Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуін талдау

Еңбек ресурстарын басқару аясында еңбек ресурстарын қалыптастыру  мен дамыту, еңбек үрдісінің сапасын жоғарылату – кәсіпорынның алға қойған мақсаттарына жетуі мен бәсекеде артықшылыққа ие болуының негізгі факторы.

         Кәсіпорынның өндірістік үрдісін еңбек ресурстарымен қамтамасыз ету үш кезеңнен тұрады:

         Бірінші кезеңде кәсіпорынның барлық құрылымдық бөлімшелеріндегі жұмыскерлердің саны мен біліктілігі анықталады.

         Келесі кезеңде ағымдық және болашақтағы жоспарларды орындау үшін қажетті персоналдың саны мен сапалық құрамы жоспарланады.

         Еңбек ресурстарын қалыптастыру болашақтағы  кадрларға қажеттілікті қамтамасыз ету жоспарын дайындау мен жүзеге асырумен аяқталады.

       Кәсіпорынның адам ресурстарын қалыптастыруда еңбек ресурстарын дамыту мен еңбек үрдісінің сапасын жақсарту үлкен мәнге ие. Еңбек ресурстарын дамыту жұмысқа қабылданған мамандарды жаңа жұмыс орнына кәсіби және әлеуметтік бейімдеуді, мамандарды қайта даярлауды, шеберлігін арттыруды қамтиды. Олардың барлығы соңғы нәтижеде еңбек өнімділігінің жоғарылауына ықпал етуі тиіс. Еңбек үрдісінің сапасын жақсартудың мақсаты – еңбекті ұйымдастыру мен еңбек жағдайын тиімді жетілдіру жолымен, жұмыскерлерде өз жұмысына қанағаттанарлық сезімін қалыптастыру.

Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі және оларды қолдану тиімділігі барлық жұмыстың уақтылы орындалуына және көлеміне, машиналарды, механизмдерді және құрал-жабдықтарды қолдану деңгейіне тікелей байланысты. Осының нәтижесінде өнімді өндіру көлемі, оның өзіндік құны, пайда және басқа да бірқатар экономикалық көрсеткіштердің көлемі анықталады.

Талдаудың негізгі міндеттері:

• 
  Сандық және сапалық көрсеткіштері бойынша кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімшелерінің персоналмен қамтамасыз етілуін анықтау.
  
• 
  Кәсіпорынның персоналды қолдануының интенсивтілігіне, экстенсивтілігіне және тиімділігіне баға беру.
  
• 
  Кәсіпорынның персоналды қолдануының неғұрлым толық және тиімді резервтерін анықтау.
  

Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі – қызметкерлердің нақты санын мамандықтары және категориялары бойынша жоспарлық қажеттілікпен салыстыру негізінде анықталады.

6.1 кесте Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуі

Қызметкерлер	Саны			Қамтамасыз етілу %
	жоспар	нақты
Өндірістік персоналдың орташа тізімдік саны	200	200	100
Оның ішінде Жұмысшылар	160	164	102,5
Олардан: Киім үлгісін дайындаушылар (закройщики)	30	32	106,7
Тігіншілер	90	94	104,4
Көмекші жұмыскерлер	40	38	95,0
Инженерлік – техникалық жұмысшылар және қызметкерлер	40	36	90,0

Сондай-ақ квалификация деңгейі бойынша персоналдың сапалық құрамын міндетті түрде талдау керек.

6.2 кесте Квалификация деңгейі бойынша жұмысшылар құрамы

Жұмысшылардың квалификациялық деңгейі жұмысшылардың жасына, жұмыс өтіліне, біліміне тікелей байланысты болады. Сондықтан талдау жүргізгенде осы белгілеріне көп көңіл аударылады.

Жұмыскерлердің сапалық құрамындағы өзгерістер жұмыс күшінің қозғалысының әсерінен болады, сол себепті талдау барысында еңбек ресурстарының қозғалысына баға беру керек. (6.4. кесте)

6.4 кесте Жұмыс күшінің қозғалысы туралы мәліметтер

Көрсеткіштер	өткен жыл	есепті жыл
Жыл басындағы ӨӨП саны	150	180
Жұмысқа қабылданды	50	80
Жұмыстан шығарылды	20	40
онын ішінде: өз қалауы бойынша	10	20
Еңбек тәртібін бұзғаны үшін жұмыстан босатылғандар	2	8
Жыл соңындағы персоналдың саны	180	220
Персоналдың орташатізімдік саны	168	200
Жұмысшыларды жұмысқа қабылдау айналымының коэффициенті	0,3	0,4
Жұмысшылардың жұмыстан шығарылу айналымының коэффициенті	0,12	0,2
Кадрлар ағымдылығының коэффициенті	0,07	0,14
Кадрлар тұрақтылығының коэффициенті	0,77	0,7

23. Жұмыс уақыты қорын пайдалануды талдау.
Жұмыс персоналының толықтай пайдаланылуын талданып отырған уақыт кезеңіндегі бір жұмысшының жұмыс жасаған күндері мен сағаттары арқылы және де жұмыс уақыты қорын пайдалану деңгейі арқылы бағалауға болады.(ЖУҚ) Мұндай талдау барлық жұмысшылардың әр категориялары, әрбір өндіріс бөлімшелері және жалпы кәсіпорын бойынша жүргізіледі. (6.5 кесте)

ЖУҚ жұмысшылардың санына, бір жұмысшының орташа бір жылдағы жұмыс күндерінің санына және жұмыс күнінің орташа ұзақтығына тәуелді. Бұл тәуелділікті келесідей түрде көрсетуге болады:

Талдау жүргізілген кәсіпорында нақты ЖУҚ-ның жоспарланғанына қарағанда 16 350 сағатқа төмен, сонын ішінде мыналардың өзгерісіне байланысты:

а) жұмысшылардың санына

ЖУҚ = (ЖС₁-ЖС₀) * К₀ * Ұ₀ = (164-160) * 225 * 7,8 = +7020 сағ

б) бір жұмысшымен жасалған жұмыс күндерінің санына

ЖУҚ =ЖС₁ * (К₁-К₀) * Ұ₀=164 *(215-225) * 7,8 = - 12792 сағ

в) Жұмыс күнінің ұзақтығына

ЖУҚ = ЖС₁ * К₁ * (Ұ₁- Ұ₀) = 164 * 215 * (7,5 – 7,8) = -10578 сағ

Келтірілген мәліметтерге қарағанда, кәсіпорын өз еңбек ресурстарын толық көлемде пайдаланбайды. Бір жұмысшының орташа жасаған жұмыс күндері 225 күннің орнына 215 күн, осыдан келіп бір жұмысшының тұтас 1 күндік жұмыс уақытын жоғалтуы 10 күнге, ал барлығы бойынша 1640 күнге немесе 12792 сағатқа (1640 * 7,8) жоғарлады.

Ауысымішілік жұмыс уақытын жоғалтудың да жоғарлауы байқалады: бір күнге олар 0,3 сағатты құраса, барлық жұмысшылардың жұмыс жасаған күндеріне 10 578 сағатты (164*215 * 0,3) құрады.

Барлық жоғалған жұмыс уақыты – 23 370 сағат (12 792 + 10 578) , немесе 8,8% (23 370 / 264 450)

Келесі кезекте уақыт қорын пайдалану деңгейіне сипаттама беру керек, ол үшін абсолютті шамадағы келесідей уақыт қорлары есептеледі:

 1. Календарлық уақыт қоры – барлық жұмысқа келген және келмеген адам-күндердің қосындысы, яғни 1 адамға шаққанда 365 күн.

2. Табельдік уақыт қоры = Календарлық уақыт қоры – Демалыс және мейрам күндері

3. Максималды мүмкін уақыт қоры = Табельдік уақыт қоры – Кезекті демалыс күндері

4. Нақты орындалған уақыт қоры – нақты жұмыс істелінген адам-күндердің жиынтығы.

         Уақыт қорын пайдалану деңгейіне салыстырмалы баға беру үшін келесі көрсеткіштер есептеледі:

 

1. Календарлық уақыт қорын пайдалану коэффициенті – календарлық уақыт қорының қанша пайызында нақты жұмыс орындалғандығын сипаттайды:

                            Нақты жұмыс орындалған уақыт қоры/

К=                            

                                    Календарлық уақыт қоры

2. Табельдік  уақыт қорын пайдалану коэффициенті – табельдік  уақыт қорының қанша пайызында нақты жұмыс орындалғандығын сипаттайды:

                            Нақты жұмыс орындалған уақыт қоры/

К=                            

                                    Табельдік  уақыт қоры

3. Максималды мүмкін уақыт қорын пайдалану коэффициенті –орындалуы тиіс  уақыт қорының қанша пайызында нақты жұмыс орындалғандығын сипаттайды:

                            Нақты жұмыс орындалған уақыт қоры/

К=                            

                             Максималды мүмкін  уақыт қоры

Тұтас бір күндік және ауысымішілік жұмыс уақытының жоғалуының себептерін анықтау үшін нақты және жоспарлық жұмыс уақытының балансының мәліметтерін салыстырады. (6.6 кесте)

әкімшіліктің шешімімен қосымша демалыстар, уақытша еңбек қабілеттілігін жоғалтуына байланысты жұмысшылардың ауруы, себепсіз жұмысқа келмеу, еңбек құралдарының, машиналардың, механизмдердің сынуына байланысты бос тұрып қалуы, жұмыстың, материалдың, энергия мен жанар-жағар майдың жоқшылығына т.б. себептеріне байланысты.Осы себептердің әр түрі толық талданады, әсіресе кәсіпорынның кінәсінен болғандары.

Біздің мысалда жоғалулардың көпшілігі ( (492+197+656) * 7,8 + 9840 = 20330 сағ) субъективті жағдайдан пайда болған: әкімшілік шешімдермен қосымша демалыстар, себепсіз жұмыстан қалу, бос тұрып қалу. Бұның бәрін қолданылмаған жұмыс резервтері деп санауға болады, яғни ондай уақыттың жоғалулары 11 жұмысшының (20330 / 1755) жұмыстан босатылуымен бірдей.

Кәсіпорында өндірістік емес еңбек шығындары да айтарлықтай. (жарамсыз (брак) өнімді өндіруге және түзетуге кеткен, сондай-ақ технологиялық процестен ауытқуға байланысты кеткен уақыт шығындары). Олар 1640 сағатты құрайды.

Еңбек ұжымына байланысты себептерден болатын жұмыс уақытын жоғалтулар санын кеміту – қосымша қаражат салмай-ақ өндіріс көлемін арттырудың  резерві болып саналады. Сонымен бірге, «өнімді емес» жұмыс уақытын (сапасыз, жарамсыз өнім шығаруға, ақауды түзетуге кеткен уақыт)   кеміту жұмыс уақытын пайдалану тиімділігін арттырудың елеулі резерві болып табылады.