Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы Әбу абдулла мұхаммед ибн исмайл ибн ибраһим ибн әл-муғира әл-бұхари сахих әл-бұхари

БИСМИЛЛАҺИР РАХМАНИР РАХИМ

Шейх, имам хафиз (Құран мен хадисті жатқа білуші) Әбу Абдулла Мұхаммад ибн Исмайл ибн Ибрахим ибн әл-Муғира әл-Бұхариге Алла тағала рахым етсін, Әмин.

1-Яхя ибн Саъид (р.а) риуаят етті: «Омар ибн әл-Хаттаб мінберде тұрғанында: «Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) былай дегенін естігенмін: «Шынында, барлық амалдар ниетке байланысты болады. Кімде-кімнің хижраттағы¹ ниеті дүние табу болса, дүниені табар, ал кімде-кімнің хижраттағы ниеті әйел алу болса, әйеліне некеленер. Демек, қандай ниетпен хижрат қылса, солай болмақ»,- деді.

2-Ғұруа ибн Зубайр (р.а.) риуаят етті, ол кісі болса Айша анамыздан естіген екен: «Харис ибн Хишам (р.а.) Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.): «Я Расулулла, сізге уәхи қалай келеді?»,- деп сұрапты. Сонда Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Маған уәхи кейде қоңыраудың сыңғырлаған дыбысы сияқты келеді. Күшті уәхи келгенде солай болады. Сол кезде мен барлық нәрсені ұмытып, уәхи сөздерін ұғып аламын. Ал, кей уақыттарда болса , маған адам бейнесіндегі періште уәхи келтіреді, мен оның айтқандарын жаттап аламын»,- деп жауап берді.

3- Ғұруа ибн Зубайр (р.а.) Айша анамыздан риуаят етіп айтты: «Алғашқы уәхи Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) ұйқысында құдды түс сияқты нәзіл болған еді. Кейіннен таң шапағы сияқты нұрдан басқасы түсіне кірмей қойды. Содан кейін Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) оңашада жалғыз болуды қалайтын болды. Отбасын тәрк етіп, жалғыз өзі Хира үңгірінде қатарынан бірнеше түн құлшылық етіп шығатын. Ішіп-жейтін тамағын өзімен бірге алып кететін. Азық - түлігі таусылса, Хадиша анамызға келіп, тамақ алып, қайтадан тауға кететін. Бір күні әдетінше Хира үңгірінде құлшылық қылып отырғанында, алдына бір періште келіп: «Оқы»,- деді. Мен: «Оқи алмаймын,- дедім. Сол кезде ол мені буындырып қыса бастады, тіпті, мен қырылдап, булығып қалдым, кейін ол мені босатты да: «Және оқы!»,- деді. Мен «оқи алмаймын» деп едім, ол мені екінші рет қыса бастады, кейіннен қоя берді де : «Және оқы» деді. Ол мені үшінші мәрте қыса бастады, мен тағы да қырылдап, булығып қалдым. Содан соң қайтадан босатып жіберді де : «Оқы, сондай жаратқан Раббыңның атымен оқы, ол адам баласын ұйыған қаннан жаратқан. Оқы! Ол Раббың аса ардақты!» - деді. Содан соң Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) буын-буыны қалтырап, Хуайлид қызы Хадиша анамызға келді де : «Мені қалың қылып орап қойыңдар, орап қойыңдар,- деді. Олар Пайғамбарымызды (с.ғ.с.) қалтыраған қорқуы басылғанша орап қойды. Содан кейін Хадиша анамызға болған оқиғаны айтып берді де: «Өзіме бір нәрсе болып қала ма деп қорықтым»,- деді.

Сонда Хадиша анамыз: «Жоқ, шынында олай емес. Алланың атымен ант етіп айтайын, Алла тағала сізді ешқашанда ұятқа қалдырмайды. Сіз еш уақытта туған-туыстарыңызбен қарым-қатынасты үзген емессіз, ауырды жеңіл етесіз, жоқ - жітікті тойдырасыз, қонақты құрметтеп күтесіз және оларға қиыншылықтан шығуларына көмектесесіз»,- деді. Содан соң Хадиша анамыз Пайғамбарымызды (с.ғ.с.) өзінің немере ағасы Уарақа ибн Науфәл ибн Асад ибн Абдул Ғұззаға ертіп барды. Ол кісі жаһил уақытында христиан дінін қабылдаған еді. Иудейлердің жазбаларын оқитын болатын. Ежелгі еврей тілінде жазылған Інжілден Алла тағаланың қалағанынша мәтіндерді көшіріп жазатын. Оның көзі көрмей әбден қартайып қалжыраған кезі болатын. Хадиша анамыз Уарақаға: «Ей, бауырымның баласы, ағаңыздың баласының сөздеріне құлақ сал!»- деді. Уарақа: «Ей, ағамның баласы, не көргеніңді маған айт!» - деді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) көргенінің барлығын сөзбе-сөз айтып берді. Сонда Уарақа Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) қарап: «Бұл - Алла тағаланың Мұсаға ғ.с. жіберген періштесінің нақ өзі,- деді. Шіркін-ай, егерде мен жас болсам ғой, сені қауымың өз арасынан қуатын кезде мен тірі болсамшы!»- деді. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) таңқалып: «Мені қауымым өз араларынан қуады ма?»,- деді. Уарақа: «Иә, солай. Бұл уақытқа дейін бірде - бір адам маған сіз сияқты хабар келтірмеген еді. Сізге Алла тағала жеңіл еткен күндерді маған да нәсіп етсе, саған шамамның келгенінше жәрдем берер едім!»- деді. Бірақ, Уарақа көп ұзамай арғы дүниеге аттанды. Содан кейін Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) біршама уақыт уәхи келмей қалды.
Ибн Шихаб (р.а.) риуаят етті. Жәбир ибн Абдулла әл-Ансари Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) уәхи келген уақыт туралы былай деді: «Мен (яғни, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) жолда кетіп бара жатқан едім, кенеттен аспаннан бір дауысты естідім. Жоғары қарап едім, Хира үңгірінде маған келген періште аспан мен жердің арасында тақтың үстінде отыр екен. Мен одан қорқып, үйге қайтып келдім де: «Мені бір нәрсемен орап қойыңыз, орап қойыңыз!»,- дедім. Сол кезде Алла тағала: «Әй жамылушы! Тұр енді! Адамдарға ескерт! Раббыңды ұлықта! Киіміңді тазала! Әртүрлі лас істерден аулақ бол! ²»,- деген аятты нәзіл етті.

Бұдан кейін уәхи қайтадан күшті қарқынмен жалғасып, бірінен соң бірі келе бастады.

Бұл хадисті Абдулла ибн Юсуф пен Әбу Салих риуаят еткен. Хилал ибн Раддад оны Зуһриден естіп жеткізген. Ал Юнус және Маъмар болса, оның кемшіліктерін толтырған.
4- حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ قَالَ حَدَّثَنَا مُوسَى بْنُ أَبِي عَائِشَةَ قَالَ حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ جُبَيْرٍ عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ فِي قَوْلِهِ تَعَالَى لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُعَالِجُ مِنْ التَّنْزِيلِ شِدَّةً وَكَانَ مِمَّا يُحَرِّكُ شَفَتَيْهِ فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ فَأَنَا أُحَرِّكُهُمَا لَكُمْ كَمَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُحَرِّكُهُمَا وَقَالَ سَعِيدٌ أَنَا أُحَرِّكُهُمَا كَمَا رَأَيْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ يُحَرِّكُهُمَا فَحَرَّكَ شَفَتَيْهِ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ قَالَ جَمْعُهُ لَكَ فِي صَدْرِكَ وَتَقْرَأَهُ فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ قَالَ فَاسْتَمِعْ لَهُ وَأَنْصِتْ ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا أَنْ تَقْرَأَهُ فَكَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بَعْدَ ذَلِكَ إِذَا أَتَاهُ جِبْرِيلُ اسْتَمَعَ فَإِذَا انْطَلَقَ جِبْرِيلُ قَرَأَهُ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كَمَا قَرَأَهُ

4- Саъид ибн Жубайр (р.а.) айтты, Ибн Аббас Алла тағаланың («Жебрейіл) Құран оқығанда сен қайталауға асықпа!» деген аяты туралы былай деп риуаят етті: «Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) нәзіл болған аяттың мән- мағынасын жылдамырақ түсініп алуға тырысатын. Сол себепті еріндерін жыбырлататын еді». Ибн Аббас (р.а.): «Мен еріндерімді, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) қалай жыбырлатқан болса, солай істеп көрсетіп жатырмын»,-деді. Ал Саъид (р.а.) айтты: «Мен өз ернімді хазреті Ибн Аббас жыбырлатқандай қылып көрсетіп жатырмын»,- деді.

Алла тағала айтты: «(Жебрейіл) Құранды оқығанда сен асығып қайталама! Құранды жүрегіңе және есіңе жат алуына, қалаған уақытыңда оны оқуыңа сені қабілетті ету біздің мойнымызда» және «Егер біз оны (Жебрейіл қирааты арқылы) оқысақ, сен оған құлақ сал!» деген аят нәзіл етті. Содан соң, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) егер Жебрейіл ғ.с. уәхи келтірсе, алдымен, оған құлақ салып, ол кеткеннен кейін, оның оқығанындай қайталап оқитын еді».
5- حَدَّثَنَا عَبْدَانُ قَالَ أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ قَالَ أَخْبَرَنَا يُونُسُ عَنْ الزُّهْرِيِّ ح و حَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ مُحَمَّدٍ قَالَ أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ قَالَ أَخْبَرَنَا يُونُسُ وَمَعْمَرٌ عَنْ الزُّهْرِيِّ نَحْوَهُ قَالَ أَخْبَرَنِي عُبَيْدُ اللَّهِ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدَ النَّاسِ وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ وَكَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ فَلَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنْ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ

5- Ибн Аббас былай деп риуаят етті: «Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) барша адамдардың ішіндегі ең жомарты еді. Рамазанда Жебрейіл періштемен жолыққанда жомарттығы одан сайын арта түсетін. Хазреті Жебрейіл ғ.с. Пайғамбарымызбен (с.ғ.с.) әр кеште жолығып, Құранды қайталайтын. Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) жомарттықта, жақсылық істе самал желден де жылдам болатын»,- деді.

6- Абдулла ибн Утба ибн Масъуд (р.а.) риуаят етті: «Әбу Суфян ибн Харб хабардар етті, Һирақл Құрайыш керуені Шамда саудамен айналысып жүрген кезде оларға бір адамды жіберді. Ол уақытта Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Әбу Суфян мен құрайыш кәпірлерімен өзара бітімгершілікке келген болатын. Олар ( Әбу Суфян, құрайыш кәпірлері) Илияда (Байтул мақдис) болғандықтан Һирақлдың алдына барды. Һирақл оларды өзінің мәжілісіне шақырды. Оның айналасында Римдіктердің атақты игі жақсылары отырған еді. Оларға қоса тілмашты да өзіне шақырып алып: «Өзін Пайғамбармын деп жариялаған адамға қайсы бірің туыстық жағынан жақынырақсындар?»,- деп сұрады. Әбу Суфян: «Мен оған туыстық жағынан жақынырақпын»,- деді. Һирақл: «Оны (Әбу Суфянды) маған жақынырақ алып келіндер, ал оның адамдарын арт жағына тұрғызындар!»,- деді. Һирақл өзінің тілмашына: «Оларға айт (Әбу Суфянға) мен сол Пайғамбар туралы сұрамақпын, егерде маған жалған сөйлесе, онда оның өтірігін шығарыңдар »,- деді. Сонда Әбу Суфян айтты: «Алламен ант етемін, егер менің өтірігімді шығарады деген ұят болмағанда, мен жалған сөйлеуден тартынбас едім»,- деді.

Һирақл ең бірінші менен Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) шыққан тегі туралы сұрады. Мен: «Ол текті жерден шыққан»,- дедім.

Һирақл «Одан бұрын сендерден бұл сөзді (яғни Пайғамбарлықты) ешкім айтқан жоқ па?»,- деп сұрады. Мен: «Жоқ»,- дедім. Ол: «Оның ата- бабаларының ішінде патша болғандары бар ма?»,- деп сұрады. Мен «Жоқ»,- дедім. Ол: «Оған ілескен адамдар атақты байлар ма, әлде кедей-кепшік, әлсіздер ме?»,- деп сұрады. Мен: «Әлсіздер»,- дедім. Ол: «Олардың қатары көбеюде ме, әлде азаюда ма?»,- деп сұрады. Мен: «Көбеюде»,- дедім. Ол: «Оның дініне кіргендерден біреу оған ренжіп, діннен қайтқандары бар ма?»,- деп сұрады. Мен: «Жоқ»,- дедім. Ол: «Дінге насихаттағаннан бұрын оны жалғандығымен айыптап па едіңдер?»,- деп сұрады. Мен : «Жоқ»,- дедім. Ол: «Қиянат істеуші ме еді?»,- деді. Мен: «Жоқ»,- дедім. «Біршама уақыттан бері оның қандай істермен айналысып жүргенінен бейхабармыз»,- деп айттым.

