Оқыту техникалық құралдарының теориялык негiздерi

6 
1. ТАРАУ. ОҚЫТУДЫҢ ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРЫ ЖҮЙЕСІНІҢ 
ПРИНЦИПТЕРІ. 
1.1 Оқыту техникалық құралдарының теориялык негiздерi 
Қоғамдағы болып жатқан әлеуметік, демократиялық өзгерістерге 
сәйкес жоғары мектепте оқытуды жан-жақты талдап, зерттеулер жүргізу 
нәтижесінде білікті, әрі жаңа ақпараттык комға тез бейiмделе алатын білікті, 
белсенді мамандар даярлауға басты назар аудару қажеттілігі туындап отыр.
Жалпы оку пәндерін меңгеруге қажетті материалдық құрылғылар, 
оку пәнінен туындайтын жүйені құрайды. 
Оқу құралдарының жүйесі келесі принциптерге сай құрылады (1-
сурет): 
1. Құбылыстарды көрнекi түрде бейнелеуге, оларды оңай менгеруге 
жағдай жасау үшін оқыту құралдары педагогикалық талаптарға сай болуы 
қажет. 
2. 
Ортақ 
қызмет 
атқаратын 
барлык 
приборлар 
(куш 
трансформаторлары, тузеткiштер, кабельдер, электр өткiзгiштерi т.б.) бiр-
бiрiне сай болуы керек және көрнекі түрде орнатылуы тиіс. 
3. Жуйедегі оқу құралдарының түрi мен саны оку жоспарының 
материалдық талабын қанағаттандыруы қажет. 
4. Оқыту құралдары жұмыстың нақты жағдайларына сай болуы 
қажет.
Оқыту тәжiрибесi көрсеткендей, оқыту құралдарының жүйесiн 
ұйымдастырудың ең тиiмдi тәсілі - кабиненттік жүйе, себебi кабинетте пәнді 
меңгеруге арналған барлық құралдар орнатылады, сондықтан оны пайдалану 
ете ыңгайлы. Қажет болса зертханалық және жендеу шеберханалары да 
қосылады.Оку кабинеттері оқу теориясын меңгеруге және жаттығулар 
еткiзуге арналады. Оқытудың техникалық құралдарын жиi колданылуы оку 
процесiнiң тиiмдi болуына мүмкіндік жасайды. Оқытудың техникалық 
құралдары оку процесінде оқушылардың жасына оқылатын пәнге және 
оқушылрадың танымдық белсенділігін артырудағы қолдану деңгейіне 
байланысты, әйткені оқытудың техникалық құралдары оқушының бағалау 
мотивациялык ортасына әсерін тигiзедi. 
1-сурет. ОТК-ның қолдану принципі. 
Оқытудың техникалық құралдарын қолданудың тиiмдiлiгi сабақтың 
сатысына да байланысты. Оқытудың техникалық құралдарын сабақта он 
минуттан артық лдануға болмайды. Оны сабақ басында қолдану (мысалы 5 

7 
минут) дайындық периодын 3 минуттан 0,5 минутқа дейін қысқартады, ал 
шаршау мен ойдың бөлінуі әдеттегіден 5-10 минут кейiн басталады. 
Оқытудың техникалык құралдары 15-20 минут және 30-35 минут 
аралықтарында қолдану оқушылардың назарын толығымен сабақ барысында 
тұрақтандыруға мүмкіндік жасайды. Сабақ барысында оқушылардың көру 
және есту қабілеттері, сонымен қатар қабылдауы мен сабаққа деген зейіні де 
өзгереді, сондықтан бұл өте ыңғайлы. Бiр оқыту құралын қайта-қайта 
(монотонды) қолдану 30 минут ішінде оқушылардың толығымен дерлік 
мәліметті қабылдау мүмкіндігін төмендетеді. Оқыту құралдары мен оқу 
әдістерін дұрыс пайдалану бұл жағдайларды болдырмайды. 
Техниканың өзі жаңа бір нәрсе жасамайды, бірақ ол қажетті нәтижеге 
қол жеткізетін жаңа жетістіктерге жетелейді. 
Техникαны қолдαну оны түсінуден басталады, техника дегеніміз бұл 
адамдар өмір сүретін табиғатты бақылайтын басқару құрылғысы, шешуге жиi 
ат салысады; мысалы, энергия мәселесі атомдық энергияны қолдану 
жолымен шешіледі; тасымалдауды жеңілдету ушін автомашиналар 
қолданылады; ал техника немесе технологиялық оқу оқыту қиындықтарын 
азайтады. 
Мұндай көзқарас оку технологияларын жасауда кеңінен таралған, 
себебі бұл технологиялар оқытушылардың саны мен білім алудағы кететін 
шығынды азайтуға мүмкіндік береді. 
Механикалық тұрғыдан адам мен техника, оқу мен бiлiм қатынасы 
адамның дуалистикалық көзқарасымен және айналаны екi жуйе ретінде 
қарауы келесі ұғымға негізделеді: 
-
бiлiм кез келген материалды объект секiлдi құрыла алады. 
-
оқу бұл оқушы санасында жузеге асатын жекелеген процесс. 
-
окудың тиiмдiлiгi жеке тесттер және емтихандар көмегімен өлшене 
Техникалық 
құралдар 
адамзат 
мәселелерін 
шешпейдi, 
бiрак 
белсенділіктің жоғарғы нәтижесіне жетелейтін адам және орта жүйесін 
құруға көмектесе алады, бiрақ техникалық жабдықтарды адамсыз елестетуге 
болмайды. Кез келген техникалық құрал тек адаммен байланысты ған белгiлi 
бiр мәнге ие болады. 
Мысалы, компьютер адам кемегiнсiз ешқандай функцияны орындай алмайды. 
Оладамзат әлемiнiң бiр бөлiгi. Егер дам ойланса, компьютер де ойланады, 

8 
оладамның ойлау қабілеттілігін кеңейтетін зат, техникалық құралдар мен 
технологиялық мүмкіндіктерді дұрыс қолдану ушiн бiз оны қай салада және 
кандай нәтиже алу үшін қолданып отырғанымызды түсiну қажет. 
Яғни, жаңа технологиялар немесе жаңа техникалық құралдар оку 
процесіндегі проблемаларды шешпейдi, бiрақ егер оны дұрыс қолдана білсек, 
бұл процестегі мүмкіндіктерді арттыра алады. Жана технологияларды енгізу, 
ескi негiзде жузеге аса алмайды. Жана технологияны тиiмдi түрде қолдану. 
оку процесiне казiргi заманғы көзқарасты толық қайта бағалау мен оқытудың 
жана мүмкіндіктерін пайдалану арқылы іске асырылады. 
Оқытудың техникалық құралдарын кеңінен қолдану оку ортасын 
өзгерттi:оку процесінің деңгейi бiрден жоғарыланды - дәстүрлі ауызша-
жазбаша әдістен оку-таным жуыстары тиянақты жүргізілетін белсендi бiлiм 
алу сатысына еттi. Жақсы білім алу үшін тек оның мазмұны мен құрылымын 
ғана емес, сонымен бірге оның жүзеге асуының терен зандылыктарын білу 
қажет екені белгілі.
Оқытудың өзінің ерекше заңдылықтары бар. Сондай заңдылықтардың 
бірі оқытудың көрнекілігі болып табылады. Бұл заңдылықта оқыту - 
қоршаған әлемді, заттарды, құбылыстарды танытатын құрал ретінде және 
осы заттар мен құбылыстарды катан бақылау мен меңгеруге негiзделген 
жағдайда ғана сәтті жузеге асады. Бұл ескі дидактикалық шындықты 
Я.А.Коменский де айткан: Егер біз оқушыларға нағыз қажетті бiлiм бергiмiз 
келсе, онда біз оларды жеке бақылау мен сезiну арқылы беруге тырысуымыз 
керек. 
К.Д.Ушинскийдің өзі көрнекілік арқылы оқыту оқушылардың зейінін 
арттырып, терең меңгерiлуiне жағдай жасайтынынасенiмдi болған.
Көрнекілік оқулықтар мен оқытудың техникалық құралдары жана бiлiм 
алудың кезi болып табылады, әрі практикалық әдістерді үйрену құралы бола 
алады, сонымен бiрге бақылау функцияларын орындайды. Сондықтан оларды 
оку процесінің барлық сатыларында жана материалдарды меңгеруде, оны 
толықтыруда, тұжырымдауда, алынған бiлiмдi қолдануға арналған 
тапсырмаларды ұйымдастыруда және меңгерілген білімді бағалау кезiнде 
қолдануы тиiс.
Оқыту құралдары - бұл материалдары және идеалды түрдегi объект, 
басқа сөзбен айтқанда ол білімді меңгеру және танымдық белсенділікті 
арттыру үшін қолданылатын мұғалім мен оқушы арасындағы құрал болып 
табылады. Оқыту құралдары оқушылардың білім сапасының жоғарылауына, 
олардың танымдылығының артуына және маман болып жетілулерiне 
маңызды турде әсер етеді. 

9 
Қазіргі заманғы мектептерде практикалық жұмыстары орындауда келесi 
оқытудың техникалық құралдары кеңінен таралған: 
-
акпаратты; 
-
бiлiмдi бақылау; 
-
бағдарламалык оку: 
-
тренажор: 
-
комбинацияланған. 
Ақпаратты тасымалдайтын техникалық құралдарга графопроекторлар, 
бейнемагнитафондар, телевизиялык комплекстер жатады. Қалған техникалық 
оқыту құралдары жиi жаңартылып отырады, олар мектептерге жалпы жүйелі 
түрде білім алуға, шет ел тiлдерiн, физико-математикалық iлiмдерді 
меңгеруге арналған. 
Мектептерге кез келген пән бойынша қолдануға болатын дербес 
компьютерлер кеңінен таралған. Олар оқушылар танымдық белсенділігін 
арттыратын арифметикалық теңдеулермен, физико-химиялық есептермен, 
графиктер мен сызбаларды реттеуге және сурет салуға арналған 
бағдарламалармен жабдықталған. 
Бұл 
бағдарламалар 
оқушылардың 
жас 
және 
индивидуалды 
ерекшеліктеріне сай жасалған. Дербес компьютерлер сағатпен жабдықталған 
және үйретушілер мен сынаушылар ретiнде жұмыс аткара алады, кателердi 
езi талдап, алынған бiлiмдi жақсы меңгеру ушін дайындық жаттығуларын 
ұсынады. 
Оқыту құралдары пәндi меңгеру функциясы ретінде қарастырылады. 
Оқушыларды оқытудың техникалық құралдарын қолдана білуге және жаңа 
құрылғылармен жұмыс жасауға үйрету кажет, мәлiметтердi жақсы қабылдау 
және есте сақтауға дайындау қажет, инструктаж еткiзiп, танымдық 
тапсырмаларды берiп, олардың жұмысқа дайындығын, тиянақты жұмыс 
мақсатын анықтап, оны бағалап тұру қажет. 
Оку процесi нiң әртүрлі мәліметтер алу негiзiнде функционалданатын 
курделi жуйе екенiн ескере отырып, оғаг турлі оқытудың техникалык 
құралдарын енгізу қажет. Бұл осы техникалық құралдар арқылы шешілетін 
жағдайларды дәл анықтаудан басталады. 
Бiлiм беру ағымында әртүрлі техникалық шаралар қолданылады және 
оку проблемасын шешуде одан да жаңа мүмкіндіктер туады. Оқытудың 
техникалық құралдарының құрылуына оның техникалық негізі қаншалықты 
керекті және кажетті болса, ол оның қолданылуына соншалықты кажет. 
Олардың негізгілеріне: 
1.Оқу процесін – күрделі процесс ретінде, толық білімге апаратын жол 
ретінде, әлемдегі обьективтік құбылыстарды танып білуге, ішкі 

10 
заңдылықтары мен байланыстарын, мақсаттарымен таным критерийлерін 
қарастыратын оку әдістемесі ретінде қарастырылыуы. 
2. Оку процесін ой белсенділігін жетiлдiруiне, күрделi танымдык 
жүйелердің арттыруына динамикалық мiнездемесiне қарай бағалайтын 
психоman tercantil физиологиялык оку вегiздерi ретiнде багалануы. 
3. Ортақ бiлiм және тәрбие негiзiнде оқитын оқушылардың білім мен 
біліктілік бағытын, тұлғанын дамуын сонымен бірге жеке шығармашылық 
анықтайтын дидактикалык зандылыктармен оку принциптері.
4. Окуды күрделі басқару жүйесі сі ретінде бірыңғай жане арнайы 
максаттардағы жеке құраушылар ретінде карастыратын кейбiр ғылыми 
ұйымдастырушылык оку процестерi жатады.
Осындай жагдайда техникалық құралдардың теориялық негiзде баска 
күрделi оку құрылғылар мен формалары және де функционалды касиеттерi 
аркылы күрделі байланыста болады. Басқаша айтканда, кез келген оку 
жүйесіне енетiн құрылғылар, онын жүйе құраушыларына әсерін анықтауды 
талап теді. Демек, техникалық құралдарды қолдануда тек онын 
дидактикалык негiзi ғана емес, сонымен бірге оны оқу процесінде тез арада, 
қандай жағдайда болмасын қолдануға болатынын талап ету керек. 
Жүйелi окудын негізгі жалпы дидактикалық нәтижені ғана көрсетіп 
коймай, оны байланыстарга сүйене отырып түзедi. Ал, бұл тиiмдi нәтижелер 
алдын ал негiзбен, берілген оку процесінің жүйесіне енетін барлық 
құраушылардың әдістемелік үлгілеу функциясы арқылы анықталатынын 
көрсетеді.
Окытудың техникалық құраладарынын оку процесінын әртүрлі мақсатта
колдануын негiзгi бес шарт анықтайды:
-
оку процесінде пәндi үйрету парменді ету, яғни меңгеру процесiнiң 
сапасын жоғарылатып,оку уакытының боска кетпеуін қадағалайтын 
мүмкіндік орнатуы; 
-
тапсырманың рөлін орнын және колдану уакытын анықтауы;
-
оку процесінде басқа құралдар мен формалар арасында катынас 
байланыс орнату; 
-
техникалық құралдардың тыңғылықты қолданылуы мен мұқият 
ұйымдастырылуы;
-
оқушылардың пәнге оқытылатын материалға деген қызығушылығы мен 
негізге ала отырып жоғары оку орындарында дидактикалық жағдайда 
алынған білімді тек пәндi тiкелей өзінің еңбегі арқылы үйренуi мен 
белгілі қиындықты аткара отырып жеке ой белсенділігін арттыру 
барысында ғана игерiлдi.

жүктеу/скачать 1,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: