С. В. Кожанова Жалпы иммунология
ЦИТОКИНДЕРДІҢ РЕЦЕПТОРЛАРЫ
жүктеу/скачать 19,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы иммунология оқулық
| ЦИТОКИНДЕРДІҢ РЕЦЕПТОРЛАРЫ
Цитокиндер өздерінің нысана жасушаларға деген әсерін олардын бетінде орналаскан арнайы реиепторлар аркылы жүзеге асырады. Әр цитокин өзіне арнайы рецептормен әр түрлі аффиндікпен әсерлеседі. Жоғарыаффиндік репепторлар байланыскан цитокинді рецептор- мен коса жасуша ішіне батырады да нәтижесінде тектердің белсенуін шакырып, әр цитокинге сай биологиялык әсерді жүзеге асырады. Цитокиндердің репепторлары екі немесе одан көп суббірліктен тұратын трансмембраналык протеиндер болып келеді, олардың кей- біреулерінің структуралык арнайлыктары әр түрлі рецепторлык ке- шендерде бірдей болуы мүмкін. Киназалыкбелсенділігі бар имму- ноглобулин тәрізді рецепторлардан баска цитокиндік рецепторлардын барлығы бірнеше полипептидтік тізбектен түрады. Әр түрлі рецептор- лар бірдей тізбектерден түруы да сирек емес. Мысалы, ү-тізбегі ИЛ-2, ИЛ-4, ИЛ-7, ИЛ-9, ИЛ-15, ИЛ-21, ал (3-тізбегі ГМ-КСФ, ИЛ-3, ИЛ-5 ортак. Цитокиндік рецепторлардьщ катан жіктелуі жок, сонымен қатар, оларды келесі топтарға бөлуге болады. • Гемопоэтиндік рецепторлар — триптофан мен сериннің кал- дыктарынан түратын амин кышқылдык тәртіп және цистеиннін 4 калдығы кіретін екі жасушаға тыс доменнен тұратын ге- теродимерлік молекула; оларга ИЛ-2 арналған рецептордың (3- және ү-тізбектері, ИЛ-3, 4, 5, 6, 7, 9 және 15 рецепторлары, ГМ-КСФ рецепторлары, эритропоэтинге және өсу гормонына арналған рецепторлары жатады. • Интерферондардың рецепторлары — оларға цистеиннің 4 калдығы кіретін фибронектиннін тұкымдастығының домендері тән; бұл топқа ІҒКІ-ү рецепторының а және (3 тізбектері, ІҒЫ а және (3 жа- тады. •Т И Ғ рецепторлары (ТЫҒК.) — цистеннің калдықтары жоғары мөлшері бар бір трансмембраналы полипептидті тізбек күйінде болады, оларға Т ^Ғ К І, Т ^Ғ К ІІ, СЭ40 молекуласы, Ға§ (СӘ95), СОЗО, С027 және жүйке тамырларының өсу факторының рецеп- торы жатады. • Цитокиндердін тәрізді рецепторларының 2 тобы: ИЛ-1 тұкым- дастығының рецепторлары — олардың цитаплазмалык бөліктері тирозинкиназалық белсенділікпен сипатталады және Толл-тә- різді рецепторлар — олардың гомологиялык ТІК-домендері 60 I Бөлім. Иммундық жүйе. Жалпы сипаттамасы цитоплазмалык мембранада орналасып белгіні Му088 сиякты адапторлык нәруыздар көмегімен тасымалдайды. • Хемокиндердін тұкымдастығына жататын рецепторлар 7 кабаттан тұратын пептидтіктрансмембраналыккешен болып келеді. Оларға ИЛ-8, МІР-1, УСР-1, ІМАР-2, КАЫТЕ8 және баска хемокиндерге арналған рецепторлар жатады. Цитокиннің әсеріне жасушалардың жауап кайтаруының шарты — беттерінде протеинкиназалармен біріккен, яғни цитокинге жоғары денгейде сәйкес және белгілерді жасуша ішіне жөңелтуге кабілетті іс үстіндегі рецепторлардын болуы. Әдетте, белсенбеген жасушалардын бетінде рецепторлар аз мөлшерде және суббірліктік кұрамы толык емес күйде байкалады. Бұл жағдайда сәйкес жауап тек қана цитокиндердін жоғары мөлшерлеріне аткарылады. Жасушалар белсенген кезде мембраналық рецепторлардың саны қосымша полипептидті тізбектермен толтырылып еселеніп жоғарылайды. Рецепторлардьщ полипептидті тізбектерінің әр түріне сәйкес проте- инкиназалардан (әдетте ол тирозинкиназа), адапторлык нәруыздардан және транскрипциялық факторлардан тұратын белгілік аппарат тән. Әр цитокин жасушаішілік белгі тасымалдаушылардың және транс- крипция белсендіргіштердін «меншік» жиынтығын белсендіреді. Жасушаішілік белгі тасымалдау механизмдері әр түрлі болуы мүмкін. Оларға Іак-киназалар да, МАР-киназалар да және тегі баска киназалар да катысуы мүмкін. Протеинкиназалардың кызметіне нәруыздарды белсенді күйге алып келетін фосфорлау кіреді. Адапторлык нәруыздар рецепторларды сигнал өткізуші жолдарымен байланыстырып белгінін жасуша ішіне берілуін жалғастырады. Транскрипциялык факторлар жа- суша ядросынын ішіне карай жылжып нәруыздардын трансляциясын реттейді де, тектердің экспрессиясына әсер етеді. 8ТАТ-факторлары (белгілік трансдукторлары мен транскрипция активаторлары), N Ғх В және баскалар транскрипция белсендіргіштері болып келеді. 8ТАТ- факторларының басты кызметі цитокиндерге жауап беру. 8ТАТ-фак- торлары, көбінесе, .Іак-киназалармен белсендіріледі, бірақ, сонымен катар, баска текті киназалармен де белсендірілуі мүмкін. МАР-ки- назаларды КҒхВ, АР- 1-нәруыздары (белсендіргіш протеин) және баска транскрипция белсендіргіштер белсендіре алады. Цитокин рецепторымен байланыскан кезде белгі туындап цитокин- мен тіркескен кешен жасуша ішіне батады. Аталған кешен эндосома- ларда ыдырайды, баскаша айтканда димерленеді. Бұл жағдай рецеп- тормен байланыскан Іак-киназаның фосфорлануына және белсенуіне 4-Тарау. Цитокиндер 61 алып келеді. Бұл үдерістін жалғасы ретінде нитоплазмалык БТАТ- киназалар фосфорланып (гомо- немесе гетеро) димерленеді де ядроның ішіне енеді. Үдеріс цитокиндер гендерінің промоторлык аймағымен транскрипциялык факторы және экспрессия индукторы болып келетін жүктеу/скачать 19,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|