Һирақл сөзімді бөліп: «Оған қарсы соғыстыңдар ма?»,- деді. Мен: «Соғыстық»,- дедім. Ол: «Сендердің соғыстарың немен бітуші еді ?»,- деді. Мен: «Біздің арамыздағы соғыс әрқилы болып бітетін. Кейде ол бізді, ал, кейде біз оны жеңетінбіз»,- дедім.

Һирақл: «Ол сендерге не істеуді бұйырады?»,- деді. Мен: «Ол тек қана бір Аллаға сиынуды, оған серік қоспауды, аталарымыз серік қосуға үгіттесе де, оларға құлақ аспауды, намаз оқуды, шыншыл болуды және туған-туыстармен қарым - қатынаста болуды, рахымды- шапағатты болуды бұйырады.»,- дедім.

Һирақл тілмаш арқылы маған былай деді: «Оның шыққан тегін сұрасам, сен текті жерден шықты деп айттың, Пайғамбарлар, анығында, сондай жерден шығады. Сендерден бұрын ешкім Пайғамбарлық сөзді айтты ма десем, сен «Жоқ»,- дедің. Одан басқа біреу бұрын осы сөзді айтып шықса, бұл да солардың айтқан сөзіне ілесуші деп ойлар едім. Мен сенен: «Оның ата-бабаларының ішінде патша болған адам бар ма?»,- деп сұрасам, сен: «Жоқ»,- дедің. Егер ата-бабасының ішінде патша болған бір адам болса, онда мен: «Ол соның дүние-мүлкін талап етіп, билігін өзіне қайтарғысы келген біреу»,- дейтін едім. Мен: « Оны дінге шақырмай тұрған кезінде жалғаншылығымен айыптап па едіңдер?»,- деп сұрағанымда, сен: «Жоқ»,- дедің. Мен білдім, ол бұрын да адамдарға өтірік–жалған сөйлемеген. Бұндай адам Алла тағала туралы өтірік сөйлемейді. Мен сенен: «Оған ілесіп жатқан әлді байлар ма, әлде әлсіз адамдар ма?»,- деп сұрағанымда, сен: «Әлсіздер»,- деп айттың. Ал, Пайғамбарларға әрқашан әлсіздер ілескен. Мен сенен «Оған ілесушілердің саны азаюда ма, әлде көбеюде ме?»,- деп сұрағанымда, сен: «Олар көбейіп жатыр»,- дедің. Иманның әмірі сондай кәміл болар. Мен саған «Оның дініне кіргендердің біреуі оған ренжіп, дінінен қайтқаны бар ма?»,- десем, сен: «Жоқ»,- дедің. Иманның көркемділігі жүрекке жағып қалса, ол сондай кәміл болады. Мен сенен: «Ол қиянат істейді ме?»,- деп сұрасам, сен: «Жоқ»,- дедің.

Ал, Пайғамбарлар қиянат істемейді. Одан кейін сенен: «Ол сендерге не істеуді бұйырады?»,- деп сұрадым. Сен: «Ол Аллаға құлшылық етуді, оған серік қоспауды, пұттарға сиынбауды, намаз оқуға және шыншыл, қайырымды болуға бұйырады»,- дедің. Егерде сенің айтқан сөздерің рас болса, ол келіп қазір мен тұрған орын-жайды алады. Мен бір Пайғамбар шығатынын білуші едім, бірақ-та сендердің араларыңнан шығатынынан бейхабар едім. Егер оған ықылас қыла алсам, онымен жолығу үшін қиыншылық көруге ризамын. Егерде онымен кездессем, оның аяғын жуатын едім. Кейін Һирақл Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) Дихья (сахаба) арқылы Бусра басшылығына беріп жіберген хатын алып келуді бұйырды. Оны Һирақлға берді. Ол хатты оқып көрді, онда «Бисмилләһир рахманир рахим Мұхаммад ибн Абдулла – Алланың елшісінен Һирақл - Рум басшысына». Тура жолда жүргендерге Алла тағаланың сәлемі болсын! Амма баъд: Сені Исламға шақырамын, Исламды қабыл ет, тыныш боларсың. Алла тағала саған бұның үшін екі бірдей сауап береді. Егерде одан бас тартсаң, бидғатшы күнәһар боласың.

