Педагогика факультетінің деканы

Дәрістің мазмұны:

2. Психологиялық коррекция процесінің элементі мен құрылымы.

3. Қарым-қатынас стилінің психологиялық түзету әдістері.

Мақсаты: Студенттерге қарым-қатынас барысында кездесетін мәселелерді түсіндіре отырып, оларды түзету жолдарын және қарым-қатынас барысында тиімді қарым-қатынас стилін таңдай білуге үйрету.

1.Қарым-қатынас стиліндегі психологиялық түзетудің мәні – тұлғаның ішкі әрекеттері мен тұлғааралық қарым-қатынас стилінің үндесуінде жатыр. Адамның қоршаған ортамен үйлесімді қарым-қатынасы – ол адамның өзіне деген және қоршаған ортаға деген позитивті қарым-қатынасына негізделеді. Адамның ішкі дүниесі мен сыртқы әлемінің үндесуінің дамуы жағымды қарым-қатынаскезінде жүзеге асады. Ал керісінше дұшпандық, мәжбүр ету, басшыға бағыну сияқты жағымсыз қарым-қатынас кезінде адамның өзіндік «мен істей аламын» деген ұстанымы жойылады. Осы кезде адамда өзіне деген сенімсіздік пайда болып, жағдайды басқара алмай қалады. Психологиялық түзету процесінің негізгі мақсаты:

-тұлғаның эмоционалды-рефлексиялық босатылуы;

-тиімді қарым-қатынас стилінің өнімділігіне ие болу.

Бұлардың жүзеге асуы адамдар адамдар арасындағы үйлесімді қарым-қатынасты бұзатын іс-әрекеттердің шығуына себеп болатын «мен істей аламын» және «мен істей алмаймын» деген құрылымдардың мағынасын ұғынуға байланысты. Сонымен қатар, психолог маман мынадай басты 5 міндетті шешуі қажет:

1. 
   отбасының және қоғамның эмоционалды және іс-әрекеттік модельдеріне негізделген жекелік фактілерін ұғыну;
   
2. 
   өз-өзіне сенімсіздік, өзге адамның позитивтік мәнділігіне сену және өзіндік сананың жойылып кеткен бөліктерін қалпына келтіру;
   
3. 
   «Мен істей алмаймын» құрылымын тудыратын қорқыныштың қарқынды эмоцияларынан, ұялудан босау және тұлғаның өзіндік белсенділігін төмендететін жағдайдан босау;
   
4. 
   Қарым-қатынас кезінде жағдайды адекватты қабылдауды бұрмалайтын негативті эмоционалды құрылымның өзгеруі;
   
5. 
   Шынайы қарым-қатынас кезінде өздігінен дамып отыруы.
   

1. 
   Клиенттің тұлғалық тарихы мен өзара қарым-қатынасындағы мәселелер сараптамасы.
   

2. 
   Әлемге позитивтік қатынастың дамуы.
   

3. 
   Өзін-өзі түсінуді кеңейту.
   

Нәтижелік көрсеткіштері: мойындауға деген қанағаттандырылған тартылыс, өз жынысына, денесіне, атына деген клиенттің позитивтік қатынасы, өткенді, қазіргіні және болашақты түсініп қабылдау, құқықтар мен міндеттерді түсініп қабылдау.

4. 
   Позитивті психикалық белсенділіктің қалпына келуі.
   

Нәтижелік көрсеткіш – денедегі толқудың балансы және осының салдарынан эмоционалдық көңіл-күйдің жағдайының өзгеруі.

5. 
   Эмоционалды-рефлексивті түрде қабылдауды тазарту.
   

Нәтижелік көрсеткіштері: қорқыныштың, қорғансыздықтың интенсивті түрде төмендеуінен, қарым-қатынастағы тұйықтықтан шығу.

Психологиялық түзету процесінде ең маңыздысы психолог пен клиенттің қарым-қатынасы. Бұл жағдайда психолог клиенттің жеке ерекшеліктерін анықтау үшін түрлі әдістер қолданады. Психологиялық түзетудің іс-жүргізуші жағы мынадай 5 тұжырымнан тұрады:

1. 
   Психолог клиентпен жағымды қарым-қатынас орнатып, клиенттің өзіне деген сенімділігін арттырады.
   
2. 
   Психолог сенімділікті ескере отырып, “теңестіру” механизміне сүйеніп, клиенттің жеке әлеміне енеді.
   
3. 
   Психолог клиентпен кеңесе отырып, одан жағдайды өзгерту қажет пе, әлде дәл сол күйінде қалдыру керек пе соны ақылдасады.
   
4. 
   Психолог өзінің жауапкершілігін күшейтеді, клиент өзін психологтың кеңістігіне бейімдейді.
   
5. 
   Психолог клиенттің сенімділігін күшейтеді, клиентке өзін сенімді сезінуге, өзінің дамуын қадағалауды біртіндеп психологтың кеңістігінен алшақтауға үйретеді.
   

Сенім - бұл адамдарға әсер ететін кез-келген кәсіптің маманы секілді психолог жұмысы үшін де ең маңызды сезім. Егер клиент пен психолог бір-біріне сенбесе, клиентке көмек көрсету мүмкін емес. Сенім құралын саналы қолдана отырып, психолог клиентті өзіндегі ұсақ өзгерістерді байқауға және бағалауға үйретеді. Осының нәтижесінде қажет бағытта қозғалуға болады.

Сонымен қатар, бір уақытта жауапкершілік және рефлексия құралын пайдаланады. Осы клиент пен отбасының тарихы туралы сыр бөліседі, фактілерді жинап оларды сараптайды, метафорлы мағынаға толы өсиет айта отырып, әзілдейді. Бұның нәтижесінде клиент ситуациядан шығып, өзінің ауыр жағдайын ұмытады.

Психологтың мақсаты – клиент дискомфортты өзі сезініп, оның себебін сараптап, ішкі тепе-теңдікті сақтауға үйретеді.

Сенім тіралы психолог пен клиенттің қарым-қатынас аумағындағы жекелік кеңістікті біріктіруде қолданылса, рефлексия және жауапкершілік құралы кеңістікті бөлу құралы ретінде қолданылады. Қарым-қатынас стилінің басты критерилері: сенім, рефлексия және жауапкершілік – бұл үшеуі қиын араласады. Бұл қалай жүреді?

1. 
   Қарым-қатынас бір кеңістіктегі клиентпен сенім орнату;
   
2. 
   Клиенттің жеке кеңістігіндегі психолог пен клиенттің бір-біріне ұқсауы, сенімнің күшеюі;
   
3. 
   Қарым-қатынас ортақ кеңістігіндегі жағдай өзгеруінің мүмкіндігін ұғыну, қарым-қатынастың тұйық жағдайын иемдену;
   
4. 
   Психолог кеңістігіндегі сенімнің күшеюі;
   
5. 
   Қарым-қатынастың ортақ кеңістігіндегі жауапкершілікті күшейту.
   

• 
  жеке кеңес беру әдістері;
  
• 
  топтық тренинг әдістері;
  
• 
  жеке тренинг әдістері.
  

Екінші этапта клиенттің психикалық және денелік белсенділігін психологиялық түзету процесі орындалады. Психолог клиентке жағымсыз эмоциядан арылып, өзіне және өзгеге деген жағымды қарым-қатынас қабілетін иемденуге көмектеседі. Бұнда өзіне және басқаға сенімділіктің маңызды екені ұғынылады. Сонымен қатар, өзін бұзуға және дамытуға деген жауапкершілікті сезінеді.

Үшінші этапта тұлғаның әлеуметтік белсенділігіне психологиялық түзетулер жүргізіледі. Психолог клиентке өздерінің дамуы және өмір сүруі үшін жауапкершіліктің жүктелу құқын басқаға сену қабілетін, қарым-қатынастың құрылымдық позициясын меңігеруге көмектеседі.

1 этап. Сенім.

Бұл этапта психолог сөзсіз қолдау және қабылдау жағдайын жасап отырып, клиенттің өзіне деген сенімділігін арттырады. Сонымен қатар бұл этапта рефлексияның бағалылығы жете түсіндіріледі және өзінің басқалармен қарым-қатынас кезіндегі жетістікке жауапкершілік негізін құрайтын дербестік және инициативаны дамыту мәселесі тұр. Сөйтіп, бірінші этапта клиент сенімнің жауапкершілік және рефлексияның бағалылығын ұғынады. Алайда 1 этаптың орталық мотиві – сенім, өйткені психологпен сенімсіз контакт орнату мүмкін емес.

Егер клиент те өзінің қазіргі және өткен қарым-қатынас қиындығын зерттеуге басқа адамдармен және өзінің ішінде жаңа қарым-қатынас ниеті пайда болса, психологиялық түзету жұмысының 1 этапы аяқталды деп санауға болады.

2 этап. Жауапкершілік.

Бұл этаптың атауы психологиялық түзету мақсатын өзгертіп қана қоймай, сонымен қатар психолог пен клиент қарым-қатынасының стратегиясын да өзгертетінін көрсетеді.

Психологиялық түзету бұл кезеңде клиент өз мүмкіндігін қолдауда жауапкершілік сезімін өзіне және басқа біреуге сеніп тапсыра алады. Екінші этаптың орталық тезисі “ Мен өзіме жіне өзімнің басқалармен әрекетіме қарауға болашақта және қазіргі уақытта басқалармен құарым-қатынас жетістігінің жауапкершілігін өзіме алуға құқылымын”. Мұндай саналы жауапты таңдауды клиенттің өздігінен ішкі ресурстар арқылы жасайды және оның тұлғааралық байланысын жақсартады.

1 этапта психолог клиентке өзіндік қабылдау, қорғау, демеу, сенімділігін өзгертуге кепілдік көрсете отырып, қауіпсіздік жағдайын жасаса, 2 этапта клиент өзіндік қабылдауға, өзіндік сенімге үйренеді. Өзін қорғау мен өз-өзін қолдау қабілетін дамытуда жауапкершілікті өзіне алады. Егер клиент қарым-қатынастың құрылымдық моделін қолдануға және ашуға көмектесетін өзінің тұлғалық сапасының өзгеруін сезсе, психологиялық түзету жұмысының 2 этапын аяқталды деп санауға болады.

Қортынынды этапта клиент өнімді қарым-қатынас стратегиясын саналы түрде таңдай отырып, басқалармен өз қарым-қатынсаын құруды үйренеді. Этаптың бұл кезеңінде психологтың қолджауын сезіне отырып, адам кәрілік тұлғаның бағалылығын иемденеді.

Психологиялық түзетудің 3 этапы 5 сатыдан тұрады: қарым-қатынас қиыншылығын ұғыну; өнімсіз қарым-қатынас стилінің өткен тәжірибесін ұғыну; қарым-қатынас қиыншылығын ұғыну; шындық бейне”менді” ұғыну; эмоционалды ұмтылыстың орындалуы; өнімді қарым-қатынастың стратегиясы мен позициясын ұғыну.

Психологиялық түзету курсын түгел немесе үзілді-кесілді сұлба арқылы өтуге болады. Клиент өз бетімен өмір сүріп, жұмыс істей алуға қабілетті екендігін сезінгеде ғана кездесу жүргізіледі. Ал егер клиент өзінің өмірлік ситуациясын анықтауға, жаңа сатыға өтуге көмек қажеттілігін сезінсе, онда психологпен байланыс қайта орнатылады.

1. Психологиялық түзету процесінің негізгі мақсаты?

2. Қарым-қатынас процесіндегі түзету әдістерін ата?

3. Психологиялық түзету процесінің бірінші этапын ата?

4. Жауапкешілік этапының негізгі мағынасын түсіндір?

5. Психологиялық түзету неше этаптан тұрады?

№ 23-24 дәріс

Тақырып: Рефлексия тиімді қарым-қатынас жасау потенциалы.