Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Жер қалай орыстандырылды
| Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?
115 жүргізілгені бүл күнде жасырын сыр емес. Міне, осы дәуірдегі жер аттарын жаппай өзгерту тарихын түтас қамтып баяндауға кейін қайта оралмақпыз, Сол себепті Жетісу, Сырдария облысында жаңадан пайда болған географиялық жер атаулары мен осы облыстарға арнайы орналастырылған «билетный» деп аталатын ауқатты келімсектер жайлаған жер- дегі топонимикалық атаулармен ғана шектелеміз. Жетісу облысында 1822-1899 жылдар аралығы- нда 67 жаңа елді мекен орнап, соншалықты көлемде отарш ы лдық мазмүнда қойылған географ иялық жер атаулары картаға түсірілді. Осы екі облыстағы жаңадан пайда болған 159 елді мекен атаулары- на назар аударсақ, түгелдей отаршылдық рухтағы топонимикалық атаулар болып шығады. 1910 жылғы есеп бойынша, Сырдария облысын- да 1868-1906 жылдар аралығындағы келімсектердің елді мекені, әсіресе, Әулиеата мен Черняев (Шым- кент) уезіне мол орналасуымен ерекшеленеді. Ал, Перовскі (Ақмешіт, қазіргі Қызылорда) уезінде ол кезде суармалы жердің аздығына байланысты төрт- ақ жаңа елді мекен (Александровский, Скобелев, Ново-Астраханский, Жүлек) орналасқан. Черняев уезінің бір ғана Беловод (Ақсу) учаске- сіндегі суармалы қүнарлы шүрайлы жерлер жергілік- ті халықтан тартып алынып, жаңадан тез арада 29 елді мекен қүрылды. Бүл жердің бәрі де «билетный» деп аталатын ауқатты кулактарға берілді, патша өкіметі оларды өздерінің жергілікті жердегі саяси- әлеуметтік тірегіміз деп есептеді. Осы кулактардың жергілікті халыққа көрсеткен зорлық-зомбылығын өз көзімен көрген ақын Мәди Меркішұлының: 116 Жер қалай орыстандырылды? Көшпенді ел қазаққа жер жоқ десіп, Қазақ жерін мүжыққа берді кесіп. Шариғатсыз, низамсыз зорлықпенен, Ауыр тауды мойнына ілді тесіп... Переселение деген мекемеге Айла, сұмдық үйренсін келіп ілбіс, - деген елең жолдарынан осы айтылған сөздің ішкі мағынасын ашып, талдап түсінген саналы жанға сол кездегі саяси-әлеуметтік, ұлттық теңсіздіктің қосқыртыс қатпарлы сырлары тереңдеп ашылып, бар шындықтың болмысын риясыз дәл көрсетеді. Бір ғана «Переселенческий контордың» бар болмы- сын ашып беруі, ілбістік сұмдығын әшкерелеуі неге тұрады? Черняев уезіндегі бір ғана болыстық учаскені мысалға келтіру себебіміз, бұл маңдағы отаршылдық мазмұнда қойылған топонимикалық атаулар бүкіл қазақ даласына ортақ құбылыс болуында жатыр. 7 . Қазан революциясынан кейін жаңа орнаған Ке- ңес үкіметі географиялық жер атауларын лениндік ұлт саясаты негізінде жүргізе бастады. Патша- лы Ресей заманында зорлықпен күштеп таңылған отарш ылдық мазмұндағы елді мекен атауларын бастапқы табиғи қалпына түсіру әрекеті жергілікті езілген ұлттың мүддесіне орай жүргізілді. Бұл саясат негізінен үш бағытта жүргізілді деуге келеді: 1. Халықтың тілегіне сай, бұрынғы патша сара- йындағы императорлар мен ұлы кінәздардың, монар- хияшыл мемлекет қайраткерлерінің атына қойылған |