«Һирақл сөзін бітірген соң Пайғамбарымыздың айтқандарын оқып бергеннен кейін оның қасындағылардың дауыстары қатты шығып, шулап кетті, бізді сыртқа шығарып жіберді. Мен қасымдағыларға: « Әбу Кабшаның айтқаны рас болды, ол: Бәни әл-Асфар (Румдықтар) патшасы Пайғамбардан қорқады»,- деп айтқан еді. « Мен Исламды қабылдамастан бұрын Пайғамбар шығатынына сенетін едім»,- дедім. Илия әкімі Ибн ән- Натур және Шам христиандарының (эпископы) Һирақл былай деген еді.

Һирақл Илияға келгенінде көңілсіз болып қалды. Оған патриархтары: «Сенің түрің бізге ұнамай тұр!»,- десті.

Ибн ән-Натур былай деді: «Һирақл көріпкел болатын және жұлдыздарды болжайтын. Одан бұл жайында сұрағанымызда ол: «Мен бұл түнде жұлдыздарды қарап болжағанымда, сүндеттелушілердің патшасының жеңіске жеткенін көрдім. Адамдардың қайсысының сүндетке отырғызылатындарын білгім келеді»,- деді. «Яһудилерден басқалар сүндетке отырғызбайды. Оларға бола сен алаңдама»,- десті. Сенің патшалығыңа қарасты шаһарларға хат жаз, ол жердегі яһудилерді өлтірсін деп кеңес берісті. Сол уақытта Ғассон патшаға хазіреті Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) туралы хабар алып келген кісіні Һирақлдың алдына алып келді. Һирақл: «Барып тексеріңдерші, ол сүндеттелген бе екен?»,- деді. Олар тексеріп көріп: «Ол сүндеттелген екен»,- деп хабарлады.Һирақл одан арабтар туралы сұрап еді, ол: «Арабтар да сүндетке отырады»,- деп жауап берді. Сонда Һирақл: «Патшалық, билік енді соларға (яғни арабтардың) патшасына тиесілі»,- деді. Кейін Һирақл Румиядағы өзі сияқты білім иесіне хат жазып жіберді де, өзі Химске барды, ол қаладан өзінің досынан мынадай мазмұндағы жауап хатты алғанша ешқайда кетпеді. Ол хатта: «Һирақлдың Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) белгілері туралы пікірін қолдап- қуаттағанын және ол адамның хақ Пайғамбар екендігі туралы айтылған»

Бұдан соң Һирақл Румның білімді де атақты адамдарын өзінің Химстағы сарайына шақырды. Олар жиналып келгеннен соң қақпаны жабуды бұйырды. Содан соң олардың алдына шығып : «Ей, Румдықтар! Егер сендер шапағатты тура жолды таппақшы болсандар, дәулеттеріңнің үстем болуын, патшалықтарыңның сақталуын қаласаңдар, онда осы Пайғамбарға ілесіңдер!»,- деді.

Бұл сөздерді ести сала олар жабайы есекке ұқсас қақпа жаққа жапа тармағай ұмтылды, бірақ қақпаның жабық екенін көрді. Һирақл олардың қайғырып, қобалжыған түрлерін көріп, иман келтірулерінен үмітсіз болып: «Оларды маған алып келіңдер!»,- деп әмір етті. Кейін: « Мен сендердің өз діндеріңе деген ықыластарыңды сынап көру үшін солай деген едім, оған менің көзім жетті»,- деді. Сонда олар (Һирақлға) сәжде етіп, оған разы болды.

Бұл Һирақлмен болған соңғы оқиға еді. Болған бұл оқиғаны Салих ибн Қайсан, Юнус және Мағмар әз- Зуһрий риуаят етті.

БИСМИЛЛАҺИР РАХМАНИР РАХИМ