Бағдарламасы бөлім. Экононикалық категория ретіндегі өнімдердің сапасы тақырып. «Сапаны басқару» курсының пәні мен міндеттері
тақырып. Сапа менеджментіне жақындау эволюциясы
жүктеу/скачать 265,68 Kb.
|
Ба дарламасы 1 б лім. Экононикалы категория ретіндегі німдерді
- Бұл бет үшін навигация:
- Жалпы менеджмент пен сапа менеджментінің өзарабайланысы.
| 2 тақырып. Сапа менеджментіне жақындау эволюциясы.
Сапа менеджментінің құрылуы мен дамуы 60-шы жылдардың ортасына дейін өнімнің сапасын қамтамасыз етуге көп көңіл бөлді. Негізгі ролді ақаулы өнімді брактау мен бақылауға аударды. Өндірістік тәжірибеде брактау мен бақылау ғылыми-техникалық процестердің жетістігінің әсерінен артатын және дамитын әртүрлі әдістермен жүзеге асты. Сапаны бақылау жүйесін ұйымдастыру өндірістік процестің құрылымына сәйкес болды және оның талаптарына жауап берді. Егер өндірістік процесс ( шикізатты сатып алудан дайын өнімді дайындауға дейін) мекемелердің бірінде жүзеге асып, оның тұтынушысына жіберер алдында сапаның қабылдау бақылауы жүзесе асса, өнімді дайындау технологиясы операциялардың көптеген бөлігінен тұруы және күрделігімен ерекшеленуі мүмкін. Бұл жағдайда қабылдау бақылауы операциялықпен сәйкес келеді. Сатып алатын шикізаттың кіру бақылауына айтарлықтай көңіл бөлді. Бақылау жүйесі келесі принциптермен құрылды: өндірістік процестен ақауды анықтау және ақаулы бұйымдарды алу мүмкіндігінше ертерек болу керек. Бұл кезекті ақаулы өнімді өңдеу көп шығынға әкелуіне және өнімнің өндірісінде шығындар ұлғаюына негізделді. Сапаны қамтамасыз етуге жақындау тек бақылау позициясынан көптеген квалифицирленген бақылауды (әрбір бөлшек пен бұйымның параметрлерін жүз пайыздық бақылау) талап етті. АҚШ-тың ірі өнеркәсіптік компанияларында бақылау саны өндірістік қызметкерлердің санымен өлшей бастады. Сапаны бақылауда баға жетпес көмекті математикалық статистиканың әдістері көрсетті. Математикалық статистикалардың әдістері таңдау әдістерінің көмегімен бұйымның сапасын бақылауға мүмкіндік берді. Сапаны бақылаудың статистикалық әдістері дамыған капиталистік елдердің өнеркәсіптерінде кең тарады. Олар бақылау операцияларындағы уақыт шығынын қысқартуға және бақылау тиімділігін арттыруға мүмкіндік берді. Өндірістің жаңа шарттары сапаны қамтамасыз етудің адекватты және эффективті әдістерін іздестіруді талап етті. Сапаны бақылау әдістерін арттыру операцияларды зерттеуге, кибернетикаға, жүйелітехникаға және жалпы теориялық жүйеге әсер етті. Кибернетикалық жақындаудың негізгі әсері бақылаудың дәстүрлі тұжырымдамасының орнына келген, сапаны басқару тұжырымдамасына ықпал етті. Бұл тұжырымдамалар 60-шы жылдардың басында пайда болды және оның негізін қалаушылардың бірі американдық ғалым А.В. Фейгенбаум болды, бұйымдарды құру процесіндегі әрбір сатыларды (оның соңғы нәтижелерін ғана емес) қарастыруды ұсынды. Мұндай анализ ақаудың констатациясын шектемей, оның пайда болуының себептерін талдау мен анықтауға, сапа деңгейінің тұрақтылығы бойынша өлшемдерді құруға мүмкіндік берді. Сол арқылы сапаны басқару мүмкіндігі туды. Өнімнің өндірісі- бұл, сапаның тууы немесе құрылуы, яғни анықталған қасиеттердің соммасы немесе « функционалды жиынтық». Сондықтан бұйымды (сапа) құру процесі мен басқару процесі бар. Бұйымның сапасын анықтайтын, әртүрлі параметрлерді бақылау процесінде стандарттарда, номативті және техникалық жағдайларда қолданылатын тіркелгенмен, эталонмен салыстырылады. Берілген стандартқа сәйкес келмейтін сапа деңгейі туралы ақпаратты кері байланыс (КБ) тізбегі арқылы ауытқуларды жою бойынша шараларды тудыратын және анализ жүргізілетін арнайы бөлімдерге ( басқарылатын элемент) түседі, мысалы, құрылғылар мен технологияларды жетілдіру, станоктарды ауыстыру, қызметкерлерді үйрету және т.б. Бақылаудан өткен бұйымдар сапаның деңгейіне шешуші баға беретін, тұтынушыға түседі. Сапа туралы тұтынушының пікірі мен наразылығы дайындаушыға бағытталады. Соған байланысты басқарушы элемент корректирлейтін өлшемдерді өндіреді. Бұл жаңа тұжырымдамаларда сапаны қамтамасыз етудегі бақылау орны нақтыланды. Бақылау маңызды және қажетті операция болды, бірақ сапаны қамтамасыз етудің жалпы жүйесіндегі бөлімдердің бірі ретінде қала берді.Бұл жүйенің негізгі мақсаты- қажетті сапа деңгейін қамтамасыз ету және оны қолдау, өнімді дайындаудың барлық кезеңінде жоғарлату. Бұл мақсатқа бұйымды құрудың барлық процесіндегі сапа критерийі бойынша оптимизациялау кезінде жетуге болады. Сапаны қамтамасыз ету процесі келесі ұлғайтылған сатылардан тұрады: Тұтынушының иалабын анализеуде, аналогтық бұйымдар нарығында қолданылатын сапа деңгейін бағалау; Ұзақмерзімді болжам; Сапаны жоспарлау деңгейі; Стандарттарды құру; Технологпен құру мен құрау процесінде сапаны жобалау; Сатылатын материалдар мен шығатын шикізаттардык сапасын бақылау; Өндіріс процесіндегі операциялық бақылау; Қабылдау бақылауы; Эксплуатациялау жағдайындағы (сатудан кейінгі) бұйым сапасын бақылау; Тұтынушының наразылығы мен пікірін анализдеу. Сосын барлық цикл басынан бастап қайталанады. Аталған сатылардың әрбірі көптеген процестерге операциялар мен орындаушының әрекеттеріне бөлінеді. Сапаны басқару процесінің көзқарасымен процестер мен әркететтердің нақты анықталған мақсаттары, бақылау критерийі « стандарттар), кері байланыс каналдары, анализдеу процедуралары мен әсер ету әдістерінен тұрады. Шынайы процестер мен сапаны басқару жүйесі бақылаудың байланысқан конутурларының күрделі жиынтығы болып саналады. Қазіргі уақытта сапа маңызды ролді (егер басымдылық етуші болмаса) атқарады. Отандық зерттеушілер мен шетелдік ғалымдар көрсеткендей, қазіргі нарық үшін бәскелестіктің «бағасыз» формасын жоғарлату роліндегі тұрақты тенденциялар тән, әсіресе сапа бәсекелестігі. Ұзақмерзімді қолданылатын бұйымдардың санын шығаруды ұлғайтумен барлық маңызды ролді бұйымның сатылу бағасы емес, « толық өмірлік циклдің бағасы» алады. Толық өмірлік циклдің бағасы келесі категориялар бойынша шығынның соммасын көрсетеді: Сериялы өндірістің алдында болатын, НИОКР барлық комплексінің бағасы; Бұйымның қажетті мөлшерін дайындау шығыны; Қызмет көрсетудегі тұтынушының шығыны, бұйымды функционирлеудің барлық кезеңінде жөңдеу мен эксплуатациялау. Нақты тауарды таңдаумен анықтайтын тұтынушының шығыны бұйымның сенімділігі мен сапасымен тығыз байланысты. Сапаны қамтамасыз ету ( негізгі мақсат) бірнеше мақсаттар қатарына бөлінеді: анализдеу, жобалау, сапаны бақылаудың әртүрлі түрлері, оны бағалау. Басқа мақсаттар ұсақтау мақсаттарға жіктеледі, сол арқылы мақсаттар ағашы суреттеледі, нәтижесінде сапаны басқару жүреді. Фейгенбауммен ұсынылған сапаны басқару жүйесі ішкіфирмаларды басқаруда айтарлықтай өзгерістер енгізді. Көбінесе ұйымдастыру құрылымдары өзгерді: сапаны « басқарудың» орталық бөлімдері немесе сапаны «қамтамасыз ету» және ғылыми, жобалы-құрылымдық , өндірістік, қамтамасыз ететін және сататын бөлімшелерге сәйкес келетін ұяшықтар (сапаны басқару жүйесінің комплексті элементтері) пайда болды. Сапаны қамтамасыз ету бойынша жұмыстардың деңгейі көтерілді. Сапаны басқару жүйесін сапа бойынша жоғары дәрежелі-вице-президенттің өзі басқаратын болды. Сол арқылы, А. Фейгенбаум өнімнің сапасын басқарудың жан-жақты жүйесінің негізін қалады. Бұл жүйе Жапониядағы Канбан жүйесі шеңберінде толық көлемде тәжірибе жүзінде жүзеге асты. Сапаны жан-жақты басқару жүйесі (СЖБЖ) У.Э.Деминг циклі деп аталады. Деминг циклі төрт сатылардан тұрады: жоспарлау, өндіру, бақылау, өнімді жинақтау. СЖБЖ нысаны барлық өмірлік циклдің бұйымдары болып табылады. Бұ өмірлік циклдің барлық сатыларындағы жүйелік жақындауды білдіреді: нарықтың талаптарын оқып білу, тұтынушыға дайын өнімді жеткізу және оның эксплуатациялау процесінде техникалық қызмет көрсетуі. Әртүрлі елдегі ғалымдармен орындалған зерттеулер мен өңдеулер ақырғы өнімнің сапасы анықталатыны және НИОКР сапасына, техникалар мен технологтарға байланысты екенін дәлелдеді. Ешқандай ұйымдастыру өлшемдерінсіз қажетті сапа көрсеткішіне жету мүмкін емес, егер конструкторлы өндіру деңгейіне, техникалар мен технологтарға сәйкес келмесе жету мүмкін емес. Техникалар мен технологтардың мүмкіндіктері сапаны қамтамасыз ету мәселесінің технологиялық аспектісін анықтайды. Сапаны басқару тұжырымдамасы мен оны жүзеге асыру тәжірибесі сапаны қамтамасыз етудегі тікелей орындаушылардың ролін жаңаша бағалауға мүмкіндік берді. Ең алдымен, сапаның жауапкершілігін анықтауға көзқарастар өзгерді. Көптеген жүргізілген зерттеулер орындаушылар мен басшылардың ақауға жауапкершіліктің сандық қатынасын анықтады. Сапа жүйесінде ИСО 9000 сериалы халықаралық стандарттың пайда болуы қазіргі сапа менеджментінің практикасы мен теориясының арықарай дамуына мүмкіндік берді. Сапа менеджментіне жүйелі құрылуына мүмкіндік берді. Айтарлықтай көңіл өнімнің сапасына ғана емес, берілген қызметтің сапасына да бөлді. Он жыл бұрын нарықтық экономикадағы көптеген елдерде қызмет көрсету саласы қарқынды дамуымен сипатталды. Бұл жағдайда қызмет көресту өнімнің өндірісіне қарсы келмейді. Мысал. Клиент машина сатып алады. Бір жағынан оған тауар сатып жатыр, ал екінші жағынан- қызмет көрсетеді (ақпаратты, сатудан кейінгі қызмет көрсету және т.б.). Қызмет пен тауар өзарабайланысты, алайда олардың арасындағы қатынастар ажыратылуы мүмкін. Тауардан қызметке жылжу сипатын сұлба түрінде көрсетуге болады. Тауар элементтері Қызмет элементтері 1 сурет. Тауар мен қызметтің өзарабайланысы. Қызмет көрсету ерекшелік қатарынан тұрады. Қызметтер ешқашан заттай болмайды. Бұл жағдайда қызметтің сапасын мойындау мүмкін емес. Мысал. Жоғары оқу орынның оқытушысы студенттерге қосымша кеңес береді. Бұл қызметтің сапасына тек студент қана түсіндіруге қанағаттанамын деп баға бере алады. Қызметтің сапасы әртүрлі өлшемдері болады. Бұны қонақжайлық индустриясы деп аталатын мысалмен түсіндіруге болады. Бұл салада сапа- бұл, әрқайсысы не қалайды. Қызмет көрсету ұйымдары оны кепілдеу керек. АҚШ-та, біздің елімізде жорамалданатын тауарлар немесе қызметтер ең жоғары сапаға ие деп айтылмайтын жарнамалар жоқ. Қызмет көрсету мекемелері тауарлар мен қызмет сапасының сұрақтарына ешқашан алаңдап көрмепті. Бұл сапа қызмет көрсету мекемелердің тіршілік қабілеттілігіне өте жоғары әсерін көрсетуге негізделген. Қонақжай индустриясының көптеген қазіргі мекемелерінің тарихы дәл сапа осы салада жетекші жағдайға жетуге мүмкіндік беретінін дәлелдеді. Сапаның кепілдемесі- сапаны қамтамасыз ету жүйесін қолдау мен бекіту, оның қазіргі шарттарға сәйкес екендігін дәлелдеу, сапа менеджменті эволюциясының негізгі қорытындысы болып табылады. Жалпы менеджмент пен сапа менеджментінің өзарабайланысы. Тейлор жүйесі сапаның жоғары және төменгі шегінің түсінігін берді, шаблондар мен калибрлер сияқты өлшегіш құралдарды енгізді, сонымен қатар сапа бойынша инспектордың тәуелсіз қызметінің қажетілігін, « ақаулар» үшін айыппұлдың түрлі жүйесін және т.б., өнімнің сапасына әсер етудің формасы мен әдістерінің негізін қалады. Алдағы ұзақ мерзімді уақытта ( 20-шы жылдан 80-шы жылға дейін) жалпы менеджмент пен сапа менеджментінің даму жолы 2 суретте көрсетілгендей, бөлініп кетті. Сапаның негізгі мәселесі инженерлік- техникалық мәселелерді бақылау және өнімнің вариабелдігі мен өндірістің процестерін басқару тән мамандар арқылы қабылданды және жүзеге асты, ал менеджменттің сапасы- жалпы, ұйымдастырушылық және әлеуметтік- психологиялық жоспардағы мәселе сияқты. И Деминг пен Джуран өндіріске статистикалық жақындауды белсенді насихаттады, алайда дәл олар сапаны қамтамасыз етудің ұйымдастырушылық сұрағына бірінші болып көңіл бөліп, сапа мәселесін шешуде жоғары басқару роліне екпін жасады. Демингтің атақты 14 принциптерінде менеджменттің ұйымдастыру мәселесінен сапаны қамтамасыз етудің инженерлік әдістерін бөлу қиын. «Менеджмент» сөзі сөздіктерде әлі кездеспеді, бірақ бұл мамандардың жазуларында кездесті. жүктеу/скачать 265,68 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|