Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ministry of education and science of republic of kazakhstan
жүктеу/скачать 2,16 Mb.
|
| Нұрпейісова Ә.Е.
Астана/Қазақстан ЛАКУНАЛАРДЫҢ АУДАРМАДА КӨРІНІСІ Лакуналар баламасыз лексиканың тілдік бірліктері болғандықтан, олардың аудармасын іске асыру кейде қиыншылық туғызуы мүмкін. Сондықтан да, лакуналардың аудармасын қарастыруды жеңілдету мақсатында, «лакуна» ұғымын ашуды жөн деп көреміз. Негізінен, ғалымдардың лакуналарға берген анықтамаларын қарастыратын болсақ, онда осы тілдік бірліктердің ортақ, жалпы анықтамасы жоқ деген қорытындыға келуге болады. Мәселен, К.М. Абишева «лакуна – белгілі бір тілде бар, бірақ екінші тілде сөздер мен ұғымдардың болмау жағдайында пайда болатын қуыстар, бос жерлер мен кемістіктер» деп айтса [1, 25], Л. С. Бархударов лакуналарға баламасыз лексиканың «басқа тілде кез келген себептермен сөздер мен тұрақты тіркестер түрінде жоқ сәйкестіктерді» жатқызады [2, 4]. Ю.С. Степанов өз кезегінде лакуналарға бүкіл баламасыз лексиканы жатқызады [3, 105]. Осы жоғарыдағы анықтамаларды ескере отырып, лакуна ұғымына берілген келесі анықтаманы тиімді деп санаймыз: 1) кең мағынада - коммуникация үдерісі кезінде басқа лингвомәдениет өкілдері түсінбейтін басқа мәдениет өкілдерінің тілдеріне сәйкес көрініс тапқан мәдениеттің ұлттық-өзгеше элементі (мыс. valedictorian, collections, great go т.с.с.); 2) тар мағынада – тілдің лексикалық жүйесіндегі кейбір ұғымдарды атайтын сөздердің болауы (мыс. vestibule school, newsroom, singleton т.с.с.). Осы лексикалық бірліктерді аудару тәсілдеріне қысқаша тоқталып кетейік. Лакуналардың аудармасын жеткізу кезінде, бір жағынан, олардың мәдени ерекшелігін, тіпті әмбебаптығын сақтау қажет, екінші жағынан, бірінші ұстанымды сақтай отыра, басқа мәдениет және тіл өкілдерінде ұқсас ассоциациялар туындататын баламалы аудармамен ауыстыру жөн. Алайда, осыны жүзеге асыру кейде аудармашы мүмкіндігінің шегінен шығып кетеді. Зерттеу жұмысымыздың осы сатысында көркем әдебиет мәтіндерінен анықталған лакуналардың аудару тәсілдері реалия сөздерін аудару тәсілдеріне қарағанда көп емес, әрі этномәдени сипаттағы осы тілдік бірліктерді аудару тәсілдерін таңдау әртүрлі. Атап өтетін болсақ, түсіндірмелі немесе сипаттамалы аударма болжалды аударма Лакуналарды аудару үдерісі кезінде ең жиі қолданылатын тәсілідерінің бірі бастапқы тіл лексикалық бірліктерінің мағынасы білдіретін заттың немесе құбылыстың мәнін ашатын жайылма сөз тіркесі көмегімен жеткізуге негізделген тәсілі – түсіндірмелі аударма. Осы әдістің әрі қолайсыз, әрі үнемсіз болуына қарамастан, аудармашылар оған өте жиі жүгінеді. Мысалы, classman – бакалавр дәрежесін үздік дипломмен алған түлек, dropout – оқудан шығарылған студент, оқуды аяқтай алмаған студент, valedictorian – университетті бітіру кешінде алғыс сөз айтатын түлек, great go – бакалавр дәрежесін алу үшін тапсырылатын міндетті емтихан, object lesson – көрнекі құралдар қолданумен өтетін сабақ, wrangler – емтиханда білімімен ерекше көзге түскен студент, half-timer – оқумен қатар жұмыс ітейтін студент, matriculation – университетке қабылдану, gaudy – түлектерге арнайы ұйымдастырылған салтанатты ас. Осы тілдік бірліктерді аударудың екінші бір тәсілі аударма тілінде дәл сәйкестігі жоқ, бірақ бастапқы тілдің лексикалық бірлігі үшін мағынасы ең жақын сәйкестік іздеуге негізделген – болжалды аударма. Мысалы, comprehensive school – жалпы орта білім беру мектебі, newsroom – периодикалық басылымдар оқу залы, collections – аралық емтихандар, vestibule school – кәсіби мектеп, preparatory school – бастауыш мектеп және т.б. Сонымен, лакуналарды ағылшын тілінен қазақ тіліне аудару барысында ең жиі қолданылатын әдіс-тәсілдерге түсіндірмелі және болжалды аударма деп қорытуға болады. Этномәдени сипатттағы тілдік бірліктердің басқа түрлерімен салыстырғанда, айтарлықтай аз. Алайда, аударма тәсілдерінің тапшылығы осы жағдайда кемшілік болып саналмайды, өйткені олар лакуналардың мәдени ерекшеліктерін сақтап, мағынасын жеткізу мақсатын жүзеге асырады. Каталог: bitstream -> handle -> 123456789 123456789 -> Л. Н. Гумилев атындағы ЕҰу хабаршысы №5 (84) 2011 123456789 -> Республикалық Ғылыми-әдістемелік конференция материалдар ы 123456789 -> Қазақ халық педагогикасы негізінде оқушыларды еңбекке тәрбиелеу 123456789 -> Ғаділбек Шалахметов бейбітшілік бақЫТҚа бастайды астана, 2010 жыл Қызыл «мұзжарғыш кеме» 123456789 -> А. Ж. Кунанбаева 123456789 -> Б. О. Джолдошева из Института автоматики и информационных технологий нан кр, г. Бишкек; «Cинтез кибернетических автоматических систем с использованием эталонной модели» жүктеу/скачать 2,16 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|