Қ. Жарықбаев о. СаңҒылбаев

35
лу тенденциясы байқалуда. Медици-
нада А. екі түрін бөліп көрсетуге бола-
ды: 1) екінші ретті (симптоматика-
лық) А. – алкоголизмнің басқа психи-
калық аурудың – мысалы, шизофре-
нияның – негізінде пайда болуы. 2) хро-
никалық А. Оның белгілеріне жата-
тындар: – ішімдіктің мөлшерін қада-
ғаламау; – спирттік ішімдіктің доза-
сын арттыру арқылы
 
оны үзбей пай-
далану; – алкогольдің жоғары доза-
сын ішкенде құсу рефлексінің жойы-
луы, алкоголь туралы ылғи ойлау; –
өзінен-өзі жалғыз ішу; – мастықтың 
суретінің өзгеруі: қозу стадиясының 
ұзаруы, босаңсу, мастықтың соңында 
ұзақ ұйқыға кету.
АЛТЫНСАРИН ЫБЫРАЙ
(1841-
 
1889)
– педагог, ағартушы. Ы.Алтын-
сарин арнаулы психологиялық еңбек-
тер жазып қалдырмаған, әйтсе де оның
сан алуан ойға толы шығармалары-
нан (оқу құралдары, хаттары мен жаз-
балары, т.б.) қоғамдық және педаго-
гикалық психология мәселелеріне 
орайлас айтылған көптеген қызықты 
деректер табылады. Бұл пікірлер оның
өзі айналысқан практикалык істері-
нен туындаған сияқты. Ой қозғаған 
осындай түйіндерге: бала және оны 
тәрбиелеу жолдары, оқыту процесі-
нің психологиялық, педагогикалық не-
гіздері, мұғалім-ұстаз проблемалары, 
қоғамдық психология мәселелері, т.б. 
жатқызуға болады. 
Ы.Алтынсарин өз «Хрестоматиясын-
да» жас өспірімдердің жан дүниесін, 
ақыл-ойын қалыптастыруға ұдайы 
көңіл бөлу мектеп пен ата-ананың 
ортақ міндеті деп есептеді. Көшпелі 
қазақ баласының айналасын дұрыс 
қабылдай алуы, осыған орай оның 
байқағыштық қасиеттерін арттыру, 
жетілдіру мақсатын көздеп, «Хресто-
матияға» үнді ертегісінен мынадай бір 
тамаша үзінді берген: «Біреу ағаш-
қа іліп қойған етін ұрлатып алып, ай-
наласына жар салады. «Аласа бой-
лы, қолында қысқа мылтығы бар, со-
ңында тарақ құйрық кішкентай иті 
бар, бір қарт адам көрдіңіз бе?» деп.
Бұл кісіні әркім көрген екен, сілтеумен 
барып тауып, ұрысын ұстапты-мыс. 
Ауылдас адамдары үндіден «ұрының 
түсі-түгін қайдан білдіңіз?» – деп сұ-
рапты. Сонда үнді айтыпты дейді: –
Ұрының, аласа бойлы екенін білгенім, 
менің қолыммен ілген етімді, ол ағаш-
тың астына тас қойып, соның үсті-
не шығып алыпты. Қарт екенін біл-
генім, жүргендегі ізінен байқадым –
адымының арасы тым жақын екен. 
Мылтығының қысқа екенін: етімді 
ұрларда, мылтығын ағашқа сүйеп 
қойған екен, сонда мылтықтың аузы 
ағаштың кішкене қабығын жырып 
кетіпті, жер мен сол жырылған қабық-
тың арасынан шамаладым. Ұрының 
қасында иті бар екенін және ол иттің 
әрі кішкентай, құйрығы тарақ құйрық 
екенін білгенім етімді ұрлап жатқан-
да, ит анадай бір құмайттырақ жерде 
отырған екен, соның құмға түсіп қал-
ған ізінен және бұлғаңдатқан құйры-
ғының табынан байқадым депті – міс».
Ы.Алтынсарин осы үзіндіде байқағыш 
болудың адам өмірінде, оның дүние 
тануында қаншама маңыз алатынын, 
тіпті мұндай қасиет білімі жоқ, бірақ 
өмір тәжірибесі мол адамдардың ба-
сында да біртіндеп қалыптасатынын 
сөз етеді де, шәкірттерді, өмірді жан-
жақты зерттеп білуге, түймедейден 
түйедейді таба білетін ізденімпаз, зер-
делі болуға меңзейді. 

жүктеу/скачать 11,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: