1. Экономикалық талдау түсінігі мен оның мәні, мақсаты

1. 
   жалпы активтер (авансталған, жиынтық капитал) және олардың жекелеген элементтері;
   
2. 
   өнімдер;
   
3. 
   ақша қаражаттарының таза ағымы (немесе түсімі) негізінде есептелетін табыстылық көрсеткіштері.
   

Ұйым активтерін (мүлкін) пайдалану тиімділігін бірден-бір дұрыс, танылған әрі кең тараған қорытындылаушы көрсеткіштерінің бірі — табыстылық коэффициенті, ол таза табыстың жалпы активтерге (авансталған капиталға) қатынасын көрсетеді. Активтердің табыстылық деңгейін капиталды пайдаланудың таңдау жолдарымен, мысалы, ұйымның алған табысымен салыстырған жөн.

Табыстылық коэффициентіне талдау жүргізушілер:

• 
  басқару тиімділігінің көрсеткіштері;
  
• 
  ұйымның инвестициялау мақсатында қажетті табысты жеткілікті
  

түрде ала алу қабілетін көрсететін өлшеуіш;

• 
  табысты болжау әдісі;
  
• 
  шешім қабылдау және бакылау кұралы ретінде пайдаланады.
  

Басқару тиімділігінің көрсеткіші ретінде, авансталған капиталдың табыстылық деңгейі оның сапасының индикаторы болып табылады. Ұйымның инвестициялауға қажетті табысты жеткілікті көлемде алу мүмкіндігін білдіретін өлшеуіш ретінде, авансталған (жалпы) капиталдың табыстылық деңгейі ұйымның ұзақ мерзімді қаржылық тұрақтылығының сенімді көрсеткіші болып саналады. Осыған байланысты ол, инвесторлар мен ұзак мерзімді несиелер, займ берушілердің үлкен наразына ие болады.

Бұл көрсеткішті табысты (пайданы) болжау мақсатында пайдаланудың тиімділігі сонда, ол ұйымның болашақта алынатын табысын активтермен (жалпы капитал) байланыстыруға мүмкіндік береді. Бұл болжаудың нактылығын жоғарылатады.

Активтердің тиімділік деңгейі, ұйымдарда инвестициялық шешімдер қабылдауда, қаржылық жоспарлауда, үйлестіруде, сондай-ақ шаруашылық қызметі мен оның нәтижесін бақылау мен бағалауда маңызды роль атқарады. Үлгілі басқарылатын ұйым, табыстың қалыптасуын, оның әрбір орталықтары бойынша қатаң түрде бақылап отырады және сәйкесінше осы нәтижелер негізінде бөлімше басшыларына сыйақылар беріледі. Активтерге немесе жобаларға жаңа қаржы салымдарын сал қажеттілігін бағалаған кезде, олардан алынатын табыс есептеледі және бұл есептер, шешімдер қабылдауда негіз болып табылады.

Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштеріне жататындар:

1. 
   Ұйым активтерінің табыстылығы (Т_а).
   

Барлық активтердің тиімділік деңгейі (авансталған, жиынтық капитал) мына формула бойынша есептеледі:


Таза табыс

Барлық активтер (баланс валютасы)

Т_а =

2. 
   Қысқа мерзімді активтердің табыстылығы (Т_{қысқы мерзімді актив}). Ол ұйым қысқа мерзімді активтерге жұмсалған бір теңгеден қанша табыс алатынын көрсетеді және мына формуламен анықталады:
   

Таза табыс

Қысқа мерзімді активтер орташа мөлшері

Т_{қысқа мерзімді актив} =

3. 
   Ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы қысқа мерзімді активтердің табыстылығын анықтау жолымен ұқсас. Тек бөлшек бөлімінде ұзақ мерзімді активтердің орташа шамасы алынады.
   

4. 
   Меншікті капитал табыстылығы (Т_м.к). Бұл көрсеткіш акционерлік компания құқығында жұмыс істейтін ұйымдар үшін салынған капиталдың табыстылық деңгейін, яғни акционерлік капиталдың пайдалану тиімділігіне баға беретін негізгі көрсеткіш болып табылады.
   

Таза табыс

Меншікті капиталдың орташа мөлшері

Т_м.к =

5. 
   Инвестициялардың табыстылығы (Т_инв). Қаржылық салымдардың табыстылық деңгейі ұйым қаншалықты инвестициялық қызметін тиімді атқаратынын көрсетеді.
   

Таза табыс

Меншікті капиталдың – Ұзақ мерзімді міндеттемелердің

орташа мөлшері орташа мөлшері



Т_инв =

6. 
   Сату көлемінің табыстылығы (Т_{сату көлемі}). Бұл көрсеткіш деңгейіне өткізілетін өнім құрылымының, оның өзіндік құнының және сатылатын бағалардың өзгеруі әсер етеді.
   

Жалпы табыс

Өнімді өткізуден түскен табыс

Т_{сату көлемі} =

7. 
   Өткізілген барлық өнімнің табыстылығы (Т_{барлық өнім}). Өткізілген өнімнің бір теңгесіне келетін таза табыстың мөлшерін көрсетеді.
   

Таза табыс

Өнімді өткізуден түскен табыс

Т_{барлық өнім} =

8. 
   Негізгі қызметтің табыстылығы (Т_н.қ).
   

Негізгі қызметтен түскен табыс

Өнімнің өзіндік құны + Кезең шығындары

Т_{негізгі қызмет} =

9. 
   Перманенттік капиталдың табыстылығы (Т_п.к). Ол ұйымның ұзақ мерзімдік пайдалануындағы капиталы қанша табыс әкелетінін көрсетеді. Оның мәні меншікті капиталдың табыстылық көрсеткішіне ұқсас, тек бір айырмашылығы — талдағанда ұйымның ұзақ мерзімді міндеттемелерінің әсерін еске алу керек.
   

Бұл көрсеткіштің есептелінуі инвестициялар табыстылығының есептелінуіне ұқсас есептелінеді.

10. 
    Тартылған капиталдың табыстылығы (Т_тк).
    

Таза табыс

Қысқа мерзімді міндеттемелер + Ұзақ мерзімді міндеттемелер

орташа мөлшері орташа мөлшері



Т_тк =