Қара сын есімі зат есімнің
алдында тұрып, анықтауыш қызметін атқарады. Бірақ та
қара сөзі зат есімдерге байланысты
түрлі топонимдерде әр түрлі мағынаға ие бола алады.
Қара сөзінің
ақ сөзіне қарағанда
қолданылу жағынан басымдығы тек қазақ тіліне ғана тән құбылыс емес. Бұл процесс барлық
түркі тілдерінде анық көрініс тауып отыр. Алтай топонимиясының ерекшеліктерін зерттеген
О.Т.Молчанованың еңбегінде дәл осындай ерекшелік Алтай халқының атауларында да орын
алғандығы айтылады. (63, 83).
Батыс Қазақстан облысы топонимдері арасында
а қ компоненінің қатысуымен
қалыптасқан жер-су атаулары
қара сөзіне қарағанда саны жағынан аз. Олардың беретін
семантикалық мәні де алдыңғыға қарағанда бәсең. Облысы топонимдері құрамында келетін
ақ сөзі мынадай мағыналық бояуға ие болады: 1) құм, су сөзімен тіркесіп келіп,
сусымалы, көшпелі, ақпалы ұғымын береді. Оның бұл мағынасын номинативті мағынасының бірі деп
санаған жөн. Мысалы,
Аққұм, Ақсу, Ақбұлақ, Ақсай, т.б. Әдетте, көшпелі құм ақ түсті болып
келеді; 2) жер-су бедерін сипаттайтын топонимдер құрамында кездеседі.
Ақтау - жерінен ақ
саз шығатын елді мекен,
Ақпәтер - үйлері ақ саз балшықтан тұрғызылған немесе сыланған
елді мекен,
Ақкөл - бетін өсімдік гүлдері басқан, ағынсыз су және т.б. Бұл атаулар құрамында
келетін
ақ сөзі өзінің тура мағынасында тұр; 3) қасиетті ұғымдарды беретін
таза, кіршіксіз, пәк, ақзат, ақтық, көзге көрінетін ақ зат, сүт, айран мағыналарында қолданылады.
Сондай-ақ тау аттарындағы
ақ гипс, мәрмәр, әктас, бор, құм мағынасын да береді. Мысалы,
