©3i  жа­ уап жэне ез1н-ез1 езгерге алады деген  Heri3ri

видтщ жеке тулгасы «Мен», езшдж жагдайым деп атауга болатын 
факторлар аркылы аныкталады. Бул шындыкты кабылдау, алынган 
акпараттарды жэне бул шындыкка деген индивидтщ реакциясын 
талдау амалы. Адамньщ шындыкты сезшук багалауы жэне эр турл1 
жагдайларда уш турл1 амалдар аркылы: балаша, ересектерше, ата- 
ана ша ездерш устауы мумюн.
Тулганьщ ш ш д еп «бала» аяк асты, шыгармашыл жэне интуи- 
циямен эрекет етедг Бунымен адамныц биологиялык кажеттшжтер 
мен н епзп сез1мдер1 байланысты.
Тулганьщ 4шшдеп «Ересек» жуйел1 эрекет етедк Буган адам­
ныц жуйел1 бакылау жасауы, рационалды 9pi объектив^ шеппм ка­
былдауы, логика зацына суйену касиеттер! тэн.
Тулганьщ шпндеп «ата-ана» жагдайы 3. Фрейдтщ тулга теория- 
сындагы «superego» категориясына сэйкес келедг Оган жинакталган 
мшез-кулык нормалары, эдеттер мен кундылыктар енедг Тулгадагы 
осы уш бастаудыц барлыгы элеуметтж коршаган ортамен езара эре- 
кеттест1кте б1ртшдеп дамиды.
М.Фин трансакгпк талдаудыц непзп багыттарына тэн тужы- 
рымдарды белш 
KepceTTi. 
Олар:
-
барлык адамдар бакытты болып туылады, 6ipaK ем1рде 
бакытты гана сезшбеу1 мумюн;
-
9p6ip адам тулгасында бала, ересек жэне ата-ана отырады;
-
e M i p
барысындагы сынактар дешсау немесе дешсау емес 
тулганы калыптастыруы мумюн;
-
бала езше катысты белгип 
6 i p
корытындыларды ерте (мек­
тепке дейш п) жаста жасайды жэне бул оныц eMip туралы кезкара- 
сындагы сешмшде жэне мшез-кулкында 
K e p in i c
табады;
-
адамдар езшдж сана-сез1мге ие жэне езш-ез1 дамытуга бел- 
сене каты с а алады;
-
жагымды ыкпалдар (камкорлык, езш тындату мумющцп, 
жагымды карым-катнынас, сушспеншшж) мен позитива кабылдау- 
лар деш сау тулганьщ дамуын аныктайтын непзп факторлар.
Бул модель ата-аналарды балаларымен тш табысуга, ездершщ 
делелдерш балаларыныц санасына жетюзе б1луге жэне балалардыц 
кажеттшктерш, сураныстарын туануге уйретедк
Бул теория бойынша адамдардын арасындагы карым-катынас - 
тыц уш тип1 бар:
1) 
6 i p i H - 6 i p i
толыктырушы трансакция, карым-катынас 
6 i p
дец­
гейде жузеге асады;
204

2) карама-карсы, ею жактыц да жагдайы 
6 i p - 6 i p i H e
сэйкес кел- 
мещп
3) жасырын трансакция, карым-катынас кезшде акпарат жасы- 
рын бершедь
Бул модель бойынша баланыц мшез-кулкын езгертудщ юлт1 
ата-ананыц баламен карым-катынасын езгертуде жатыр. Бундай 
сапалык езгерютщ нэтижеЫ езш кеп кутпрмейдг Сондыктан 
Т.Харристщ пш рш ше, балага оныц ата-анасына комектесу аркылы 
кол жетюзуге болады. Отбасыныц eMip салты трансакгпк талдауды 
колдану аркылы e3repyi мумюн.
Топтык кецес беру моделш Хаим Джинот жасады. Ол балалар 
психотерапевт болган жэне 50 жылдары ата-аналарга арналган 
топтык терапия моделш усынды. Бул модельдщ непзше ата-ана- 
ларды eздepiнiц талаптарын бабаларыныц кажеттшжтерше карай 
кайта езгерту жатыр. Оныц ойынша, ата-ана дамыган сана сез1мге 
ие болганда жэне ез балаларын барлык кылыктарымен сез1мдерше 
карай кабылдай бшгенде гана деш сау баланы тэрбиелейалады.
Хаим Джинот ушш ата-аналардыц ездерш-ездер1 6myi жэне 
ездершщ сез1мдерш аныктай алуы ете мацызды. Сондай-ак 
баланыц сана сез1мш дамытудыц басты шарты ата-аналардыц 
бала тэрбиелеудеп мшдеттерш дурыс TyciHyi, ездершщ эке мен 
ана ретшдеп релдерш дурыс орындап отыргандыгына сеш м дш п. 
Модель осыган багытталган.
Дж. Лэм жэне У. Лэм Джинот бойынша тэрбиелеу устанымдарын 
темендегщей баяндап бердк
-
мукият тыцдау: ата-аналар балаларын мукият тындау ар­
кылы, ездершщ олардыц niKipiMeH санасатындыгын, оны багалай- 
тындыгын керсетедц озше деген баласыныц курметш беюте туседк
-
«кызганшактык урыгыныц» дамып жетшуше жол бермеу: 
ектемдж тон мен жазыксыз юнэлауга, коркытуга, жол бермеу жэне 
намысына тиетшдей сездер мен эрекеттерден аулак болу;
-
сез1мщ мен ойынды ашуланбай 
б'ттру.
балаларына ездерш 
калай ce3iHin турганын анык айтулары керек жэне ездершщ сез1м- 
дерш керсетуде баланыц жеке басын сыйлау;
Джинот модел1 тэж1рибеге мейшшше жакындауга тырысты. 
Оныц максаты - ата-аналардыц ез купине деген кушш ныгайту жэне 
бала тэрбиесше катысты практикалык дагдыларды беру аркылы 
кемектесу.
205

Джинот ата-аналарды тэрбиелеудщ уш турл1 формаларын: пси­
хотерапия, кецес беру жэне нускау беру белш керсетп. Булардыц 
барлыгы ата-аналардыц балаларына жаксы тэрбиепп болуына ке- 
мектесуге багытталган. Бунда ата-аналарга деген жагымды карым- 
катынас, оларды толгандырган мэселелерд1 тусшу жэне кемектесу- 
ге деген ниет мацызды болып табылады.
Топтык терапияныц максаты ата-аналардыц тулгалык куры- 
лымындагы езгерютерге кол жетюзу. Топтык кецес ата-аналарга 
бала тэрбиесше катысты туындаган мэселелерд1 шешуге, эр турл1 
отбасылык жагдайларга сэйкес кажетЫз стрестерден кутылуга 
мумюндж бередг Кецес кезшде ата-аналар ездерш кшэлау сез1м- 
дершен кутылады, ездершщ киыншылыктары жэне одан шыгу 
тэж1рибелер1мен белюедг Осылайша олар ездершщ отбасылык 
мэселелер1 мен отбасылык ем1рлерше объектива карауга уйренедг 
Бул модельдщ орталык мшдеттершщ 6ipi ата-аналарды ездершщ 
релдерше канагаттану, ез-ездерш курметтеу сез1мдерш беюту бо­
лып табылады.
Сонымен катар, Джинот баланыц сез1мше курметпен карау ка- 
ж етпгш баса айтады. Ол баланы каз калпында кабылдауды усы- 
нады. 
0 з 1 н 1 ц
ецбектершде ол бала тэрт1бшщ 
m e r i
болатындыгын, 
бала неш жасауга болатындыгын, неш болмайтындыгын тусшу1 
K ep eK T iri 
жайлы да айтады.
Сонымен, жогарыдагы эр TYpлi багыттардыц езшдж тарихы 
бар eкeндiгiн мен белгш 6ip теориялык жагдайларга непзделетшш 
байкадык. Олардыц барльны бала тэрбиесше катысты ата-аналар­
га эр турл1 нускаулар бередк Бул багыттардыц, когамда, ата-ана да 
жаксы болу ymiH ез-езше кемектесе алатындыгы барлыгына ортак 
нэрсе.
Батые Еуропада мектеп пен отбасыныц байланысы б1ртшдеп 
кушей шкеледк Бул тургыда Францияны улп ретшде айтуга бола­
ды. Осыдан 
6 i p H e m e
жылдар бурын дэстурл1 педагогиканыц 
е к и т -
дер1 ата-аналарды окыту удерюше катыстырмау керек деген пшрд1 
устанган болатын.
Француз философы эр1 жазушысы Ален отбасы баланыц 
©Mi -
p i H
нагыз трагедияга айналдыратын езшщ кандык, биологиялык 
байланыстарымен eMip суред1 деп есептедь Оныц ойынша, ата-ана- 
лар ездершщ бедел1мен балаларыныц арманы мен кызыгушылык-
206

тарын басады, ата-ананыц сокыр махаббаты жаксы устаз болуга 
кедерп болады. Сонымен катар, ол отбасы бала дамуыныц мацызды 
ортасы екенш тусшдг
«Мектеп — отбасы - бала» мэселесше катысты баска кезкарас- 
ты «жаца тэрбие» деп аталатын дэстурл! емес педагогика устанды. 
Француз галымы Г. Миалар бала туыла салысымен анасыныц 
тэуелдиппне тап болып, соныц ыкпалымен дамиды деп санады. 
Оныц пш рш ше, ата-ана баланы коршаган ортамен байланыстыра- 
тын алгашкы звено. Сондыктан ата-аналар баланыц окуга деген 
ниетш дамытулары керек. Ол ушш окуга деген мотивациясын туды- 
ратын желеулер ойлап табулары кажет. Ата-аналарга балаларыныц 
сурактарынан кашпай оларга шыдамдылыкпен жауап беруге, езбе- 
т1мен бипм алуларын колдап отыруга кецес бередг Сондай-ак ба­
лаларыныц мектептеп сэтс1зд1ктер1 упин оган кшэ тагуга асыкпау- 
га, алдымен оныц себебш аныктауга шакырады. Педагогикалык 
сэтс1зд1ктерден алшак болу ушш ата-аналарга отбасылык жагым­
ды психологиялык ахуал тудыруга, мектеппен тыгыз катынас ор- 
натуга, ал мугал1мдерге ез окушылары ныц мектептеп жэне мек- 
тептен тыс кездеп 

жүктеу/скачать 8,02 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: