Бала шоқан повестер

— Ауданға жіберсе бара келсін, жаңа газеттер əкеледі жəне мектепке
барып оқудың қашан басталатынын біліп қайтады, — деп Сəтжан
Жанайдың ауданға барып қайтуын ұнатты.
Жанай колхоз басқармасына келгенде, күн еңкейіп батуға барып қалған
болатын. Есепші қағазды алып оқып:
— Атың қалай, жарамды ма? — деді Жанайдың бас-аяғына і өз
жүгіртіп.
— Өзімнің тайым, — деді Жанай жауапты лып еткізіп тез айтатын
əдетімен.
— Тайың болса, атың мықты екен. Мына қағазды ауданға жеткізіп бер
— деп есепші Жанайға үзілді-кесілді бұйыра сөйледі.
Тайын аяғанмен жұмыстың тығыздығын сезген Жанай «жарайды» деді.
Жанай бірсыпыра жердегі ауданға баруға тайын да аяды. Жəне күн
кешкіріп қалды, күн батқанша жете ала ма, жетпей ме. Одан да қорқады.
Бірақ, тапсырылған жұмыс өте жауапты. Жанайдың осы ойын есепші біле
қойды да:
— Сен бұл түнде ауданға жете алмайсың. Жəне барғаныңмен кеңседен
ешкімді таппайсың. Бүгін жолдағы қой фермасына барып қон. Таңертең
ерте апарып бер. Жаңа газеттер əкел, қолыңа берген почтаны қалдырма, —
деп есепші жүріс жайын ұғындырып берді.
Жанай қой фермасындағы ауылдан шығып өзен бойын өрлей жүріп
келеді. Кеше кештен бері түнерген сұр бұлт таң ата серпілді, күннің көзі
алыстан жүдеп жететін əлсіз жылуын жерге сараң ғана жіберіп тұрған
тəрізді. Аудан орталығына таянған жердегі өзеннің қалың талдарын
жиектей жүретін жолмен келе жатқан Жанай, өзен бойынан көз алмайды.
Сəтжанның ителгісі үйрек алғаннан бері Жанай қайда жүрсе де үйрек, қаз
сияқты су құстарын көргісі келіп, оны өзінің құсы алатындай қиялдап
ойлай беретін. Бүгін де оған жол бойы ермек болып келе жатқан сол ой еді.
Өзен бойының иірім қара суларына топ-тобымен түнеген шүрегей аралас
сұқсұр үйректер ерсілі-қарсылы ұшып-қонып дуылдап жүр.
Жанай кейде əн шырқап қояды. Ол ауданға жетуге асық. Үйткені көптен

көрмеген Нариманға жолығады. Одан жаңа кітап, журнал алады. Жаздайғы
көрген-білгенін айтады. Көп ойлармен келе жатқан Жанай аудан
орталығының шет жағындағы Нариман үйінің қасына да келіп қалыпты.
Қораның сыртқы жағы өзеннің құрғақ арнасы. Арнада жайылып жүрген бір
топ тауық қырқылдап қораға қарай зытты. Сол кезде аяқ баулы бір кішкене
құс Жанайдың алдынан зу ете түсті. Құс тауықтарға түйіліп келсе де
Жанайдан қорғанғандай серпіліп барып қораның кемеріне қонды.
Көз алдында ойда жоқта пайда болған қыран қимылына Жанай
таңырқана қызығып атының басын бұрып тура ұмтылды, құс ұшып барып
басқа бір қораның төбесіне қонды. Жанайдың көзіне құстың аяғында
жүрген аяқбауы жылы ұшырады. Ол құстан онан сайын көз жазғысы
келмей, оның барып қонған жеріне таяна жүрді. Құс Жанай таянғанда
сескеніп тағы ұшып қайтадан Нариман үйінің сыртындағы биік талға
барып қонды.
Бұл құстың қолға үйренгені аяқбауынан да, айнала ұшуынан да белгілі.
Əлде осы арадағы біреудің құсы шығар, деп Жанай бір ойланды да, жоқ,
осының аяқбауы таныс тəрізді. Біздің Сəтжанның құсы болмасын, деп
атынан түсіп Нариманның үйіне құстан тасаланып келді. Сол қораның
ығынан құсты бас бағып қарады. Құс ешқайда кетер емес. Ол тайын сол
жерге байлап, құсты қолын созып шақырды. Бірақ құры қол шақырғанға
құс келмеді. Осы кезде үйінен шыға келген Нариман Жанайды көріп
қуанып тура жүгірді.
— Қолыңды шошайтып бүркіт шақырып жүрсің бе? Ол не — деп
əзілқой мінезімен Жанайды келе иығынан тартып ойнай бастады.
— Нариман, кішкене тура тур, мына құсты ұсталық. Көрдің бе, аяқбауы
бар, — деп Жанай Нариманға құсты көрсетті. Екеуі құсты ұстамақ болып
шақырды.
— Сіздің үйде кішкене ет бар ма? Көрсетіп шақырсақ ұстаймыз, — деп
Жанай Нариманға құс тілін білетін кісіше сөйледі.
— Ет табылады, — деп Нариман үйіне жүгіріп кіріп кетті де, бір
кішкене ет алып шықты. Екеуі құс қонған қораның қасына барып, құсқа
қызылды көрсетіп шақырды. Ашыққан ителгі қызыл көрісімен ұшып келіп
Жанайдың қолына қонды. Аяқбауынан мықтап ұстап, Жанай құсты

айналдыра қарады. Алдымен аяқбауын таныды. Сəтжан осы жаңада ғана
құсына аяқбауға Жанайдың ескі былғары белбеуін сұрап алып таққан,
Жанай сол белбеуін анық таныды.
Сен өзің құсбегі болыпсың ғой. Мына құсты таныдың ба. Бұл кімнің
құсы? Өзі күйкентай ма, немене, — деп Нариман əзілдей бастады.
— Бұл Сəтжанның құсы. Анау күні үйрек алған, — деді Жанай.
— Оның құсы бұл жерге қайдан келеді? Сен шын танып тұрсың ба, жоқ
əншейін беталды құсшылымсып тұрсың ба? деп Нариман Жанайдың өзін
келеке ете түсті. Бірақ бұрын құс ұстап көрмеген Нариман жем іздеп
қылқылдаған ителгіден жасқанып қалды. Нариманның онысын сезе қойған
Жанай:
— Ал бəлем, сені алады. Сəтжанды жамандағаныңды біліп тұр, — деп
Нариманға өзі құс тілін білетінсіді.
Нариман қалжақтап айтқанымен, сонау Байқошқар қойнауынан Сəтжан
құсының келе қоюы көлденең қарағанда қисынсыз еді. Бірақ, кеше кешке
Сəтжанның құсы Бақанас өзенін өрлей оңтүстікке тартқан қалың қаздың
соңынан кеп ұшты. Еті арықтау, қолбала ителгі қаздардың үстіне шытып
одан жоғары көтеріле алмады. Бірақ, қаз қиқуымен аспандап алған ителгі
желмен көтеріліп сырғып ұша берді. Əлден уақытта, қаздар қарасынан көз
жазып төмендеп қалың талға келіп қонды. Ол осы талды бірнеше рет
айнала ұшып, үстінен сүзіп өзіне жем қарап өтті. Бірақ, жем де, жем
боларлық кішігірім құс я басқа қоян сияқты аң да кездеспеді.
Жер бетін тұншықтыра басқандай өркештенген қара бұлт төмендеп, түн
қоюлана берді. Осы түн қараңғылығында тал бұтасын тұғыр еткен қолбала
ителгі де таң атқанша дем алды. Таң лебімен оянған табиғат сыбдыры қанат
қақтырғандай, мойнын ішіне алып бұтаққа түнеген ителгі де дүр-дүр
сілкінді. Əлден уақытта ұшып шарыққа шықты. Бойын жазып аяқ астынан
өзі үйренген ауыл бейнесін көрді. Əзін ұстап жем беріп желпіндірген
жандардың қарасы елестеді. Содан айналып шықпай, ашыққан қыран,
асыраған қолдан қызыл дəметіп, сол айналадан көп ұзамады. Осы
айналсоқта ол Жанайға кездесті.
Жанай ителгіні Нариманның үйіне байлап қойып, почта конторына
барды. Көптен көрмеген құрбысынан қалмай Нариман еріп жүрді. Почта

беретін жерде Нариманның тəтесі қызмет істейтін, бауырымен бірге келген
Жанайды көріп, жылы ұшырай амандасты, қолындағы почталарды алып,
колхозға жіберілетін қағаздарды берді.
— Мына қағазды ауылдағы мұғалімге өз қолыңмен тапсыр. Ондағы
орта мектепте оқитын балалардың тізімін де тез берсін жəне өздерін де тез
жіберсін, — деп қадағалап тапсырды.
Жанай мен Нариман бір қап хат-хабарлар мен газеттерді алып,
Наримандікіне келді. Жанай тайының ер-тоқымын жөндеп, тартпасын
қайта байлады. Нариман екеуі қаптағы почтаны теңдеп ердің артына таңды.
Содан соң Наримандікінен бір ескі тері қолғап тауып алып, ителгіні
байсалды аңшыларша қолына отырғызып байқады. Нариман Жанайды
үлкен жолдың бойына дейін шығарып салып, Сəтжанға сəлем айтып үйіне
қайтты.
Сəтжан Жанайды асығып күтті. Ол құсымды Жанай ұстап əкелер деп
тіпті ойлаған да жоқ. Ол оны жаңа газет, журнал əкеледі жəне оқудың
жайын біліп келеді деп күтулі. Құсынан айрылған, бұзауларын малға
өткізген, жолдасы жолаушы жүрген Сəтжанға осы бір күн өте ұзақ тəрізді
болып көрінді.
Жанайды асығып күткен Сəтжан үйге кіргеніне аз-ақ, уақыт болған.
Əлденеден жүрегі дүрсілдегендей ол үйде де отыра алмай, тағы тысқа
шықты. Осы шығуында ол Жанайды көрді. Жанай да ителгіні көтере ұстап
Сəтжанға қарсы масаттана жортты.
— Менің құсым, менің құсым, — деп Сəтжан тұра жүгірді.
— Иə, сенің құсың емес, өзім ұстап алдым. Құс өзімдікі, — деп Жанай
біле тұрса да Сəтжанға құсты ұстатқысы келмеді.
— Иə, саған аяқ баулап ұстатқан шығар. Кəне, ителгімді берші өзіме, —
деп Сəтжан Жанайға жабыса түсті.
«Қалаған сүйіншіңді ал» деп өзіне жалынышты пішінмен сөйлеген
Сəтжанның сөзі жүйесін босатып, Жанай кенеттен жайдарыланып кетті.
— Сүйіншімді өзің біліп бер. Мына құсың ауданға менен бұрын барған
екен, сол жерде ұстадым. Оқу басталғалы жатыр. Екеумізге де мектепке тез

келіңдер, деп жатыр, — деп барлық жаңа хабарын айтып салды.

жүктеу/скачать 1,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: