Мемлекеттік тілде оқымайтын мектептерге арналған


) оңуш ылардың көзі мен ңолын әріп элементтерінің ж азы луы на үйрету; 2



Pdf көрінісі
бет51/65
Дата12.10.2023
өлшемі11,08 Mb.
#185092
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   65
Байланысты:
1 КТОӘ оку куралы Сатыбаева

1
) оңуш ылардың көзі мен ңолын әріп элементтерінің
ж азы луы на үйрету;
2
) оқуш ы ларды ң есту қабілетін сөздегі ж еке дыбыс­
тарды аж ы рата білуге баулу;
3
) оңуш ы ларды ң тілін дыбыстарды саралап айтуға
үйрету; 

4
) оңуш ылардың зейінін ж еке сөздермен дыбыстарға,
олардың ңүрамдасуына тоңтала білуге үйрету;
5
) оңуш ылардың көзін де, қолын да, естуін де, тілін 
де, зейінін де айты лу арңылы ойға елестететін ж азулы
не бастаулы сөздерді талдауға жөне қайта ңүрастыруға 
үйрету. Осы түрғыдан алғанда қазаң тіліндегі қиы н ды ­
быстарды сегіз түрлі тәсілмен оңытуға болады.
Олар: 

д., 

,
1. Сурет бойынша жүмыс
2. Ж аң а дыбысты сөз іш інен бөлу
3. Қ азаң тілі әріптерінің ж азы луы
4. Қ азақ тіліне төн дыбыстардың жасалу, айтылу ерек-
ш еліктері
5. Оңулықпен жүмыс
6
. Сөз іш індегі ж аң а дыбысты тану
7. Сюжетті суретпен жүмыс
8
. Көрнекі ж еке буындармен жүмыс
8.2. Д ау ы сты д ы б ы стар д ы үйрету
Қ азаң т іл ін ің ды бы сты қ ң үрам ы н , ды бы старды ң, 
сөздің дүрыс айты лу нормасын үйрету I сыныптан бас-
130


талады. Ф онетиканы оңытуда оңушыны қазаң тілінің 
дыбыстың ңүрамымен таныстырып ңана ңоймай, ол ды- 
быстардың сөзде, сөйлемде дүрыс айтылуына жаттың- 
ты рады . Қ азаң т іл ін ің ды бы сты ң ң ү р ам ы н д а орыс 
тілінде жоң бірсыпыра дыбыстар бар. Оқушының ана 
тілінде ж оқ дыбыстардың айтылуы оған үлкен ңиындың 
келтіреді. Оқушының сөйлеу мүш елерінің ана тілінде 
ңалыптасңан қызметінде ңазаң тіліндегі ә, ө, ү, ү, і, ң, ғ, қ 
сонымен ңатар екі тілде де бар әріптер өзгеше айтыла- 
ды. Мысалы: е, о, ы, (орыс тілінде ел - куш ал, ңазаң
Щ
тілінде ел - страна, народ; орыс тілінде он - кто - то муж ­
ского рода, қазақ тілінде он — 10 т.б.) Бүл дыбыстарды 
дүрыс айтуга қатысатын сөйлеу мүшелерінің ңызметін 
дагдыга айналды ру, дүрыс ңалы птасты ру оте қаж ет. 
Өйткені дыбыстьщ қүрам ы мен ф онетикалы ң заңды- 
лықтарды білмейінше, ңазақш а дүрыс сойлеудің орфоэ- 
пиясы н дүрыс м еңгерм ейінш е тілді меңгердім деуге 
болмайды. Орыс тілді оңушыларға қазаң тілінің дыбыс- 
тарын үйрету келесі әдіс арңылы жүзеге асады:
1. Дыбыстың айтылуы, оның іш кі жөне сыртқы арти- 
куляциясы н меңгерту. Бірінш і сыныпта мүғалім көбіне- 
се орысша айтады (звук произносится твердо, сильно, 
жестко, низко или мягко, слабо, нежно, высоко, то н ко ).
2. Дыбыстың сырқы бейнесі. Дыбыстың сыртқы ар- 
тикуляциясы на және айтылуына байланысты оны гео­
метрия лың фигура арқы лы бейнелеу.
3. Дыбыстың өріп болып жазылуы (мүғалім көрнекілік 
арңылы ол дыбыстьщ түсіне жуан немесе ж іңіш ке сызы- 
луына, геометриялың фигурасына оңушылардың наза- 
рын аударады).
Кез келген бүрын отілген сөз болсын, ж аңа сөз бол- 
сын, алдымен айтылу (жүйесіне) үлгісіне коңіл бөлінеді. 
Қазаң сөзінің айтылым үлгісі үндестік заңынан туын- 
дайтын болгандыңтан, балалар осы фонетикалың ңүбы- 
лысты түсінетіндей дөрежеге жету ңажет. Сөздің айты­
лым үлгісін балаларга қарапайы м өдіспен ж еткізу ке­
рек. Ж уан айты латы н сөздерді жуан өріптермен, жіңіш- 
ке айты латы н сөздерді ж ің іш ке еріптермен керсетуге
131


болады. Сонда бала ж уан әріптермен ж азы лған сөздерді 
көре түрып, оны ж уан айтуға, ж іңіш ке өріптермеы жа- 
зы лған сөздерді ж ің іш к е айтуға тырысады. Сонымен, 
балалар сөздің ж уаы -ж іңіш ке айтылуын естіп қана ңой- 
май, оны көреді. Мысалы: "Ребята послушайте меня, вот 
я сейчас произнесу слово, а вы определите твердое это сло­
во или мягкое? Внимание: А — 
п 
— а. Правильно, твердое. 
Это слово мы произносим сильно, твердо, низко. И напи­
саны они жирным шрифтом. А теперь послушайте следую­
щее слово: Ә — к — е. Какое это слово, твердое или мягкое? 
Мягкое, потому что произносим мягко, нежно, высоко. И
пишется оно тонким ш рифтом”.
Орыс тіліндегі ж ің іш ке дыбыстар өте ж іңіш ке айты-
л аты н ы м ү ғ а л ім н ің есінде болуы к е р е к . А л , қ а з а қ
тіліндегі ж іңіш ке дыбыстар (сөздер) ж арты лай ж іңіш ке 
немесе ж арты лай ж уан айты лады . Сондықтан тілі қа- 
лыптасқан оңуш ылар ң азақ тіліндегі ж уан-ж іңіш ке ай- 
ты латы н сөздерді көпке дейін аж ы рата алм айды . Ен- 
деше, ж уан сөздерді басыңңырап ж уан айтуға, ж іңіш ке
- сөздерді нөзіктендіріп ж ің іш к е айтуға тырысу керек. 
Сөздерді асы ң п ай , қ ү р ам ы н д ағы ды бы старды үнем і 
анық айтып отырған жөн. Осылай өрбір сөздің төңірегін- 
де балалардьщ сөз таным жөне көз таным қабілетін ажы- 
растыра қатар пайдаланы п отыру керек. Әрі естіп, өрі 
көріп өзі қайталап отырған сөз үлгісі тез жөне орныңты 
ж атталы п қалады . Сонымен, айтылым ж үйесінің қысқ- 
аш а мазмүны мынадай: ж уан дыбыстың, ж іңіш ке ды- 
бы сты ң айты луы . Д ауы сты дыбыстарды үйреткенде 
"Модели звуков" атты суреттің оқуш ылар үнемі көз ал- 
ды нда түрғаны ж ақ сы нөтиж е береді. Сонда м үғалім
оқуш ы ларға сол сурет арқы лы дыбыстарды түсіндіреді.
Мысалы: О - Ө дыбыстарын үйрету жолы:
М үғалім: Рот почти закры т, губы в начале сильно ок­
руглены, язы к оттянут назад, в конце произношения рот 
полуоткрываем: 0 ,0 ,0 . Произносим твердо (жестко, низ­
ко). Звук твердый, выделен ж ирной буквой. Бүл дыбыс- 
ты ң айтылу ы ны ң өз ерекш е лігі бар. Б үл өріп орыс тілін- 
де де кездесетіні белгілі. Орыс тілінде аш ы қ ж алаң ай-
132


тылады. Қазаң тілінде қы саң, күрделі У О болып айты- 
лады. Мүмкін болса, оның айтылу жөне естілу айырма- 
шылыгын ж еткізе білу керек. Себебі екі тілде де О өрпі 
болғандьщтан оларды бір дыбысқа балап, ңазаң сөздерін 
орыс сөздерінің үлгісімен айтуы ж и і кездеседі. Олай 
айтылган сөз қүлаңңа жағымсыз естіледі. Мүғалім: Рот 
почти закрыт, губы в начале сильно округленны, язы к 
продвинут вперед, в конце произношения рот полуот­
кры ваем: Ө,Ө,Ө. Произносим м ягко (нежно, высоко), 
м ягкий звук выделен тонким шрифтом. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   65




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет