур.
«Схз... Тхлейсхз бе?», «Схзге... унай ма?», «Схз... кумартасыз ба?» хспеттх 
сурактар жауап берушшх жагымды жауап кайтаруга йтермелейдх. «Ие бхл- 
меймхн, ие кумартамын» сиякты жауаптар кайтару, айталык, бшмейтхн, 
кумар еместхпн мойындамаудан герх елдекайда жецш. Сондыктан ею уста- 
нымга бейтарап сурактарды тужырымдаган дурыс. Мысалы, «Схз «Асар»
377

багдарламасын унатасыз ба?» деген сауалдын орнына «С|з «Асар» баг- 
дарламасына калай карайсыз?» деген сурак кою дурыс секхлдк
Анкетанын сурактарына кайтарылатын жауаптарды немесе сухбат- 
наманы стандарттаудын варианттарын дурыс тужырымдай бхлу де манызды. 
Бул жерде де аса нактылык, дэлдхк жэне аныктык кажет. Айталык, «Оздж 
газет окуга канша уакытыныз кетедх?» деген сауалдарга «кеп, аз» секщщ 
кайтарылган жауаптардын варианты жарамайды, себеб] жауап беруппнщ 
бхрхне «аз» деген бхр сагатты бхдщрсе, екшххл бхреухне 
3
сагатты тус1ндхру1 
мумкш.
Жауап берущхге усынылган жауаптардын баламасы толык, ойласты- 
рылган, тутас логикалык жуйеге негхзделш курылган болуы керек. Егер 
сурак жауап беруипге жауаптын кептеген вариантын усьшатын болса, онда 
оны нускаумен камтамасыз ету кджет. Нускау неше вариантты белплеудщ 
(бхр, уш немесе бэрщ) кажеттщпн тусдщхредй
Элеуметтану зерттеулершщ барысында алынган мэл
1
меттерге талдау 
жасау куралдарды толтыру сапасына бакылау жасаудан, кателерщ тузе- 
тумен жэне сапасыз толтырылган жарамсыз анкеталар, бланкшер, кар- 
точкалар жэне т.б. бежп алудан басталады.
Койылган эрб|р суракка кайтарылган жауаптын дурыстыгы аныкта- 
лады, кажетт! жагдайда жауап тузет
1
лед
1
. Будан кешн дурыс емес жауап- 
тар есепке алынады.
Алгашкы акпаратта ендеудщ мэш оны корытындылау болып санала- 
ды. К,орытындылаудын нэтижес«н элеуметтану акпараты деп атайды. 
Куралдарды (анкета, т.б.) ендеудщ тэсш женщде алдын ала шецйм кабыл- 
данады. 
60—70
адамнан алынган сауалнама жауаптарын ендеу колмен, 
микрокалькулятормен жузеге асырылады. Егерде анкета айтарлыктай 
улкен болмаса 
(20
суракка деюн болса), онда 
200-350
анкета колмен 
енделедх. Егерде куралдарда 
20
-дан кеп сурактар болса, онда колмен ендеу 
мумкхндхп 
100-200
анкетаны курайды. Электронды есептеу машинасы- 
мен енделгендердщ нэтижес» табуляграммалар турхнде керсетхледх.
Анкетадагы немесе сухбатнаманын бланкхехндегх эрб
1
р сурак белгш 
бхр дэрежеде елшем шкаласы болып табылады. блшем бхрлхп болып солар- 
га сэйкес жауаптардын балама варианттары саналады. Осы позициялар 
(жауаптардын варианттары) бойынша респонденттер топтастырылады. 
Сонымен катар, белгш бхр елшем шкаласына жауап берушхлердщ объек- 
тивтхк сипаттары, олардын субъективтхк багалары, т.б. топтастырылады.
Олшеу эр турлх шкалалардын кемепмен хеке асырылады, оган маглу- 
маттарды математикалык талдаудын эр турлх ережелерх сэйкес келедх. Элеу­
меттану зерттеулерхнде едетте шкалалардын уш непзп типтерх: номиналь- 
ды, рангтхк (ретт!Л1к), интервалды колданылады.
378

Алгашкы влеуметтанулык акпараттарды корытындылаудын ен кара- 
пайым формасы топтастыру болып табылады. Осы кезенде 
мэнд1 
белплер1 
немесе 
б!р гана белгкя 
(мысалы, жынысы, жасы, 
бшмО 
ерекшеленед! жэне 
респондент аныкталган 
белпге 
сэйкес топтын 
б
1
р
1
не 
косылады. Респон- 
денттердщ жауаптарын, айталык, жыныстык 
белпсш ескергп 
жинакта- 
ганда карапайым топтастыру 
юке 
асады. Дэл осындай жумысты манызды 
бели ретшде бшм 
денгейш аныктаганда да аткаруга болады. Бул жерде 
топ екеу емес, кем дегенде ушеу немесе тертеу болуы 
тию.
Белщп алынган топтарды салыстыруга, тенеспруге болады, осыган 
байланысты кайсыб1р элеуметтж кубылыстарды, мотивтердх, жауап беру- 
шшердщ мудцелерш терен эр1 жан-жакты талдауга кол жетмзшедь
Элеуметтану акпараты темендегщей белплерше орай топтастырылуы 
мумкш: номинальды белгюше сэйкес 
(КЭС161, 
улты, т.б.); рангпк шка- 
лага сэйкес белплер бойынша (мысалы, .ецбектщ сипатына орай: кол 
енбеп, механизмдермен жумыс, интеллектуалды енбек); сандык белплер! 
бойынша (топтар сандык белплермен сипатгалады, оларды езара сапалы 
салыстыруга болады, мысалы, жас мелшер1 интервалы бойынша топтас­
тыру: 
18—20
жас, 
21—25
жас, 
26—30
жас, т.б.).
Элеуметтану зерттеушщ нэтижесш ендеу, талдау жэне корьп'у б1рне- 
ше кезенд1 камтиды.
Б1р1НШ1 кезенде эмпирикалык мшдеттерд1 жуйеге келт1ру, диаграм- 
малар, схемалар, кестелер, т. б. курастыру жузеге асырылады. Екшш! ке­
зенде алынган акпараттарды топтастыру, ягни оларды белгш б!р белпле- 
рше, проблемаларына, сурактарына, т. б. карап жинактау орындалады. 
VШ1НШ1 кезенде кубылыстарды суреттеу непз!нде алынган акпараттарды 
топтастыру журпзшед1. Тертшш! кезенде теориялык типологиялау 
ат- 
карылады.
Жиналган акпараттарды талдап, корытындылаудын нэтижесхнде зерт- 
теуге гылыми бага бершп, проблеманы шешуге усыныстар жасалынады, 
гылыми есеп бершед1. Зерттеудщ корытындысы бойынша жасалатын есеп 
берудщ. курылымы кебше-кеп непзп угымдардьщ эрекетше сэйкес келед1. 
Алайда, зёрттеуш! бул кужатты дайындау кез1нде индукцияга бой алды- 
рады. Есепгщ тарауларынын саны эдетте зерттеу багдарламасында кер- 
сетшген кеземелдхн, санына дэл келед1, жауап ен алдымен басты кеземел- 
ге бершедь

жүктеу/скачать 14,83 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: