Рымғали Нұрғали СӨЗ Өнерінің эстетикасы а ң д а т у

- А, а, солай ма? “Жалын” альманағының тапсырмасы дейсің бе? Жолықпай жазу мүмкін емес дейсің бе? Үй-ішімнің жағдайы қиындап тұр. Бәйбіше қатты сырқат. Көп уақыт бөлуге шамам жоқ. Сен ертең сағат он бірде кел. Сұрақтарыңды дайындап жазып әкел. Қош. Келістік.

Уәделескен уақытта есікті Ғабит Мүсіреповтің өзі ашты. Бір қалада тұрсақ та, көрмегеніме жарты жылдан асып кетіп еді. Өңі жүдеу, қабағы салыңқы көрінді. Үстінде жеңіл ғана үй киімі. Бөтен адам жоқ екен.

- Шешін де, кабинетке бара бер, - деді. – Көз ауырады. Мен қазір басқа көз әйнек киіп келейін.

Залда сіресіп, жарқырап, адамның мысын басып тұрған жиһаз-дүние, асыл мүлік жоқ. Бір қабырғада И.И.Левитанның әйгілі “Владимир жолы” деген картинасы, екінші қабырғада маған белгісіз суретші салған қазақ әйелінің бейнесі, сірә, Ұлпанды келтіргені болу керек.

Залдан кабинетке шығады. Бұрын келгенімде кітаптан белдері қайысып тұрған сөрелер енді босап-босап қалған екен. Оның себебі түсінікті: көп кітап “Жаңа жолға” кеткен. Қабырғадағы А.К.Саврасовтың “Ұзақтар ұшып келді” дейтін картинасы кабинетке жылылық беріп тұрғандай көрінеді.

Жазу столының үстінде араб графикасымен жазылған қағаздар, ұшталған қарындаштар, өшіргіштер жатыр, - басқа еш нәрсе жоқ.

Жазушы столына келіп отыра бергенде, телефон шылдырады. Әуелі үнсіз тыңдады. Артынан жауап бере бастады:

- Архив қызметкерлерінің ол қамқорлығына рақмет. Бірақ қазір суретке түсетін жағдайым да жоқ, көңіл күйім де жоқ. Таяуда “Қазақ әдебиетінен” келіп түсіріп әкеткен, аса қажетсінсеңдер, солардан алыңдар. Сөйтіңдер.
(Ғабит Мүсірепов - әлеуметтік күреске, қоғамдық қызметке, көркем шығармашылыққа ХХ ғасырдың басында келген, революция қуатымен түлеген, мәдениеттің барлық саласында халқымызды мол олжаға кенелткен ғажайып талантты буынның өкілі. Әдебиет тарихында Ғабит есімі Сәкен, Ілияс, Бейімбет, Мұхтар, Сәбиттермен қатар аталады. Бұлар - өнеріміздегі жаңа арналардың көш бастаушылары. Әрине, кемел суреткерлік, үлкен жазушылық – бақыт, ал көш басы – одан зор абырой. Ірге тас қалау миссиясы осыларға бұйырған. Ғ.Мүсірепов туындылары – қазақ өнерінің сұлу бір арнасы. Ғабит әні – таза үнді, әсем әуезді шырқау ән. Ғабит арнасы – мөлдір, тұнық арна. Ғабит шығармалары ұзақ баптап, әбден жаратып, жал-құйрығын сүзіп барып, бәйгеге қосқан жүйріктерді еске түсіреді, оның шығармалары әдебиетімізге мәдениет, көркемдік, тереңдік әкелді, ұлттық және интернационалдық сипаттарды тұтастырады.)
Телефонмен сөйлесіп біткен жазушы жымиып күледі:

- Несіне мелшиіп отырсың? Келген шаруаңа кіріс. Телефонда ұят-аят деген болмайды. Тағы бөліп кетеді. “Жалын” альманағы оқушылары нені білгісі келеді?

- Неше жаста хат таныдыңыз? Кімдердің әсер-ықпалы болды? Өзіңізді кімдермен сарындас санайсыз?

Жазушы бірталай үндемей отырды. Сөзін ақырын бастады:

- Әрине, бұл қысқа қайырып, тез тоқтататын әңгіме емес. Күні бүгінгідей есімде, бәрі көз алдымда тұр. Алты жасымда ауыл молдасынан оқи бастадым. Аты – Уәйіс еді. Біздің ел орыс шаһарларымен ерте араласқан, тұрмыс-салтына, өмір тіршілігіне қала салты бұрынырақ кірген жұрт. Шай-қант, киім-кешек қана емес, кітап, қағаз дегендер келе бастады. Сән-салтанат, жайдақ мақтан үшін емес, кедей ауылдардың өзі бірігіп, арнайы ақы төлеп молда ұстайды. Бес-алтыға келген балалардың тілін сындырып, мұсылманша хат танытады. Шамасы жеткен әлді, ауқатты кісілер балаларын орыс мектептеріне береді.

Бір жылдан кейін Уәйіс кетіп, Балағұл деген молда келді. Кейін башқұрт Мұхаметқалидан оқыдым. Не білді дейсің ғой? Қазіргі тілмен айтқанда, арабша графика негіздері, араб-парсы, шағатай сөздерінің қазақша баламасын табуға машықтандық. Ең бастысы, хат танып алған соң, ерекше, ғажап, бай дүниеге кірдім де кеттім. “Қазақ әдебиетіне” жазған мақаламды оқыған шығарсың. Революциядан бұрын қазақ тілінде 500-ге тарта кітап басылып шыққаны белгілі ғой. Кешке жақын, әсіресе қыстың ұзақ түндерінде үлкендер бас қосқанда хат танитын балаларды ортаға алады. Дауыстап хисса-хикаят оқытады. Негізінен татар баспаларынан шыққан қазақ кітаптарында бөтен, қоспа сөздер көп болушы еді. Мен оларды қолма-қол іштей аударып, қазақшалап саулата жөнелем. И.Ильминский бастырған “Ер Тарғыннан” бастап, “Қобыланды”, “Қыз Жібек”, “Алпамыс”, “Шора”, “Едігелерді” талай рет дауыстап оқып жүрдім. Баланың таза, тұнық санасында олар тайға таңба басқандай болып, мәңгі ұмытылмастай жатталып қалды. Тыңда: