Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

223
уында тұрған. Оның «Жан жүйесі 
және өнер таңдау» атты еңбегі, сол 
кездегі қазақ жастарының мамандық-
ты таңдау бағытында жүргізген ал-
ғашқы тәжірибелік жұмыстарының 
нәтижесі. Мағжан поэзиясы адамның 
жан дүниесінің қыры мен сырына 
терең бойлайтыны, оның адам жанын 
дөп басып жататыны көпшілікке мә-
лім. Ал осынау жыр дүлдүлінің тә-
лім-тәрбие ғылымының теориялық 
жағына үңілуі таң қаларлық жәйт.
Өйткені бұл салада ғылыми еңбек 
жазған ғұлама, зиялылар некен-саяқ. 
Осы тұрғыдан алғанда Мағжанның 
1922 жылы «Педагогика» атты (Таш-
кент, Орынбор) кітап жазуы өмірде 
өте сирек кездесетін, тек аса талант-
ты, данышпан адамдарға ғана тән 
қасиет.
М.Жұмабаевтың оқу-тәрбие ісіне ті-
келей қатысты педагогикалық психо-
логияға ден қоюы да ерекше құп-
тарлық. Оның жан қуаттары жайлы 
пікірлерінде дала өмірі мен өзінен 
бұрынғы және замандас қазақ зия-
лыларының туындыларын ұлттық 
психологиялық нақыштағы шебер-
лікпен пайдалана білу тәсілі қазір-
гілерге өнеге. Жан көріністерін ол 
білу яки ақыл, сезім яғни көңіл, һәм 
қайрат көріністері дейтін үш тармақ-
қа бөле келіп, олардың өзара табиғи 
үйлесімін Абай тұжырымдарымен 
байланыстырып, ежелгі Шығыс ғұ-
ламаларының гуманизмімен үндес-
тіре отырып тереңнен сөз қозғайды. 
Шытырман мәселенің арқауын осы-
лайша түйіндеп, Шығыс кәусарынан 
мейірі қана сусындау, есейе келе Еу-
ропа мәдениетіне құлаш ұрған Мағ-
жанға етене жақын да, түсінікті нәрсе.
Ол сыртқы сезімдерді көру, есту, 
иіскеу, тату, сипау, ет сезімі деп алты 
айырыммен анықтап алып, оларды 
дұрыс жетілдіру тәрбиесіне арнайы 
назар аударады. М.Жұмабаевтың 
пікірінше, бұл сезімдердің сау һәм 
берік болуына, олардың өткір, терең, 
дұрыс қалыптасуына ыждаһат қылу 
керек. Бұлардың біреулері жақсы, 
біреулері нашар тәрбие қылынса, 
жан тұрмысы да тегіс, бүтін болмақ 
емес. Әр сезімді (көру, есту, т.б.) пси-
хологиялық тұрғыдан қарастыра ке-
ліп, ақыл олардың әрқайсына өзін-
ше анықтама беріп, бұларды тәр-
биелеуде ұлттық дәстүрлерге сүйену 
қажеттілігін айтады. Мәселен, жа-
рық дүниеге келген күннен бастап 
нәрестенің есту сезімін дамыту үшін 
түрлі дыбыстардың мән-мәнісіне 
көңіл бөліп, әсіресе бесік жыры үні-
нің тәрбиелік мәні зор екенін атап 
өтеді. «Адамның әдемілікті сүю се-
зімін тереңдететін де осы есту сезі-
мі», – дей келе, өзінің осы пікірін 
гректің Орфей жайлы қазақтың Қор-
қыт туралы кітапта «зейін» туралы
да біраз деректер бар. «Абай» дегені-
міз , – деп жазды ол, – сыртқы дүние-
дегі бір затқа яки, ішіміздегі бір жан 
көрінісімізге – ойға, ішкі сезімге, қай-
ратқа жанның тұнуы, нүктеленуі». 
Оның бала зейінін тәрбиелеу жөнінде-
гі айтқандары қысқа да болса нұсқа.
Автор шәкірттерде зейін даму үшін 
әсердің күшті, жеке, жаңа болуын, 
жаңа алынған білім мен ескі білімнің 
байланысуын және оның болашақ 
әсерге даярлану есебінде болуын 
талап ете отырып, оқу жүйесінің са-
бақтастығына мұқият зер салады. Ол
кейбір оқушылардың зейінсіз болуы-
ның себептерін де аша кетеді. Бұған 
дененің һәм жанның шаршауын, 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: