С. В. Кожанова Жалпы иммунология
жүктеу/скачать 19,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы иммунология оқулық
| Т-хелперлердің фенотипіне ие болады СӘ2+3+4 +
(С04+). Осылайша Т-лимфоциттердің екі негізгі функционалды субпо- пуляциялары калыптасады. Тимустың кортикомедуллярлы және милы қабаттарында он сұрыпталудан сакталып калған Т-лимфоциттердің клондары бірқатар цитокиндер мен тимустык гормондардың (ең алдымен тимозин әсерінен), сондай-ак жасушааралык әсерлесу әсерінен пісіп-жетілудін келесі кезеніне өтеді және теріс сүрыпталу үдерісіне ұшырайды. Қалыпты жағдайда организмнін иммундык жүйесі меншікті (аутологиялық) антигендерге төзімді. Соңғы көзқарастар бойынша тимустағы теріс сұрыпталу үдерісі нәтижесінде меншікті антигендерге төзімділік калыптасады деп саналады. Эксперименталды мәліметтерге сүйене отырып көптеген зерт- теушілер келесі тұжырымға келді: тимустың кортикомедуллярлы және милы кабаттарында түзілген, бірак толык жетілмеген СӘ4+ және С 08 + Т-лимфоциттер организмнің меншікті антигендерін (фагоцитоз бен пиноцитоздан кейінгі тимустың меншікті жасушаларынын ьщыраған өнімдері және тимуска кан аркылы түскен аутологиялық нәруызды мо- лекулалар) иммуногендітүрде, яғни I және II класс МНС нәруыздардын комплекс түрінде «ұсынып» тұрған макрофагтармен және дендритті жасушалармен әсерлеседі. Бірак, Т-жасушалық рецептор көмегімен Т-лимфоциттер аталған антигендерді аныктаған кезде тек арнайы белгіні алады, ал апоптоздан корғану үшін олар екінші — костимулдау- шы белгіні алуы тиіс. Сонымен катар, тимоциттердін бетінде ВсІ-2 не- месе ВсІ-ХБ нәруыздарының экспрессиясы болуы керек, олар сәйкес онкогендердің өнімдері болып табьшады және жасушаны апоптоз- дан корғайды. Жетілмеген тимоциттердін бетінде аталған нәруыздар және костимулдаушы молекулалар болмағандыктан немесе олар өте аз мөлшерде болуы салдарынан меншікті антигендерімен эсерлескен Т-лимфоциттердің клондары апоптозға ұшырайды. 252 III Бөлім. Адаптивті иммунитет Сонымен, жасуіиааралық әсерлесу (костимулдаушы молекулалар- мен әрекеттесу аркылы) немесе гуморалды өсуші факторлар түрінде қажетті белгілердің болмауы нәтижесінде Т-лимфоциттер тимуста пісіп-жетілудің барлық кезеңдерінде апоптозға үшырайды. Клоналды сұрыпталу кезендерінде апоптоз керексіз, он сұрыпта- лудан өтпеген (МНС-рестрикция) және аутореактивті клондардын (теріс сұрыпталу) жойылуында манызды орын алады. Нәтижесінде меншікті антигендерге ерекшелігі жоғары, Т-жасушалык рецепторы бар Т-лимфоциттер клондарының көпшілігі жойылады. Кан айналы- мына Т-жасушалык рецептордың «өзінін» антигендеріне ұксастығы жок Т-лимфоциттердің клондары шығады және сакталады. Бүгінгі күні клонды делеция (теріс сүрыпталу) табиғи иммунологиялық төзімділік түзілуінің негізгі механизмі деген пікір қалыптасқан. 1990-шы жылдардын аяғында, 2000-ші жылдардың басында С04+ Т-лимфоциттердін жаңа субпопуляциясы ашылды. Олар тимустағы теріс сұрыпталу нәтижесінде, аутореактивті С 0 4 ' Т-лимфоциттердін альтернативті клонды делециясы ретінде дифференцацияланады және оларда меншікті антигендерге ТЖР аффинділік дәрежесі жоғары бо- лады. Бұл жасушалар АТЖ бетіндегі антигендермен әсерлескенде, транскрипция факторы ҒохРЗ (ол Т-лимфоциттердің дифферен- цировкасы және олармен цитокиндер синтезіне жауапты гендердін транскрипциясын реттейді) деңгейі жоғарылайды, С025 нәруызынын (ИЛ-2 арналған рецептор) экспрессиясы жоғарылайды және олар СИ4+25+ҒохРЗ+ фенотипті реттегіш Т-лимфоциттерге (Трет.) диффе- ренцацияланады. Олар шеткері мүшелерде жұмыс аткаратын және дәл сол арнайылыктағы жетілген эффекторлык Т-лимфоциттер қатысты супрессорлык белсенділігі бар (Тхі, С 0 8 + ЦТЛ). Көпшілік Трет. лимфоциттер аутореактивті жасушалар, олар эф- фекторлы Т-лимфоциттер қатысатын аутоиммунды үдерістерді тежейді. Осының аркасында Трет. лимфоциттер шеткері төзімділік механизмдерінде маңызды орын алады. Мұны жануарларда жүргізілген тәжірибелердін нәтижелері дәлелдейді. Тәжірибеде С 0 4 +25+ҒохРЗ' фенотипті Т-лимфоциттер аллергиялык энцефаломиелит, экспери- менталды аутоиммунды колит, эксперименталды аутоиммунды диабет сиякты аутоиммунды аурулардың дамуын тежеген. Бірак, организмнің барлык аутоантигендері тимуска түспейтінін ескеруіміз керек, сол себептен олар теріс сұрыпталу үдерісіне ұшырамайды. Атап айтканда, тимуска көптеген мүшеерекшелік анти- 15-Тарау, Адаптивті иммунитеттіңжасушалык, механизмдері 253 гендер түспейді, яғни аутореактивті клондардың белгілі бір саны тиму- ста жойылу үдерісіне ұшырамайды, нәтижесінде олар бірден шеткері мүшелерге барады. Калыпты жагдайда бұл клондардын жұмысы төзімділіктін шеткері механизмдері арқылы тежелеуі мүмкін деп бол- жанады. Теріс сұрыпталудан сакталған С 0 4 + және С 0 8 + Т-лимфоциттер клондары тимустан шығып, шеткері лимфоидты мүшелердін тимустәуелді аймактарына барады, мұнда сәйкес антигендермен кезде- су нәтижесінде антигентәуелді дифференцировкаға ұшырайды. Тимустағы он және теріс сұрыпталудан сакталған С 0 4 +және С 0 8 + Т-лимфоциттер, сондай-ак СӘ4+25+ҒохРЗ+ Трет. лимфоциттер клон- дары әлі функционалды жетілмеген жасушалар болып табылады. Бұл жасушаларды антигендермен кездеспегендіктен «анкау» лимфоциттер деп атайды. Кейде жетілген эффекторлы лимфоциттердін ізашарлары деп те атайды. Т-лимфоциттердін антигентәуелсіз дифференцировкасы 15.1-су- ретте көрсетілген. Тимустан шыккан С 0 4 ' Т-лимфоциттер эффекторлы Т-хелперлер- дің және С 0 4 +25+ҒохРЗ+ Трет. лимфоциттердің, ал С 0 8 + Т-лимфоцит- тер эффекторлы цитотоксикалык Т-лимфоциттердің ізашарлары бо- лып саналады (С 0 8 4 ЦТЛ). СР4+ВсГ © [ТхО] СС8+ВсГ 1 [пТк] |