V сайланған Алматы қаласы мәслихатының XII сессиясының 2016 жылғы № шешіміне қосымша

Экология 2.1.6.1. Атмосфера жағдайы

жүктеу/скачать 7,04 Mb.

бет	8/10
Дата	13.02.2017
өлшемі	7,04 Mb.
	#9173

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2.1.6. Экология

2.1.6.1. Атмосфера жағдайы

Алматы Қазақстанның ауаның ластану деңгейі көп жылдар бойы жоғары болып келетін қалаларының қатарына жатады. Ластанудың ең жоғарғы көрсеткіші жердің табиғи және климаттық ерекшеліктеріне, сондай-ақ қоршаған ортаға антропогендік әсерімен байланысты.
2.1.6.1.1. кесте. Қоршаған ортаны қорғау және жер ресурстарын пайдалану бойынша негізгі көрсеткіштер

Атауы/жылдар	Өлш. бірл.	2013	2014	2015
Стационарлық көздерден тарайтын зиянды заттардың белгіленген шығарындылар деңгейін төмендету (2009 жылмен салыстырғанда)	мың. тонна	69,576	68,249	65,431
Стационарлық көздерден тарайтын белгіленген зиянды заттар шығарындылар өзгерісінің динамикасы 2009 жылға сәйкес (25,11 мың.тонна)	%	277,1	271,8	260,6
Стационарлық көздерден бөлек, атмосферадағы ластаушы заттардың нақты шығындылары ( 2009 жылы 25,11 мын.тонна)	мың. тонна	44,205 (соның ішінде ТЭЦ-2- 31,805)	43,5 (соның ішінде ТЭЦ-2- 32,056)	39,130 (соның ішінде ТЭЦ-2- 30,188)
Сулы обьектілердегі ақпасудың жылжуы	тонна	шығарылмай-ды	шығарылмай-ды	шығарылма-йды
Шығынға байланысты, экологиялық іс шараларға бағытталған, жерлігілікті бюджет пайдасына, қоршаған орта эммиссиясы үшін алынған	%	52,9	56,4	45

Дереккөз: «2016 жылдың алдын ала мәліметтері» Алматы қаласы Статистика департаментінің 2016 жылғы статистикалық жинағы; Алматы қаласы Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы

*атмосфераға қосылған анықталған шығарындылардың жаңа аумағының көлеміне байланыстыанықталған жалпы шығарындылар ТЭЦ-2 -денсаналады, Алматы облысында ескерілген жалпы шығарындылардың көлемі бойынша.
2.1.6.1.2. кесте. 2013-2015 ж.ж. "АлЭС" АҚ ТЭЦ-2 Шығарындылар және шлак қалдықтарын шығарып тастау көлемі

Атауы/жылдар	2013	2014	2015
Нақты шығарындылыр, мың. тонна	31,805	32,056	30,188
КШҚ, мың. тонна	884,553	884,631	910,810

Дереккөз: «2016 жылдың алдын ала мәліметтері» Алматы қаласы Статистика департаментінің 2016 жылғы статистикалық жинағы; Алматы қаласы Табиғи ресурстар және табиғатты пайдалануды реттеу басқармасы

Атмосфераны ластау деңгейі мен көздеріне мониторинг
Атмосфера ластануының мониторингін «Қазгидромет» РМК «Алматы қаласы Гидрометеорологиялық мониторинг орталығы» ЕМК қала шегіндегі 16 пунктте жүргізеді. Өлшеулі заттар, күкірт диоксиді, көміртегі оксиді, азот диоксиді, фенол және формальдегидтің концентрациялары өлшенеді. Атмосфералық ауаның зиянды заттармен ластануы олардың концентрациясын ШЖК-мен салыстыру арқылы бағаланады (в мг/м3, мкг/м3).

Сонымен қатар ластану деңгейі әлемдік тәжірибеде қалыптасқандай абсолюттік емес, шартты көрсеткіштермен өлшенеді (мкг/м3, ppm).

Ауаны ластануына ағымдағы мониторинг жүргізу PM2.5 және PM10 компонеттерін өлшеуді көздемейді, бұл ретте аталған компоненттер онкологиялық аурулардың пайда болуына әсер етеді.

Атмосфера ластануының негізгі көздеріне мына топтар жатады:

Көлік;
Энергетикалық кәсіпорындар;
Жеке тұрғын үйлер.

Бұл ретте ластау көздері бойынша ауаны ластаушы заттар шығарындыларының мөлшеріне мониторинг жыл сайын тек стационарлық көздерде ғана жүргізіледі. Автокөліктерден және жеке тұрғын үйлерден тарайтын шығарындылар көлемі есептелмейді және олар бойынша статистикалық мәліметтер жинақталмайды.
Нәтижесінде, атмосфералық ауа ластануына ағымдағы мониторинг деңгейі Алматы қаласындағы ауаның ластану көздері мен деңгейінің нақты көріністерін бере алмайтығын атап өтуге болады.
2013-2015 жылдардағы Алматы қаласы атмосферасының ластану динамикасы

2013-2015 жылдар аралығындағы шығарындылар көздері бойынша атмосферасының ластану динамикасы төмендегідей болады.

2.1.6.1.3. кесте. Атмосфераға шығарылатын ластаушы заттар, оларды тазалау мен жою

мың. тонн

	2013	2014	2015
Ластанудың барлық стационарлық көздерінен тарайтын ластаушы заттардың мөлшері	62,6	921,6	920,2
Тазарту құрылыстарына түсетіні	51,9	903,4	902,6
Тазартылмай шығарылатыны	10,6	18,2	17,6
Сүзгіден өткізілгені және залалсыздандырылғаны	50,1	878,0	881,0
Атмосфераға шығарылған барлық ластаушы заттар	12,4⃰	43,5	39,1

⃰ - ЖЭО-2 қоспағанда, 44,2 мың тоннаны қоса есептегенде

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаментінің «2011-2015 жылдарға арналған Алматы қаласында қоршаған ортаны қорғау» статистикалық жиынтығы

2015 жылы Алматы қаласында 1370 кәсіпорын атмосфералық ауаға ластаушы заттардың қалдықтарын тастады, бұл ластаушы заттардың көлемі 39,130 мың тоннаны құрады.

Стационарлық көздерден шыққан жалпы зиянды заттардың ішінде 17,6 мың тонна тазартудан өтпей шығарылды, ал 902,6 мың тонна тазарту құрылғыларына түсті. Сүзгіден өткізілгені және залалсыздандырылғаны 881 мың тонна немесе 95,7 %.

Алматы қаласындағы кәсіпорындар мен ұйымдар бойынша қоршаған ортаны қорғауға кеткен шығындар 4716,9 млн. теңгені құрады, бұл 2014 жылмен салыстырғанда 23,7 % төмен.

2.1.6.1.4. кесте. Алматы қаласының аудандары бойынша шығарылатын ластаушы заттар, тонна ( %-бен жалпыға алғанда)

Атауы /жылы	2013	2014	2015
Қала бойынша барлығы	44 229	43 536	39 130 (100%)
Алатау	32 103	33 254	30 763 (78,6%)
Алмалы	791	2 295	526 (1,3%)
Әуезов	3 490	1 250	1 195 (3,1%)
Бостандық	854	982	761 (1,9%)
Жетісу	4 432	3 249	2 621 (6,7%)
Медеу	915	528	769 (2,0%)
Наурызбай	-	146	237 (0,6%)
Түрксіб	1 644	1 831	2 258 (5,8%)

Дереккөз: Алматы қаласы Статистика департаментінің «2011-2015 жылдарға арналған Алматы қаласында қоршаған ортаны қорғау» статистикалық жиынтығы
Экономикалық қызметтің түрлері бойынша ( %-бен) Алматы қаласының атмосферасына шығарылатын ластаушы заттардың динамикасы 2.1.6.1.1. суретте көрсетілген.
2.1.6.1.1. сурет Экономикалық қызметтердің түрлері бойынша қаланың атмосферасына шығарылатын ластаушы заттар

2015 жылы атмосфералық ауаға стационарлық көздерден шығарылған зиянды заттардың жалпы көлемінің 5,9 мың тоннасын - қатты заттар (15,1%), 33,2 мың тоннасынан газ түріндегі және сұйық заттар (84,9%) құрады.

Осылайша, стационарлық көздерден шығарылған зиянды заттардың жалпы көлемі 2013 жылдан бастап 5099 тоннаға азайғаны байқалады. Ал, жылжымалы көздерден шығарылған зиянды заттар 6 мың тоннаға көбейген. 2012-2015 жылдар аралығында жеке тұрғын үйлерді газбен жабдықтау есебінен атмосфераның ластануының төмендеу нәтижесі жылжымалы көздерден тараған зиянды заттар көлемінің артуынан білінбей қалды. Осыны есепке алғанда, жалпы 2015 жылы ауаға шығарылған зиянды заттар 2014 жылдың деңгейінде қалып отыр, яғни 285 мың тонна шамасында.

Көліктен шығатын ластаушы заттар көлемінің артуы көліктер санының жыл сайын артуымен және қаладағы көлік паркінің ескіруімен байланысты (7 жылдан көп жүріп жүрген көліктің үлесі шамамен 7 % немесе 403 539 бірлікті құрайды).
ШЖК-ге байланысты салыстыру және өзгеру динамикасы
Атмосфералық ауа ластануының деңгейін бағамдау үшін жылына ауа сапасының үш көрсеткіші пайдаланылады:

Атмосфера ластануының индексі (АЛИ) – атмосфера ластануының жиынтық индексі. Оның өлшеуі үшін ауадағы ластану заттарының ШЖК-ге бөлінген орташа концентрациясы пайдаланылады.
Стандартты индекс (СИ)– барынша өлшенген ең көп бір жолғы қоспа концентрациясы, ШЖК - ға бөлінген концентрациялық қоспа.
Көбірек қайталанулар (КҚ) %-ға шаққанда – ШЖК-ге бөлінген қоспалардың өлшенуі.

Атмосфералық ауаның ластану деңгейі төрт стандартты көрсеткіш СИ, КҚ және АЛИ бойынша сипатталады.

Егер АЛИ, СИ и КҚ түрлі градиацияғақосылса, ауаны ластау деңгейі АЛИ бойынша бағаланады.

2015 жылы Алматы қаласының атмосфералық ауасы жоғары деңгейде ластанумен сипатталады. Ластану деңгейі 9,7-ге тең АЛИ мәнімен анықталды (жоғарғы деңгей), азот диоксидінің концентрациясы бойынша КҚ - 47,8 %-ға тең (өте жоғарғы деңгей) және СИ – 8,7-ге тең (өте жоғарғы деңгей).

Жалпы қала бойынша формальдегидтің орташа жылдық концентрациясы 2,9 ШЖК құраса, азот диоксидінің – 1,5 ШЖК, басқа ластаушы заттардың құрамы 1,2 ШЖК-ден аспаған .

Азот диоксидінің ең жоғарғы бір жолғы концентрациясы 8,7 ШЖК, күкірт диоксиді – 5,4 ШЖК, көміртегі оксидін -5,3 ШЖК, азот оксидін – 4,0 ШЖК, басқа заттар - 2,4 ШЖК, фенол - 1,3 ШЖК, формальдегид - 1,1 ШЖК-ні құрады.

2.1.6.1.5 кесте. Алматы қаласының 2015 жылғы атмосфералық ауасының ластану сипаттамасы

Қоспа	Орташа концентрация (g_с.с.)			Жоғарғы мөлшерлі концентрация (g_м.р.)
Қоспа	мг/м³	Шектен шығу еселігі ПДК_с.с.	мг/м³		Шектен шығу еселігі ПДК_м.р.
Өлшеулі заттар	0,18	1,2	1,20		2,4
Өлшеулі бөлшектер (РМ-10)	0,06	1,0	1,00		3,3
Күкірт диоксиді	0,04	0,8	2,00		4,0
Көміртегі оксиді	1,29	0,4	26,25		5,3
Азот диоксиді	0,10	2,6	1,74		8,7
Азот оксиді	0,03	0,5	2,15		5,4
Фенол	0,002	0,6	0,01		1,3
Формальдегид	0,015	1,5	0,04		0,8

Дереккөз: Алматы қаласындағы «Қазгидромет» РМК филиалының деректері

Атмосфералық ауаның ластануы соңғы жылдары бірқалыпты, дегенмен әлі де жоғары болып табылады.

2013-2015 жылдары атмосфералық ластанудың индексі (АЛИ5)⁵11,8-ден 9,7 дейін төмендеген. Индекстің төмендеуінің негізгі себебі ИЛА5 атмосфера ластануын төмендеті бойынша іс-шаралардың жүргізілуі. 2014 жылдан бастап АЛИ 5 есебі 5 стационарлы және 11 автоматтандырылған бекеттерінде жүргізіліп келеді.

Осы зерттеу бойынша Алматы қаласында 2015 жылы барлық ауыр металл концетрациясы атмосфералық ауада мүмкін болатын нормада қалыптасқан.

2.1.6.1.6. кесте. 2015 жылы Алматы қаласының атмосфералық ауасындағы ауыр металлдардың құрамы

Бекеттің орналасқан жері	Қоспалар	Орташа мөлшері
Бекеттің орналасқан жері	Қоспалар	Q, мкг/м³	Q, ШЖК
№ 1 – Амангелді көшесі, Сәтбаев көш. қиылысы	Кадмий	0,001	0,003
	Қорғасын	0,033	0,110
	Мышьяк	0,000	0,000
	Хром	0,001	0,001
	Мыс	0,044	0,022
№12 – Райымбек даңғылы, Наурызбай батыр көш. қиылысы	Кадмий	0,002	0,006
	Қорғасын	0,075	0,248
	Мышьяк	0,001	0,000
	Хром	0,002	0,001
	Мыс	0,093	0,046

Дереккөз: Алматы қаласы бойынша «Казгидромет» РМК филиалының мәліметтері
Атмосфералық ауаның ластану деңгейінің жалпы төмендеуі қаланың басым міндеттерінің бірі болып табылады.

Осы бағыт бойынша 2015 жылы төмендегідей жобалар жүзеге асырылды:

1-ЖЭО қайта жабдықталып, шамамен 90% «Алматытеплокоммунэнерго» АҚ қазандық маусымдық немесе жыл бойы табиғи газбен жұмыс істеуге ауыстырылды;
Жеке секторларды газбен қамтамасыз ету бағдарламасы жүзеге асырылуда;
6 көлік жолайрығының құрылысы аяқталды, жолдар ұзартылып, жаңа жолдар салынды;
Таза экологиялық қоғамдық жолаушылар көліктерінің жалпы үлесі 50% жетті;
Автокөліктерден шығатын улы газдар мен түтін нормасын тексеру үшін 13 экологиялық бекет ұйымдастырылды. 2015 жылы улы газдар мен түтін нормасын асырғаны үшін 34 557 жуық жүргізуші әкімшілік жауапкершілікке тартылды;
Метрополитеннің 1-желісі пайдалануға берілді;
Қала шегіндегі жанармай құю стансаларында сатылатын жанармайдың сапасына моиторинг үнемі жүргізіліп тұрады.
Қаланың жасыл қорын сақтау жұмыстары жалғастырылуда: қаланың аумағында 2015 жылы шамамен 39 мың түп ағаш түрлері отырғызылды.

Сонымен қатар бағдарлама аясында жоспарланған, бірақ жайлап жүзеге асырылып келе жатқан жоспарлар да баршылық:

Метрополитеннің 2-желісін іске қосу;
Өнеркәсіп кәсіпорындарын қала сыртына шығару;
ҮАААЖ авто жолының аяқтау (бұл мәселе Алматы қаласы әкімдігінің құзыретінде емес және ҚР Үкіметі деңгейінде қаралуы керек);
60% коммуналдық көлікті газға ауыстыру.

Осы талдаудың бір бөлігі ретінде, 5 негізгі ластаушы заттардың орташа мәндері артқы шарасының стандартты халықаралық бірлік (мг / м3 және PPM) түрлендіріледі.Қорыта айтқанда, талдау сараптамасының қорытындысы бойынша Алматы қаласының АЛИ5 деңгейінің төмендеуі, Алматы қаласының атмосферасының ластануы (2,6-дан 6,6 дейін) өскен, ШЖК деңгейі (күкірт диоксиді):

2.1.6.1.2. сурет. Атмосфера ластануының салыстырмалы талдауы

Дереккөз: қалалық статистикалық есеп, жұмыс тобының талдауы
Салыстырмалы көрсеткіштерде атмосфераның ластану деңгейін өлшеу кезінде (абсолюттік өлшемде компоненттер бойынша мәліметтерді бермей – мкг/м3), Алматы қаласының атмосферасының ластану деңгейінің нақты түрін бағалау қиын. Сәйкесінше, атмосфералық ластануды бар өлшеу әдістері мен бағалау кезінде экологиялық жағдайды жақсарту бойынша болашаққа нақты және қол жететін мақсаттарды қою мүмкін болмай тұр. Сондықтан атмосфералық ластануды өлшеу әдістері мен бағалау деңгейін бірталай өзгерту талап етіледі.
2.1.6.2. Қатты тұрмыстық қалдықтар
Қазіргі таңда ҚР Экологиялық кодексіне сәйке Алматы қаласында қатты тұрмыстық қалдықтарды (ҚТҚ) жинау және шығару мәселесі қадағаланады, ол барлық коммуналдық қалдықтардың 95% құрайды. Алматы қаласында Өндіріс және тұтыну қалдықтарын есепке алу, кәдеге жарату және залалсыздандыру ережесі болғанына қарамастан қауіпті, құрылыс, ірі көлемді қалдықтарды жинау, шығару және сақтау мәселесін шешу Алматы қаласында, жалпы елімізде де тиісті деңгейде емес.

Жалпы коммуналдық қалдықтар көлемі жылына 670 мың тоннаны құрайды және ол Алматы облысы аумағында орналасқан полигондарға шығарылады.
2.1.6.2.1. сурет. Қатты тұрмыстық қалдықтардың болжамды өсуі.

Дерек көз: «Қазақстандағы қоқыс өңдеуді жаңартуға қажетті инвестицияның бағалауы» COWI консалтинг жобасы

Коммуналдық қалдықтардың жан басына шаққандағы ағымдағы көлемі жылына 400 кг құрайды, салыстырылып отырған қалалардың көп бөлігінен қалдық деңгейі төмен.

Қала бойынша 2015 жылықатты тұрмыстық қалдықтарды шығару мен жинауды 33 қоқыс шығарушы кәсіпорын жүзеге асырды. Қала бойынша тұрмыстық қалдықтарды жинауда 70% қызметті «Тәртіп» АҚ көрсетеді.
Бүгінгі таңда қатты тұрмыстық қалдықтар қалдық түрлеріне қарай бөлектеп жиналмайды. Қалдықтарды жинау қайталама шикізаттың негізгі 3 түрі бойынша жүргізіледі: пластик, шыны және қағаз. Бірқатар себептерге байланысты (қайталама шикізат нарығы дамуының төмендігі, халықты жұмылдырудың төменгі деңгейі, экономикалық ынталандырудың жоқтығы және техникамен әлсіз жабдықталуы) бұл жоба белгісіз бір мерзімге дейін тоқталды.

Сонымен қатар қатты тұрмыстық қалдықтардың құрылымы 75%-ға қалдық пайдалануға мүмкіндік береді, оның ішінде тамақ қалдықтарының қоса алғанда (25%), қағаз (14%), пластик (16%), шыны (12%), ағаш (4%) және металдар (3%) құрайды.

