4.2. Жыныс тұқымқуалаушылық белгі ретінде. Жыныспен тіркесті белгілердің тұқым қуалауы
Тұқымқуалаушылықтың цитологиялық негіздері тақырыбында ұрғашы және еркек жыныстардың бір – бірінен жынысты деп аталған бір жұп хромосомалармен айырмашылықтары болатындығы анықталды.
Ұрғашылар мен еркектердің бірдей хромосомалары аутосомалар деп аталады. Сүтқоректілерде және кейбір омыртқасыздарда (мысалы, дрозофила) ұрғашы жыныс дарақтарында Х хромосома деп аталатын екі гомологты жыныс хромосомалары болады. Еркек дарақтарда тек бір Х – хромосома болады; оған гомологты емес екінші хромосома У – хромосома деп аталады. Осыдан ұрғашының жыныс хромосомалар жиынтығы ХХ, еркек – ХУ деп белгіленеді. Құстарда, балықтарда және кейбір омыртқасыз жануарларда еркектерінің Z әрпімен белгіленген екі бірдей жыныс хромосомалары болады. Ұрғашыларда Z хромосома біреу болады; оған гомологты емес екінші жынысты хромосома W әрпімен белгіленеді. Осыдан еркектердің жыныс хромосомалар формуласы ZZ, ұрғашыларда – ZW. Бұл организмнің жынысын Мендель заңдарына бағынатын тұқым қуалаушы белгі ретінде қарайтын теорияны дәлелдейді.
Мейоз кезінде ата–ана жыныс хромосомалары жұбының тек біреуі гаметаға түседі. Жыныстың тұқым қуалаушының келесі схемасын жазуға болады. P ♀ ХХ х ♂ ХУ
Гаметалар Х Х У
Ғ1 ♀ ХХ ♂ ХУ
а)
♂ ZZ х ♀ ZW
Z Z W
♂ ZZ ♀ ZW
б).
6 схема - Еркектің гетерозиготалы (а) және ұрғашының гетерозиготалы (б) жағдайларында жыныстың тұқым қуалауы.
Схемадан (6,а схема) сүтқоректілер мен адамда ұрғашы жынысты дарақтар жұмыртқа жасушаларында Х хромосомасы бар бір түрлі гамета түзеді (ұрғашы жыныс гомогаметалы), еркек жынысты дарақтар сперматозоидтары Х және У хромосомалары бар екі түрлі гамета түзеді (еркек жыныс гетерогаметалы). Құстарда ұрғашы жыныс гетерогаметалы, Z және W хромосомалары бар екі түрлі жұмыртқа жасушаларын түзейді, еркек дарақтардың сперматозоидтары бір түрлі Z хромосомалы болады (6,б схема).
4.3 Жыныспен тіркесті белгілердің тұқым
Достарыңызбен бөлісу: |
