Қазақстан Республикасы Ғылым Академиясы М. О.Әуезов атындағы Әдебиет және Өнер Институты
жүктеу/скачать 1,11 Mb.
|
аза стан Республикасы ылым Академиясы М. О. уезов атында ы де
- Бұл бет үшін навигация:
- БҮЛ ДҮНИЕДЕ НЕ ЖАМАН
- БАЙҚАСАҢ, ЖАҚСЫ ҚАНДАЙ, ЖАМАН ҚАНДАЙ!
- Б И IK ТАУҒА ЖАРАСҚАН Алтай Байдалы айтқан деген сөздер
- ТҮНДІ ҚАНША МАҚТАСАҢ...
- ТАУҒА БІТКЕН ҚАЙЫҢНЫҢ Беріш Есет батыр айтқан деген сөз
- ҚАРА ЖЕРДІ ЖАМАНДАМА Айдабол Торайғыр айтты деген сөз
- ШАРУАНЫҢ ЕКІ ТҮРІ Тобықты Құнанбай айтқан дейтін сөз
| ШЕШЕНДІК ТОЛҒАУ СӨЗДЕР
Б¥Л ДҮНИЕДЕ НЕ ЖЕТІМ? :— Бул дүниеде не жетім? Санай берсең көп жетім. Үйрек, қаз қалқып ұшпаса, Дария — шалқар кел жетім. Е л жағалай қонбаса, Бетегелі бел жетім. Ұлығы әділ болмаса, Төресін түзу бермесе, Болады байтақ ел жетім. Өз бетімен білмесе, Айтқан сөзге ермесе, ¥қпасқа айтқан сөз жетім. Замандасы болмаса, Өңкей жастың ішінде Қария болар тез жетім. Қара қасты, қыпша бел Сыландаса алдыңда, Сөзіңді қабыл алмаса, Құр қараған кез жетім. Еңбегі еш, тұзы сор, Көргенсіз болса қатыны, Өмір бойы ер жетім. Жаман болса барғаны, Ішінде көп арманы Наданға барған жақсы әйел, Білер болсаң бұл жетім. Бабын білмей иесі Аяғына қан түскен, Ұлы дүбір жиынға Қосылмаған ат жетім. Дүниеден өтсе данышпан, Жүйріктермен жарысқан, Оқитын ие болмаса, Жазулы қалған хат жетім. БҮЛ ДҮНИЕДЕ НЕ ЖАМАН? Біріншіден не жаман — Білімсіз туған ұл жаман, Екіншіден не жаман — Ененің тілін алмаған, Т ілазар туған қыз жаман. Үшіншіден не жаман Үшкіліксіз пішкен тон жаман. Төртіншіден не жаман Төресін әділ бермеген, Парақор болған би жаман. Бесіншіден не жаман Бес уақты ақ намаз Қаза болған сол жаман. Алтыншыда не жаман Алтын тақтың үстіне Толықпай мінген хан жаман. Жетіншіде не жаман — Жеткіншектен оқ тиіп, Жер таянған сол жамап. Сегізінші не жаман — Серке санды ат мініп, Ат құйрығын шарт түйіп, Жоқ қараған сол жаман. Тоғызыншы не жамап Толықпай түскен жар жаман. Он дегенде не жаман — Оймақ ауыз, қиғаш қас, Жазық маңдай, қара шаш Бір перзентке зар болса, Бәрінен де сол жаман. БАЙҚАСАҢ, ЖАҚСЫ ҚАНДАЙ, ЖАМАН ҚАНДАЙ! Асып тұрған жақсыны Алыс қой деп ойлама. Ақылсыз туған жаманды Жақыным дел ойлама. Атам бар деп мақтанба, Топта айтар сөзі жоқ болса, Балам бар деп мақтанба, Ақылсыз туған боқ болса, Ағайыным бар деп мақтанба, Дос пен дүшпан келгенде Қарасары жоқ болса. Ер жігіттің болгісі Қара бура нармен тең Талапсыз ердің тірлігі Қара топырақ жермен тең. Саясы жоқ бәйтерек — Сазға біткен талмен тең. Пайдасы жоқ көп байлар — Арам өлген малмен тең. Жетесі жаман бозбала, Тоқсанға келген шалмен тең. Талапты жігіт нармен тең, Білімді жігіт нұрмен тең. Жаманды көп деп санама, Мың болса да бірмен тең. Көңілі жерде данышпан — Сәулесі түскен түнмен тең. Талапты туған ер жігіт, Жарлы да болса баймен тең. Басыңнан тайса бақ-дәулет, Жандай досың жатпен тең. Басыңнан бағың тайса, Араз болып ағаң келмес, Наразы болып балаң келмес. Абыройың басыңнан тайған күні, Шын сөзінді айтуға шамаң келмес. Араз боп бірге туған інің келмес, Топқа барсаң бұрынғыдай түрің келмес. Бағың тоқтап, маңдайың қайтқан күні, Аттап басқан аяғың кейін кетіп, Сандуғаштай сайрауға тілің келмес. Байқасаң жақсы қандай, жаман қандай, Жанды кинап, жүрмеген шабан қандай. Абыройың басында тұрған кезде Көпке сөзің қадірлі шекер балдай. Ақылды күлкі де жоқ, ашу да жоқ, Кемдік көрсе тарылып сасу да жоқ. Басына қап тауындай бақыт қонса, Шарасындай шалқиып асу да жоқ. Б И IK ТАУҒА ЖАРАСҚАН Алтай Байдалы айтқан деген сөздер Биік тауға жарасқан Басындағы обасы. Өзен-суға жарасқан Жағалай біткен қоғасы. Рулы елге жарасқан Үлгі айтатын ағасы. Бәйбішеге жарасқан Орнықты қара сабасы. Келіншекке жарасқан Емізген ұл баласы. Балалыққа жарасқан Өнегелі анасы. Ер жігітке жарасқан Қолындағы найзасы. Жақсы болса азамат Еліне тиер пайдасы. Ердің «білдім» дегені, Басына салған ойраны. Көпке сөзін бергені — Тастан соққан қорғаны. Өсек басты болады, Қыздың жасқа толғаны. Жан түршігер жаман іс, Ағайын ала болғаны... Бірінші тілеу тілеңіз, Бір тәңірге жазбасқа. Екінші тілеу тілеңіз, Адам тіліне азбасқа. Үшінші тілеу тілеңіз, Пәледен нақақ күймеске, Төртінші тілеу тілеңіз, Білімсіз таққа мінбеске. Бесінші тілеу тілеңіз, Қатардан кейін қалмасқа. Алтыншы тілеу тілеңіз, Ақымақ тілін алмасқа. Жетінші тілсу тілеңіз, Атадан алтау тудым деп, Жалғызға жара салмасқа. *** Жау көңілін қылышпен басқан жігіт, Батыр емей немене асқан жігіт? Жау дегенде найза алып шыға алмаған, Қорқақ емей немене сасқан жігіт! Ердің ерін сынайтын майдан жерден, Қатын емей немене қашқан жігіт! Мың жылқылы байыңа пысқыра ма, Оразасын үйінен ашқан жігіт!.. ТҮНДІ ҚАНША МАҚТАСАҢ... Түнді қанша мақтасаң, Жарқырап атқан таң болмас. Тәңірі берген жігітке, Қойды бақса қор болмас. Құдай жаман жаратса, Қанша созса зор болмас, Құзғын қарға жиылып, Намыстанса қаз болмас, Отқа салып илесең, Алтын, сірә, жез болмас. Аяққа шұлғау қылсаң да, Асыл жібек без болмас. ТАУҒА БІТКЕН ҚАЙЫҢНЫҢ Беріш Есет батыр айтқан деген сөз Тауға біткен қайыңның, Солқылдар басы жел өтсе. Тоғайға біткен жоңышқа, Салқын тартар күн өтсе. Ерні салпы ер аты, Семірмес қайта — ер өтсе. Еңкейіңкі тартады, Ер қолынан мал кетсе. Арбадан үркіп жаман ат, Ер салдырмас жал бітсе. Тілеп алған ұлдарың, Тіл алмайды ер жетсе. Хан қайрылып қараған, Би бұрылып жөн сұраған, Көркі болмас арудың, Екі он бестен жасы өтсе. Сылдырлап белін шешінген, Назданып аяқ көсілген, Алғаныңа жандарым, Қадірің кетер күн болар, Ер қартайып, жас жетсе. Қатарға мінсең қайыспас, Қас қара нар мен едім. Шабуыл шапса, шаршамас, Шынайы тұлпар мен едім. Қасарысып келгенде, Қап тубіне сыймағаң, Таза болат мен едім. Қаймақтап ұшқан қу ілген, Анық сұңқар мен едім. Тегеурінім теріс біткен, Тепсем жілік сындырған, Қыран бүркіт мен едім, Қартайдым да қор болдым, Күн сенікі жастарым, Көріп-біліп бастадым. Кәрілікке жеткізсе, Талайды көрер бастарың. Заманымда өзімнің, Жасанысқан жау көрдім, Белсеніскен дау көрдім. Үрікпедім де саспадым. Бірі өтірік болмасын, Табаным тайып қашпадым. Тәуекел ердің жолдасы, Тілектес болғаи дос-жарым. Сол дәулеттің түсыида, Самарханды сапырып, Шапқан шөптей жапырып Аспадым да тоспадым, Қанды көйлек жолдасты, Сары алтындай сақтадым Менің көрген затым бұл, Төкпей-шашпай қолданып Ортаға сүйреп тастадым! ҚАРА ЖЕРДІ ЖАМАНДАМА Айдабол Торайғыр айтты деген сөз Қара жерді жамандама, Кіретұғын інінді. Қауым жұртты жамандама, Көп табады мінінді. Білгендерді жамандама, Басшы болар пірінді. Өзің білмесең, Білгендерден үйрен, Қырымнан іздеп барсаң да, Жалғыз ауыз білімді. * * *. Жақсыдан жаман туады, Бір аяқ асқа алғысыз. Жаманнан жақсы туады, Адам айтса нанғысыз, Кедейде де кедей бар, Байға көңілін бергісіз. Байларда да байлар бар, Кедей қатарға алғысыз. Шыныңменен «айт» десең, Осындай сөзден сөйлейін — Құлағыңнан қалғысыз. ШАРУАНЫҢ ЕКІ ТҮРІ Тобықты Құнанбай айтқан дейтін сөз Шаруаң оңына айналғанда: Мінген атың жүреген болады, Асыраған итің үреген болады. Қатының қадірлі болады, Қызың ажарлы болады, Малың базарлы болады. Шөбің шығымды болады, Малыңа жұғымды болады. Ұлың білімді брлады, Құлың сенімді болады. Шаруаң солға айналғанда: Мінген атың шабан болады, Асыраған итің жаман болады, Қатының сараң болады. Қызың ажарсыз болады, Малың базарсыз болады. Шөбің шығымсыз болады, Малыңа жұғымсыз болады. Үлың білімсіз болады, Құлың сенімсіз болады. жүктеу/скачать 1,11 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|