2.1.6.2.2. сурет. ҚТҚ морфологиялық құрылымы, 2015ж.

Дерек көз: Қалалар бойынша экологиялық және статистикалық есептер, жұмыс тобының сараптамасы
Қала аумағында қатты тұрмыстық қалдықтар өңдейтін ірі кәсіпорын болмағандықтан, ҚТҚ Алматы облысы аумағындағы полигонға тасылады. Қарасай ауданында (қаладан 35 км қашықтықта) орналасқан полигон күніне 1200-1500 тонна қалдықтарды қабылдайды, ал қалған 400-500 тоннасы облыс аумағындағы шағын полигондарға тасылады.

Қалдықтарды жинау ашық тәсілде аз мөлшердегі қолмен сұрыптау арқылы жүзеге асырылады. Бүгінгі таңда қалдықтардың жыл сайынғы қордаланған және жинақталған көлемін бағамдау іске асырылмай отыр. Дегенмен, Қарасай ауданында орналасқан полигондағы қалдықтардың көлеміне баға берсек 10 млн. тоннаны құрайды, ал қалдықтар көлемінің артуы 80%-дан асып түскен.

Қоқыс полигондарында қалдықтардың жиналып қалу себебі, қайталама өңдейтін ірі орындардың болмауы болып табылады. Өңдеудің ағымдағы деңгейі қадағаланбайды, бірақ сарапшылардың пікірінше 5-6 % аспайды, өнімдерді қайтадан пайдалану үшін (қағаз, пластик және т.б.) ұйымдастырылмаған қолмен сұрыптау жүзеге асырылады.
2.1.6.2.1. кесте. Қалдықтарды қайта өңдеу деңгейі

Көрсеткіш	Өлшем бірлігі	2013	2014	2015
Қатты тұрмыстық қалдықтардың жалпы көлеміндегі қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеудің үлесі	%	6,0	6,0	7,0*

Дереккөз: Сарапшылармен сұхбат, жұмыс тобының сараптамасы*
Алматы қаласының статистика Департаменті қалдықтарды қайта өңдеу бойынша мәліметтер жинағын қарастырмайды. Сонымен қатар Алматы қаласы бойынша экология департаменті қалдықты өңдеу көлемі бойынша табиғатты пайдаланушылардан есептілік тізімінің жинағын ұсынбайды. Бүгінгі таңда ҚР энергетика министрлігімен орта және шағын бизнестің мемлекеттік статистикалық есепбін орнатудың қажеттілігі жайлы жұмыс жасалуда.
2.1.6.2.3. сурет. Қалдықтарды қайта өңдеу деңгейінің үлесі, 2015 ж.

Дерек көз: Қалалар бойынша экологиялық есептер, жұмыс тобының сараптамасы
Бүгінгі таңда қалдықтарды кәдеге жарату мен қайта өңдеу зауыттарының құрылыстарын салу жоспарда бар.
2.1.6.2.2. кесте. SWOT – талдау

Басым жақтары: - Алматы қаласының экологиялық жағдайын жақсартуға азаматтық қоғамның аса мүдделілігі.	Әлсіз жақтары: - көптеген жылдар бойы ауаның ластану деңгейінің жоғарылауы; - қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару жүйесінің болмауы.
Мүмкіндіктер: - Алматыда ыңғайлы экологиялық жағдай туғызу	Қауіп - қатер: - Алматы қаласы ауасының көліктердің көбеюі мен құрылыстардың тығыздығынан, соның ішінде тау-әуе ағынының транзит аймағы болып табылатын қаланың оңтүстік бөлігінің жоғары деңгейде ластануы.

Түйткілдер:

- коммуналдық қалдықтарды жекелеп жинауда тұрғындарды экономикалық ынталандырудың жоқтығы;

- екінші шикізат нарығының аса дамымауы;

- екінші материалдық ресурстарды кәдеге жарату мен қайта өңдеу көлемінің мемлекеттік статистикалық есебінің жоқтығы;

- жасыл қор көлемін арттыруға жер ресурстарының болмауы.

жүктеу/скачать 7,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10