Қ65 д м г ш м л а у ш й л р р іж т щ І > — ііч іг п Ж. Қоңыратбаева тіл білімі
жүктеу/скачать 17,16 Mb. Pdf көрінісі
|
b1938
| Копенгагеи мектебінің
өкілдері өздерін компаративистикалық багыттагылардан бөлектеу үшін гректің глосса деген сөзі негізінде глоссемиктер деп атады. Глоссематика - структурализмнің айрықша багытының бірі. Бұл багыт өкілдері тіл заңдарын идеалистік тұргыда түсіндіреді. Бұл мектепті қалыптастырушы Дания галымы Луи Ельмслев (1899-1965) болды. Глоссематиктер алгашқыда Ф. де Соссюр тұжырымдарына сүйеніп, Гірагалықтармен пікірлес болганымен, кейін олардан біраз мәселеде жекеленді. Олардың негізгі принциптері мыналар: 96 Нақгы тілдік деректермен байланысы жоқ абстракт аксиомалықтеория жасауды көздеу. Бірақ ондай теория жасай алма- ды, оны жасау мүмкін емес те еді. Лингвистикадағы маңызды мэселе — тілді таза қатынастардың кестесі деп санау, сол қатынастардың сипаттарын айқындау деді. Тілдің эртүрлі ғылымға ортақ нысан болатын тарауларын лингвистикалық пэн емес деп жариялап, оларды тіл білімінің қарауынан біржола шығарып тастауды үсынды. Олар фонетика мен семантиканы тіл ғылымына жатқызбайды. Бүл - қате пікір, егер олай деп танысақ, тілді материясы мен мазмүнынан айыру деген сөз. Зергтеу жүмысынан салыстырмалы-тарихи эдіс дегенді біржолата ысыру керек, тілдер туыстығы деген ғылыми проблема емес, оның орнына тілдердің эмбебап грамматикасын жасау керек деді. Бүл да - қате пікір. Тіл білімі үшін салыстырмалы-тарихи әдіс те, структуралық эдіс те қажет, әрқайсысының өз мақсаты бар. Дескриптивтік мектеп XX ғасырдың 20-жылдарында Америкада пайда болды. Мектепті қалыптастырушылар - Эду- ард Сепир (1884-1939) мен Леонард Блумфилд (1887-1949). Америка струюурализмі дескриптивтік мектеп деп те аталады. Қазіргі Америка тіл біліміндегі бағыттардың бірі - Л. Блумфилд мектебі. Ол кейде дескриптивті лингвистика деп аталады. Амери- ка структуралистерінің көпшілігі тілдің құрылысындағы сыртқы формальдык элементтерді сипаттай келіп, тілдің мағыналық жағын жокка шығарады. Л.Блумфилд сөз ешбір лексикалық элементпен байланыспайды деп, сездердің өзара байланысын мойындамайды. Дескриптивті лингвистиканың әдіснамалық негізі - дистрибу- ция (бөлу, айыру). Бұл лингвистика өкілдері жансыз материяның жалпы қасиетін зерттейтін ғылым тіл деп білген. Мұның бірнеше мектептері болып, олар тілді схемаға негіздеп алады. Л. Блумфилд өз зерттеулерінде бихевиоризмдік (мінез- құлык) психологиянын концепцияларын басшылыкқа алды. Оның ойынша, психология тек мінез-құлықты ғана зерттеу ке- рек, ал, мінез-құлық дегеніміз — ағзаның сыртқы реакциясының жиынтығы, реакция қоршаган орта туғызатын стимулдар арқылы механистік жолмен пайда болады. Мұнда сөйлеудің ұғыммен, ойлаумен байланыстылығы ескерілмейді. Тіл қызметінде жеке 97 индивидуумның мінез-құлқына, адам агзасының құбылыстарына. агзаға сырттан болатын эртүрлі эсерлерге, түрткіге шешуші мэн беріледі.Олартілдіңойды қалыптастыру қызметін тіпті сөзетпейді. Америка структуралистері өздерінің алдына жалпы тіл білімі те- ориясын дамыту міндетін емес, тілдік элементгерді оңай жэне тез табу, оларды есепке алып, қандай контексте қолданылатындығын ! айқындау міндеттерін қойды. Дескриптивистер тілді ішкі, сырткы байланыстарына қарай металингвистикй, микролингвистика деп екіге оөліп қараиды. Америка лингвистикасында пайда болған бағыттың бірі - этнолингвистика. Өкілдері: Дж. Гринберг, Г. Хойер, А. Кре- бер т.б. Этнолингвистика халықтың тілі мен оның мәдениетінің аралығындағы арақатынасты зерттейді (Этнолингвистика ғылымы жөнінде «ХХ-ХХІ ғасырлар тоғысындағы тіл білімі» деген тарауда кеңірек талданады). Бүл мәселені олар идеалистік түрғыдан баян- дап, тіл, дін, қүқық, әдет-ғұрып халықтың материалдық жағдайын емес, оның психологиясымен ғана байланысты, содан келіп туады деп қорытынды жасайды. жүктеу/скачать 17,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|