Тарихқа дейінгі кезеңдегі адамның мәдениеті туралы жазыңыз
Оғыздардың этникалық тарихының мәселелері және олардың қазақ халқының этногенезіндегі рөлін сипаттаңыз
жүктеу/скачать 322,43 Kb.
|
Тарих а дейінгі кезе дегі адамны м дениеті туралы жазы ыз
психология 14, Types of interface testing, лекция 5 2022-2023, 630029, YAOWQSKBCIIV24102023141025, YAOWQSKBCIIV24102023141025
| 7. Оғыздардың этникалық тарихының мәселелері және олардың қазақ халқының этногенезіндегі рөлін сипаттаңыз
Оғыз мемлекетiнiң тарихы. Қазақстан территориясымен тығыз байланысты. Оғыз мемлекетi Сырдарияның ортасы мен тӛменгi ағысында IХ-Х ғасырда ӛмiр сүрдi. Оғыздардың құрамында Сырдарияның түрiк тұқымдас тайпалары, сол сияқты Жетiсу, Сібірдiң кӛшпелi, жартылай кӛшпелi тайпалары болды. IХ ғасырдағы ұзаққа созылған қақтығыстан соң оғыз кӛсемдерi Арал маңына, Батыс Қазақстан территориясына үстем болды. Осы жерге орналасқан түрiк тайпасы печенектерге соққы бердi. Мемлекет басында жоғарғы әкім-ябгу (жабғу). Жабғудың билігі ресми түрде патшалыққа сайланғанымен, іс жүзінде мемлекет билігі атадан балаға мұраға қалып отырды. Олардың орынбасары күл еркіндер деп аталды. Оғыздардың бас хандары әскери демократия кезінде халық жиналыстарының қайталанған түрі іспеттес кеңестерге сайланды. Алайда халық жиналыстары ӛте сирек шақырылды, ал күнделікті ӛмірде басты рӛлді шонжарлар кеңесі (қанқаш) атқарған. «Оғыз билеушілері» хан тұқымдарынан сайланған, (інілеріне қарағанда ағасына артықшылық жасалынды). Жабғудың «инал» деген атағы бар ӛз мұрагерлері болған, бала кезінде оларды тәрбиелеу үшін арнайы қамқоршылар (атабектер) тағайындалған. Сарайда әскери кеңеске сүйенетін оғыз әскерінің бастығы (сюбашы) маңызды орын атқарған. Оғыздардың этникалық құрамы . Қазақстан тарихында оғыз этникалық құрамының пайда болуы да басты бір көңіл аударарлық мәселенің бірі . Тарихшы ғалымдар бұл мәселеге де көңіл бөлген . Белгілі бір тиянақты пікір болмаса да көңіл бөлерліктей түрлі пікірлер бар . Ол пікірлерді негізінен төртке бөлуге болады . 1. Оғыздар ғұн тайпаларынан немесе олардың бір бұтағы тюгю түріктерінен таратады . 2. Оғыздар қимақ - қыпшақ тайпаларынан шыққан . 3. Оғыздар ұйғырлар . 4. Оғыздар массагеттерден тараған . Бұл пікірлерде екінші пікірге қосылуға болмайтыны рас . Бірақта бұл екі тайпаның ( қыпшақ оғыз ) шыққан тегі жақын екендігін ескеретін жағдай . Ал үшінші пікірдегі оғыздарды ұйғырлармен байланыстырудың да негізсіз еместігін ескерген жөн . Алғаш ұйғыр деген саяси термин болса , оғыз этникалық жағынан ұйғырларға тәуелді болған . Сондықтан бұл пікірдің де өзіндік тарих , тамыры бар . Басты көңіл бөлетін пікірлер - бiрiншi мен тертiншi . Сонгы пiкiр антропологиялык , этнографиялык жагынан зерттеуді қажет етеді Ал бiрiншi пiкiр шындыкка жакын сияқты . Оны Култегiн улкен жазуындағы мына шумақтар дәлелдей тусетiн сиякты . " Тогыз оғыз халкы езiме тон едi ..... Ушiншi рет огыздар мен соғыстық ... немесе Күлтегiн бек- бастаушымыз құтымыз ... Огыздардын арасына кiрдi . Бұл шумақтардан бiрiншi орыз сезiнiн дәл санауымыздың 1 мың жылдығының бірінші жартысынан пайда кай кезде шыққанын дәл айту қиын , дегенмен бiздiң жыл болгандыгына ешбiр күмән туғызбайтын сияқты . Ал , екiншiден , Тоғыз оғыздармен соғыстық ... оғыздарға карай әскермен жылжыдық ... оғыздардың арасына кiрдi " деген сөздер оғыздардың І - шi мың жылдықтың басында - ақ ру - тайпалық дәрежеде олардын есiп - дамып халықтық дәрежеге дейін өскендігін көрсететін болгандыгын айқындай туссе , ал Күлтегiндi жерлеу кезінде тіпті сиякты , сондықтан оғыз тайпалары Қазақстанға қарай жылжыған түрiк тайпаларының ішінде болған деген ой туғызды . " оғыз халқы өзiме тон халык ед Олай болса , оғыз сөзінің пайда болған жері де , оғыз ру - тайпалары ның қалыптасқан жері де Шығыс түрік қағанатының жері . VIII ғғ . тарихи жазба деректердегі түрік - оғыз , токуз - огуз , " усун иерте йатып " қалған он ок одағы т.б. түрік тайпаларынын аты - жөндерінің кездесу ; оғыздардың Қазақстанға шығыстан келгендерін және дәлелдей түседі . Оғыздардың құрамына тек түрiк тiлдес тайпалар гана кiрiп коймай , Арал , Каспий бойына келiп орналасқан , тіл жағынан түріктене бастаған , арғы тегі унді - европалықтар , фин - угорлар да кірген . Ал кытай деректерінің жазылуына караганда , оғыз тайпаларынын курамына баяндурлар , имурлер және кайлар кірсе , араб деректері оғыздардын катары имак - кимак тайпаларынын да кейбір бөліктері мен толықтырылып отырғанын хабарлайды . М.Қашқаридың дерегі бойынша , оғыз алғаш 24 тайпадан тұрса , ал Марвази олардың 12 тайпадан тұратындығын жазады. Егер 24 тайпадан құрылған кезі оғыздардың алғаш әр түрлі тайпалардан жаңа калы птаса бастаған кезiн көрсетсе , ал 12 тайпалык кезi ол кейiнгi мерзiмiн көрсетеді. Бұл - заңды құбылыс. Ол тайпалардың бір - бірімен косылып, саны азайып, халықтық дәрежеге көтеріле бастаған кезі. Алайда оғыз тайпалары ол кезеңге жетпей ыдырап кетеді. жүктеу/скачать 322,43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|