Шыңғыс айтматов таулар қҰЛАҒанда
жүктеу/скачать 2,98 Mb.
|
|
Бұл, бәлкім, заттардың шынайы табиғаты болар, бәлкім, биік таулы құбылыста шынында да, адам рухы әлдеқандай ерекше, ғарыштық жай–күйге енетін болар, ой да, сезім де, қиял да қарлы шыңдар мен өкпек желдерге сайма–сай үйлесімді бола түседі. Сол сәтте дәл осындай хал–ахуалды Арсен Саманчин бастан өткерді. Ол өз дүниесіне еніп, күнделікті толғақты қам–қаракеттерден арылып, бейнебір әлдебір өзге әлемде жүргендей болды. Сол қас–қағым сәтте ол осы жерде бел шешіп тұрақтаған маңда емес, тым–тым ұзақтағы жазық далада тұрғандай еді. Оған тұп–тура өңіндегідей паравоздың құлақ тұндырарлық созылыңқы дауысы, жолаушылар вагоны құрамының сарт-сұрт еткен тырсылы естілді, ал өзі болса, поезбен қатарласа жүгіріп, жүгірген бойы вагон терезесіне көз тоқтатып айқайлап жатқандай секілденді: “Елес! Е-ей, Елес, бұл мен ғой, мен сені сүйемін! Е-ей, сұлуым менің! Сен Саратовқа бара жатырсың, ал мен болсам, таудамын, бірақ мен сенімен біргемін. Мен сенсіз өмір сүре алмаймын!”. Ол бүкіл студенттік ғұмырын осы Саратовқа баратын жол бойында өткізгенді, одан әрі Мәскеуге өтетін, Еділдегі Саратовты жанындай жақсы көретін! Қазақша Сарытау! Ендігіде сол жаққа Елес бара жатты, ал бұл оған соншама жанының байланып қалғанына және тып–тыныш кетуіне мүмкіндік бермегені үшін ойша кешірім өтінді. Бірақ ол шыныда да, бұдан әрі онсыз тірлік жасай алмас–ты. Сондықтан да, ақыл–есінен адасып, ішкі ой әлемінде өзінің эпопеясын қайта–қайта көз алдынан өткізді, өз қиялындағы оқиғаларға тереңдеп енгені соншама, тіпті, бос қиялдарымен арманының өзі шындыққа суарылғанмен бара-бар еді. Арсеннің айналасындағы жақын-жуық адамдардың бірде–біреуі оған не болғанын, оның ішкі әлемінің қандай күйге ұшырағанын болжамдай алған жоқ. Тек Елес қана оны есітіп, өз көзімен көре алды, ол вагон есігінің жанында тұрған–ды, ашық есіктен бойын шығарып, бір қолымен тіреу тұтқасын ұстап, екінші қолын Арсен Саманчинге қарай соза түсті:
Арсен! Арсен! Мен сені есітіп тұрмын, сені көріп тұрмын, мен сені жанымдай сүйемін! Жетсеңші, секірсеңші, мен сені қолыңнан ұстаймын! Армандаудың ерке желі не нәрселерді қиял қанатында самғатпайды десеңші! Ол да бар күш–жігерін жұмсап, жүйткіп бара жатқан поезға жетуге ұмтылумен болды. Ақыр аяғында қуып жетті де, себебі, осы сәтті қос ғашықтың екеуі де қалады, ал махаббат құштарлығы ғаламдық құбылыстың қуатына ие, оған мәңгілік және мәңгі өлместік қана тән, өйткені, құштарлық – ұрпақ жалғастығының үйлесімді үндестігі. Тағдыр солайша шешім жасады, сөйтіп, ол вагонға дейін жетіп үлгерді, Елес оған қолын ұсынды, ол вагон табалдырығына аяғын тигізді, екеуі бір құшаққа оранды... Жүр, отыралық, сөйлеселік, -деді Арсен Саманчин тынысын реттеп. – Менің саған айтар байыпты сөзім бар. Сен қайда асығып барасың? Сен шаршадың ғой, демалсаңшы... Уақыт тапшы. Біздер тауда аң аулауға әзірленудеміз, мен асығуым керек. Мінеки, осы пәпкіде менің қолжазбаларым... Қолжазба ма? Саған не болды соншама, Арсен? Осынау қолжазбаға бола, поездың соңынан қалмай жүгірдің бе? Менің саған айтар әңгімем бар. Жүр. Олар купе ішінде бір–біріне қарама–қарсы отырды. Арсен Саманчиннің, мінеки, сондағы айтқан әңгімесі: Айтпақшы, Елес, менің мынау қолжазбамда Саратовтық әңгімем бар, жол бойында оқырсың. Әңгіме екінші дүниежүзілік соғысы уақытындағы тарихты суреттейді, ол кезде екеуміз де жарық дүние есігін ашқан жоқпыз, ал біздің болашақ ата–аналарымыз жалаңаяқ жасөспірім күйде шауып жүрген шақтары. Енді, мінеки, соншама уақыттан соң, ғасыр да алмасып үлгерді, бұл тарих өткен жылдарға деген сағыш отын маздатты, ұмытуға болмайтын жәйттерді еске түсірді: барлық соғыс атаулысы ең алдымен, бітіп болмас өзара атыс– шабыстың нәтижесі және әрбір өлген жан кім болса, ол болсын, генерал ма немесе жай әскер ме мәңгілік үнсіздік әлеміне өткенде өкінетін болар бәлкім. Мен сол уақыт жайлы “Өлтіру–не өлтірмеу” деген атпен мұңлы әңгіме жаздым. Қазіргі уақыттарда өлтіру деген қарудың шүріппесін басып салумен бара–бар, оңға да, солға да ата береді, менің өзім де сәл болмағанда сол табалдырықтан аттауға аз–ақ қалдым, бірақ бұл әңгіме құр бос айла–шарғы немесе қылмысты сюжет үшін кітаптың бөлімдерінің басына яки соңына қойылатын ою суреттер емес. Осы әңгімемен мен мұхит түбінен сүңгіп шығып, миллиондарды өлтіріп және өлтіргендер жерленген зираттағыларға өлі тыныштықты пайдаланып, өзіме және оларға оқып беру үшін барғандай түйсікте болдым. Сен кешір мені, Елес, көр–жерді айта бастадым, бірақ сен кәсіби кітапханашы емессің бе, басқа–басқа, сен түсінесің, ненің не екенін, менің шым–шытырық ойларымды ойдағыдай оқи алатындығыңа өте разымын. Рахмет, Елес басыңды изеп отырсың. Әнеки, өткен қыста мен поезбен Байқоңырға, космодромға бардым, маған ғарыштан тікелей, орбитадан ғарышкер–ең ұзақ ұшушы Салиджон телефон соқты, біздер доспыз. Мен әрбір адамның ғарыштағы тіршілік ету орны туралы эссе жазуды қолға алмақшы едім, қазірше бәрі ой жүзінде, қиялда, бірақ бұл бір кезде бәрібір расқа айналады. Мені тағы да қиял әлемі баурады–ау. Кешір. Ал енді, мінеки, өткен қыста мен үшін сағыныш мезгілі басталды, көптен бері теміржолда жүрмеппін, жол бойында студенттік жылдардағы жолсапарларымды еске алдым. Байқоңырдан мен поезбен Саратов арқылы Мәскеуге бағыт алдым және кенеттен терезе алдында тұрып, қоршаған табиғат көріністеріне көзімді тіккенде, ал мен болсам, жолда жүргенді ұнатамын және терезеден қарауды жақсы көремін, қайтейін, соншалықты әсершілмін, өткен күндер менің жүрегімнің жағалауларын теңіздің жал–жал толқындарындай дүрсілдетті. Айтпақшы, солардың бәрі де тұла бойымда сақталып, өзінің уақытын күтіп, сәті келгенде сыртқа лықсып шығып, жанымды толқытып жібергенін қарасаңшы. Қазақстанның далалары арқылы, Саратов арқылы Мәскеуге баратын сол теміржолдарда, сол поездарда не болды және не болмақ деп мұңая ойға баттым. Жол баяғы сол жол, қарсы келе жатқан, жолай бара жатқан поездар да сол кездегідей, қозғалыс бағыты да баяғыша: Батыс–Шығыс. Ал мұндағы адамдар тағдыры не болды, адамдар тіршілігінде өзгерістер болды ма? Маған ғарыштан түсірілген фильмді көргендей өткен жылдардың оқиғалары көз алдымда елестей берді: Арал теңізінің түбіне жеттік, жаның ауырады, оның орнына Байқоңыр ғарыш айлағын көркейттік... Ал оның аралығында ше! Мінеки, сонау ұзақта қалған жылдар ішінде айыпталғандар батальонының өмірінен өткен мүгедектен, Сергей Николаевичтен, ондайларды қазірде Ұлы Отан соғысының ардагерлері дейді, естігендерімді сөзсіз жазамын деп сол кезде мен өзіме сөз бердім. Әңгімеде ол бозбала Сергий, ол кезде мен оның сапарлас–студенті болдым, біздің салт–дәстүр бойынша үлкендерге құрметпен қарайтындықтан ол маған ата болуға лайық еді. Мен тағы да сөзге қонақ бермей кеттім–ау, ал уақыт болса, тым шектеулі. Сергей Николаевич біздің вагонға мінген Саратовтан бастап, Мәскеуге дейінгі жол уақыты екі тәулік, ал әңгіме ұзаққа созылды. Кейін, Мәскеуде мен оның емханаға жетіп алуына көмектестім. Бірақ “Өлтіру–не өлтірмеуді” жазуды мен он жылдан соң ғана ойға алдым, Сергей Николаевич, яғни Сергий анықтағанымдай ендігіде тірілер қатарында емес екен. Өте аянышты, әрине. Ал Сергей Николаевич маған айтқан өз сырын құрастырып болған кезімде, дәлірек айтқанда, қағазға түсіргенімде бұны майдандағы зираттардың басында оқу керектігін түсіндім. Білесің бе, Елес, өйткені, сенің де осы оқиғаға қатысың бар. Таңданасың, ә? Оның мәнісі мынада, мен де, сен де, оқиға да, бәрі де Саратовтан Мәскеуге баратын бағыттағы Батыс пен Шығысты байланыстыратын бір жолдың бойында өтеді. Сергий осы жолмен майданға аттанды, мен ұлы орыс қалалары Мәскеу мен Ленинградқа оқуға үнемі осы жолмен жүрдім, ал сен ендігіде сауда–саттықпен осы жолмен, осы поезбен жер–дүниені кезудесің және де біздің бәрімізді әлдене өзара байланыстырады... Оу, тоқтат, тоқтат мені, Елес! Уақыт болды! Бірақ ең бастысы, бұны кейінірек және келесі ретте жаймашуақ кезде де сыр етіп айтуға болар еді, бірақ шыдай алар емеспін, соны саған түсіндірейін, бұның бәрі сенімен байланысты, біздің кездескенімізге қатысты, Елес. Бірден–ақ айтайын: сен мені құтқардың. Менің жан дүниемде не болып жатқанын білмей–ақ, сен менің жанымды сақтап қалдың. Үстіміздегі жылдың көктемінде мен “Өлтіру–не өлтірмеу” атты әңгімемді жарияламақ болдым, мен соғыстың мәңгілік табиғаты мен адамның мәңгілік табиғаты туралы өз сөзімді айтқым келді. Қай соғыс болмасын, адам қолының ісі және әрбір соғыс әр адам үшін қайғы, осынау қарапайым бастапқы ақиқатты егер де кімде-кім танып білсе, шіркін... Осы жайлы мен өз әңгімемде сыр етіп айтуға ұмтылған ем, бірақ менің өмірімде осы өзім–ақ қазіргі таңда ең қатал, болмай қоймайтын кісі өлімін жасауға әрекет еттім. Және де бұл сансыз кісі өлімі тізбегіндегі жай ғана қатардағы бір көрінісі емес–ті, осындай әңгіме авторы тарапынан жүзеге аспақ болған, адам естімеген, құдай қолдамаған оспадарсыз тірлік болатын: өз жазбаларыңда бір нәрсені айтып, ал іс жүзінде өзге тірлікті істеу қандай болмақ... Және де сол себепті “Өлтіру–не өлтірмеуді” шетке ысырып, көзден таса ұстадым, ар – ұят мені азаптамасын дедім. Ендігіде мен ұяламын. Кісі өлтіру арқылы мен өз идеямды жоққа шығарар ем. Мінеки, тағдырдың иігенін айсаңшы, сен, Елес, мені кісі өлтіруді жүзеге асырудан азат еттің, себебі біздің махаббатымыз мен үшін жаналық болды. Мен қайтадан азатпын және арымның алдында тазамын, осы азаттықты маған сен әкелдің. Ендігіде мен күні кеше ғана алған беттен қайтпай өршелене түсіп, осы ісім ғана әділ және сөзсіз кек аламын дегенге ешқашанда қадам баспаймын. Мінеки, қаншалықты үлгере алсам, саған осы жайлы айтқым келген еді. Және де сенімен кездескен соң, ішкі жан дүнием аударылып түсті. Және де ойға шомдым: “Өлтіру–не өлтірмеуде” мен айтуға ынта танытқан болатынмын, мысалы кей–кейде неге бізде рухани қарым–қатынас жетіспейді, неге дүниемізде жинақталған сырларды сезім арқылы білдіруге қауқарсызбыз деп. Осынау жап–жас Сергийдің тәубеге келген ішкі сырын күнделікті күйбең тіршілікте емес, тып–тыныш жағдайда, тыныштықта оқу қажет, тірі ғұмырда әрдайым танып білуге болмайтындығын өлгендердің жаны сезсін. Одан өзге, әрбір адамда өзінің қасиетті дұғасы болуға тиіс. Менің дұғам осы әңгіме мәтінінің ішінде. Егерде ол сенің жаныңа жақын болса, менің қатарыма қосыл, алаң болған көңілімізді бөлісеміз. Ал бұл махаббатта ең негізгісі... Мен өзімнің жазу кітапшама жазып қойдым, алғашқы оқылымдар Мәскеу түбіндегі атақты Волоколамск зиратында және Брест қамалы түбінде, содан соң басқа да көптеген жерлерде, соның ішінде Европада оқылғанын қалар едім. Кешір, Елес, мен көбірек сөйлеп кеттім, бақыт сәті ғана қысқа болады, ал махаббат–бұл екі жан үшін мәңгілік үйлесім үндесуі алдындағы айырықша жаңалық. Мінеки, мен қазір таудамын, жуық арада аң аулауға шығамыз, ал сен болсаң вокзалдасың, жолға шығып барасың ба әлде өзің айтқан емес пе ең, қозғалыс кестесі өзгерді деп, сөйтіп, поезд күтіп тұрсың ба... Бірақ қалай болғанда да мен сенімен бір купеде отырғандай сөйлесудемін. Әрине, бұның бәрі құрғақ қиялдың жемісі, оған дәлел-біздің тұрағымызға қарай бір салт атты келе жатыр, Тастанауғанның аңдарды қуалайтын тобынан болар, сірә... Ал енді іске кірісер кез келді. Кездескенше, Елес, кездескенше... Салт атты аңдарды айдаушылардың тобындағы Жалбашаш болатын. Ол алба–жұлба басын изеп, сәлем бергеннің белгісін жасады да, шеф Бектұрға үн қатты: Тастанауғанның оны мұнда жібергенін және қар барыстарының екі әулеті үйірінің түскендігін, оларды дүрбімен көруге болатындығын, ал бір басы ірі, құйрығы ұзын барыс, тіпті, бақылауға алынғанын, оны қажетті бағытқа жүргізе алатынын айтуды өтініш еткенін баян етті. Бірақ Тастанауғанның басты өтініші мынада еді, аудармашы Тастанауғанмен ең алдымен өзіне жолыққаны дұрыс болар еді, ол Арсенге қалайша қауіпсіз түрде іс-әрекет етуді, сөйтіп қалың бұта арасындағы ірі барысты тиісті жерден атып алуды түсіндірмек екен. Сөзбен бұны түсіндіру қиын, сондықтан өзі келіп, мән – жаймен сол жерде таныссын, ал содан соң, қонақ аңшыларды тиісті бағытқа жөн сілтейміз депті. Шеф Бектұр келісім берді.
Тыңда, Арсен, қонақтарға түсіндір, қазір сен аңшылық басталар алдында аңдарды қуатындармен кездесетіндігіңді айтып түсіндір. Жыртқыш қауіпті, саяқ жүреді, адамдарға атылуы да, бұталарға қашып, бой сақтауы да мүмкін. Сондықтан сол жерде көрсетсін, қалай және қай жақтан бару қажеттігін. Ханзадалар шын көңілден күте тұруға келісім берді. Жалбашаш алға түсіп жөнелді, Арсен Саманчин де салт атқа мініп, соңынан ілесті. Жартасты тас үйінділері арасындағы бұталар іщіндегі жол өте ауыр болды, аса зор қиыншылықтармен қойнауға қарай беттеді. Жоғарыда әлдеқандай құстардың тобы үйіріліп жүрді. Төңірек құлаққа ұрған танадай, жым–жырт. Жалбашаш қолына мегафонын алып, дауыстады: Тастанауған! Біз өз жайымызға келдік! Есітемісің? Біздер осындамыз! Ол да мегафонмен жауап қатты: Мен де осындамын! Қазір жетемін! Арсен демалуға асыға бастаған–ды. Бірақ Жалбашаш оны тоқтатты: Отырсаңшы, неге асығыссың? Әнеки, Тастанауған да осында. Бүйірден, бұталар арасынан мойнында бұлғақтаған дауыс күшейткіші бар, атқа мінген Тастанауған көзге шалынды, иығында автомат және о, құдая тоба, басына әскери бас киімін бастырмалата киіп алғанын қарасаңшы! Арсеннің тілі байланып қалды. Ал Тастанауған бас киімін ретке келтіріп былай деді: Керіліп, созылма! Біздер бәріміз даярмыз! Бесеумізде де, бәрімізде автомат бар! Не бізге, қолымызға төлемақы төлейді, жиырма миллион көлемінде, не баршамыз тып–типыл боламыз! Осындағының бәрі де! Ешкім аман қалмайды. Ешкімді аямаймыз. Не болды, неге үндемейсің? Мен не дейін? – деді Арсен Саманчин өзін зорлағандай күйде. – Сен айтпап па ең: алаң болма, бәрі қолмен қойғандай болады деп. Бұл біздің тәртібіміз. Сол үшін орындауға тиіссің. Мына жаққа мойныңды бұр. Қарасаңшы, анау мен айтқан Молатас үңгірі. Ол жерге мина қойылған. Осы жерге байшыкештерді қуып тығамыз. Сен оларға ағылшынша менің айтқандарымның бәрін, әрбір сөзді аударып бересің. Жаһандану бәріне бірдей, ол тек өздеріне ғана тиесілі деп ойламасын. Біз де өзіміздікін жырып аламыз. Мінеки, үңгірдің аузы, қарасаңшы, аттан түсіп, ішке кір. Отыратын орын көп, кепілге алынғандар тұп–тура бір тәулік отырады, төлемақы болмаса, бір мысқал да аяушылық болмайды. Неге үндемейсің? Есіңнен ауыстың ба? Мен саған ескерттім ғой. Сен не деп ойлап ең, мені шекер сықылды лезде еріп кетеді деген бе ең? Олай болады деп дәметпе? Неге үн қатпайсың? Мен сенен сұрап тұрмын, менің бұйрығымды бұлжытпай орындайсың ба, әлде жоқ па? Арсен Саманчин асығыстық танытқандай, аяғының ұшын тағы да үзеңгіге салды. Тастанауған оны нұқыған күйде: Тоқта! Ең алдымен тыңдап ал, сен оларды осында әкел, біздер олардың қаруларын тартып аламыз және үңгірге қуып тығамыз. Әңгіме тікелей қабырғасынан қойылады. Автоматпен желкесіне қадап тұрып талап етеміз. Менің бұйрығым бойынша сен оларға өздерінің спутниктері арқылы дубайлық, эмираттық немесе одан басқа да банктеріне қоңырау шалуға, сөйтіп, ұшақпен біздерге төлемақыны жылдам түрде жіберуге әмір етесің. Ультиматумның әрбір сөзі олардың басына тайға таңба басылғандай дөп тисін! Және де олардың айтқандарының бәрін, әрбір сөзін маған жеткізесің. Түсінікті ме?! Егерде жоқ десең, онда сен біздің тұтқынсың. Саған да, оларға да жалғанның жарығы сөнді дей бер! Асықпа, - деді бір кезде Арсен Саманчин хайуандарша кейіпке енген адамды алған бетінен қайтаруға болмайтынын түсінген халде. – Егер де сен осылайша шешімге қол ұрсаң, онда білгенің мақұл: егер де бір тамшы қан төгілсе, мен ешнәрседен де тайсалмақ емеспін, мені ешкім де тоқтата алмайды! Қорқытпа сен мені! Менің өзім де қанның төгілгенін қаламаймын. Жиырма миллионды берсін де тірі қалпында кете берсін! Сөзім сөз! Айтқанды орында! Ары кеткенде жиырма минут беремін! Одан артық бір секунд та күтуші болма! Оларды бұл жаққа аңдарды қуалайтын адамдармен кездестіруге әкеле жатқандай өзің бастап кел. Өзгеше пейіл танытса, атуға бағытталған оқ жұмсаймыз. Біздерде жоғалтатын түк те жоқ! Және де есіңде сақта: сенімен бірге барыстарды ату үшін тек екі ханзада ғана еріп келуге тиіс. Оларға айт, барыстың біреуі қоршауда де, ізіне түскен және біреуі бар де, бірақ оның жайын кейінірек түсіндіреміз. Қалғандарының бәрі сол жақта, жай–жайында қалсын. Түсіндің бе? Орында! Қазір, - деді Арсен Саманчин күмілжи сөйлеп, Тастанауғанның фуражкесіне көзінің қиығын салды, бейнебір бұрынғы кластасының бас киімі басында болмағанда бәрі де басқаша болатындай терең күрсінді, атына үн–түнсіз мінді де әлігінде ғана қай жақтан келсе, сол тұсқа қарай қайтадан бет алды. Жым–жырт үнсіздік пайда болды. Үңгірде ханзада–аңшыларды әкеліп, оларды қолдарына тапсырып және өзін де тапсыру үшін Арсен Саманчин ер үстінде ұнжырғасы түсіп, үнсіз халде бүкшиіп, мойнын бұрмай кете барды. Тек қана төменге қарай сыбдыр қаға жүгіре аққан бұлақ суының сылдыры естілді. Әлдеқандай құстар басынан жоғарыда қанаттарының сусылы естілмей, зуылдап өте шықты. Ат аса сақтықпен үйінді тастарды басып, палатка құрылған тұраққа қарай бет алды. Екі аралық тұсқа аз–ақ жер қалған–ды, Арсен жартастың арғы жағындағы бұта ішінде атының басын кілт тартып тоқтатты, үзеңгіге табанын тірей жан–жағына көз салды. Оң иығында тұрған мегафонды жұлқып алып, ердің үстіне калашников–автоматын қойды, осыған қарағанда әлденеге әзірленді. Бірнеше секундтан соң, Арсен Саманчиннің жан ұшыра ашынған дауысы мегафон арқылы күшейе түсіп, тау үстінде қалықтады. Ол өршелене және айбарлана ағылшынша, орысша және қырғыз тілінде алма-кезек айқайлай бастады: Тыңдаңдар, шет елден келген аңшылар, тыңдаңыздар менің бұйрығымды! Сіздерді қарғыс атсын! – Күшейткіш құрал оның сөздерін таулар арқылы одан сайын күшейтіп, жаңғырта жөнелді. – Біздің қар барыстарынан қолдарыңды тартыңдар! Көздеріңді тез арада құртыңдар! Мен өзіміздің жыртқыштарды құртуға жол бермеймін! Өздеріңнің Дубайларың мен Кувейттеріңе жөнеліңдер, біздің қасиетті таулардан аяқтарыңды жалтартыңдар! Мұнда сендердің қараларың көрінбейтін болсын! Жылдам көздеріңді көрсетпеңдер, әйтпесе, жым–жылас жоғаласыңдар! Бәріңді атып саламын! – Ол өзінің сөзін қуаттағандай автоматтан жоғарыға тарсылдата оқ жаудырды, тау күңірене жөнелді. Әлдеқайдағы еңістен тастар төгілді. Және де сол сәтте оған жауап ретінде жан–жақтан сартылдата атылған оқтар дауысы жауып кетті. Әрі–сәрі атылған оқтардың дүрсілінен Арсеннің астындағы аты әбігерге түсті. Ат үздіге ұмтылғанмен, аса қатерлі халде жарақат алып, гүрс етіп жерге құлады. Арсен Саманчин аттың сауырынан зорға дегенде босанып, аяғын шығарып алды. Ату үдерісі күшейе берді, бәрі де жын ұрғандай халде еді, Тастанауғандар да, ханзадалардың күзетшілері де, Бектұрдың адамдары да. Осынау дүниенің астан–кестені шыққан шақта ханзадалар аттарының ерінің үстіне қарғып мініп, көзден таса болғанын Арсен ендігіде біле алмады. Жаны шыққан аттың жанында жатып, Арсен бірден бірнеше жерінен жарақат алғанын сезді. Иығы, кеудесі, белі жан шыдатпас халде ауырды. Қарсы алдынан кенеттен орасан зор барыс атылып шыққан кезде еңіске қарай домалап кетпеуі үшін ең соңғы күш–қайратын жұмсап, жанталаса кейін шегінді. Бұл Жолбарыс еді. Жыртқыш ыңырсыды және жерге еңкейіп, аяғын сүйрете ары қарай қозғалды. Күн Арсеннің қақ төбесінде тербеліп кетті, таулар теңселе жөнелді, жел де тамағын қылғындыра қысып, бет қаратпай үрледі. Ол мегафонды, автоматты ышқына лақтырды және жараланған аңның кеткен жағына қарай еңбектеп баруға әрекет етті. Ол жан–жанында не болып жатқанын көрген де, білген де жоқ: өзін құтырынған Тастанауғанның “Антұрған! Сатқын! Қызғаныштан өлгенің жақсы!” деп айқайлаған, бақырған және сөге жамандаған дауысын, Бектұрған ақсақалдың жерге құлап, сақалын жұлып, өкіріп, “Масқара! Басымызға сатып алған бәле деген осы да! Сені құдай және ата–бабамыздың қарғысы атсын!” деп шыңғыра жылағанын естімеді. Алды–артына қарамай қаша жөнелген ханзада–аңшылардың арабша не деп айқайлағанын мұндағы таудағылардың бірі де түсінбеді. Бірте–бірте беталды атыс мүлдем тоқтады, әлігіндегі айқай–сүрең де су сепкендей басылды. Бір–ақ сәтте Арсен Саманчин адамдармен және аңдармен не істеп қойғандығын білгенде ғой, ә... Бірақ оған оның басы ауыратындай жағдайда емес–ті. Алған жарақаттары ауыр еді, оны өзі сезді. Әсіресе, кеудесі қысыла бастады, барлық киімі қанға бөкті. Ол өзінің ұзаққа бармасын түсінді және әйтеуір, бір жерді паналамақ болды. Теңселіп, сандалып, бірде құлап, бірде тұрып тынысы тарыла берді. Әлі де әлігі Молатас үңгірінің қай жақта екені есінде қалғаны жақсы болыпты. Сол жерге Арсен Саманчин ақыр аяғында ілдалап зорға жетіп, тізерлей ішке еңбектеп басын сұқты. Осы жерде ол орасан зор қар барысының бірте-бірте сәулесі сөне бастаған жанарын көрді. Ол Жолбарыс болатұғын. Аң денесін қозғамады да. Алға қарай созған табанынан басын көтеруге әрекет танытқан да жоқ. Басын қалай қойса, сол күйде төмен түсіріп, ауыр әрі ыңырси тыныс алып жата берді.
Сен де осындамысың?- деді Арсен неге екені белгісіз аңға қарап, тура бір–бірімен таныс–біліс болғандай. Жолбарысты қан жуып кетіпті. Дәл сондай жағдай адамның да басына келді. Тағдырдың еркімен екеуі де, адам да, аң да соңғы сағаттарында бір жерде, аспан астындағы баспанада, үңгірде, бір–біріне жапсарлас жатты... Бейнебір түсіне алмай дал болғандай тау үстінде дауысын жаңғыртып, күн күркіреді. Апыр–ау, бұл не өзі, ә дегендей? Және де дәл солайша бұлттар арасынан ғажайыптана найзағай жалт–жұлт етті... Ханзада–аңшылар аттарынан түсіп, машиналарына жайғасып, жедел түрде ауылға жетіп, демде–ақ ешкіммен қоштаспай өздерінің “Хаммеріне” мініп, көшімен бірге ұшуға әзір ұшағы тұрған Әулиеата аэропортына бет алғанда бәрі түсінікті болған еді. Осылайша лезде–ақ халықаралық “Мерген” аңшылық бизнес фирмасы шыңырауға күмп беріп құлады және “бизнес–жобаның” быт–шыт болуына себепші болған Бектұр ағаның немере інісі екендігіне ешкім сенбеді. Тұйықжарлықтар аулаларынан жүгіре шығып, гуілдеген топ–тобымен дауыстай ашына сөйледі: Масқара, біздің басымызға тиген қарғыс бұл! Арсенді асып қою аздық етеді! Күйдіріп, өртеу керек оны! Осындай істі күйретіп! Біздің сәл де болса жалақы табуымызға мүмкіндік бермегенін айтсаңшы! Оған адамдардан гөрі аңдар қымбат, сол себепті оны барыстардың өзіне тастау қажет, күл-паршасын шығарсын! Аяқ астынан өрбіген ашу–ыза күшейе түсті, сол кезде долданған тобыр Арсен Саманчиннің қарындасының үйіне лап берді, ашу мен ыза кернеген халде ауладағының бәрін де, қолға не түссе, аяққа не түссе тас–талқанын шығарып, Арсеннің “Нивасының” терезесі мен жарық әйнектерін бытша–бытша етті, жіпке жайылған оның көйлектері мен күртешесін жыртып, айырып тастады... Ағасының ноутбугын сақтап қалғысы келген қарындасы таяқ жеді, жұмыстан оралып, оны қорғамақшы болған ұста күйеуі де оңбай таяқ астында қалуға мәжбүр болды... Кенеттен шелектеп жауған жаңбыр мен тарсылдай жөнелген күннің күр–күрі ғана бейберекет тірлікке тоқтам жасап, тобырдың жан–жаққа безектеп қашуына итермеледі. Күннің күркірегені шеткері аймақты түгел шарпыды, найзағайлар бірінен соң бірі аспанның түбін түсірді, себелеген жаңбыр таудың ұңғыл–шұңғылы мен үңгірді сабалай бастады. Кешке жақын Елес бір нәрсені сезгеніндей вокзалдан Тұйықжардағы әпкесіне телефон соқты. Ол өзінің ұялы телефонын оған әдейі тастап кеткен еді, сізде бола берсін, ал мен құрбыларым арқылы өзіңізбен хабарласам деген-ді. Бұрынғы кездері мұндай әдеті жоқ еді, бұл ретте неге екені белгісіз әпкесімен байланыстың болғанын жаны қалаған–ды. Енді мінеки, жолсапарға шығуға жарты сағат қалғанда ол жақтағы тіршілікті және сонымен бірге таудан не хабар бар екендігін білгісі келді. Бірақ аузын ашқаны сол–ақ, әпкесі айғай–сүреңге тола үнмен дауыстай жөнелді: Қазір бүкіл ауыл яғынан тік тұрған, сенің Арсенің анау тауда күшейткіш құрал арқылы “Біздің барыстардан қолыңды тарт! Көзіме көрінбей құрыңдар!” деп желкелеп айқайлағаны былай тұрсын оларға қарсы оқ атыпты. Сөйтіп, айналасындағылардың барлығы да оған жауап ретінде қару қолданыпты. Ал Бектұр аға басын тасқа ұрып жүр. Және де бүкіл ауыл қазірде Арсеннің қарындасының ауласын тал–талқанын шығаруда. Ал Арсеннің өзі әлдеқайда ізім–қайым жоғалған, бірде оны атып тастаған дейді, бірде өзіне-өзі оқ жұмсаған деп айтады. Сен мені есітіп тұрсың ба, Елес? Сен неге үндемейсің? Саған не болды? Жауап берсеңші еш болмаса? жүктеу/скачать 2,98 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|