Бауыржанова А. З., Асенова Б. К., Тері және былғары өнімдерін өңдеу технологиясы Оқу құралы мазмұНЫ
жүктеу/скачать 0,63 Mb.
|
бауыржановв книга
2. Теріні күлдеуКүлдеу теріні жүннен арылту әдістерінің ең көп таралған әдісі. Күлдеу үрдісінде сілтілердің әсерінен түк пен өзеңнің байланысы әлсірейді, қыртыс бұзылады, талшықаралық ақуыздық заттар ериді және жойылады, коллаген талшықтары қопсиды. Бұдан басқа, жоғарыда айтылғандай, суландыру кезінде тері суды сіңіре отырып, ісінеді, қалыңдайды және неғұрлым созылмалы иілгіш болады. Сілтілердің қатысында өзеңнің ісінуі жоғарылайды. Осының нәтижесінде, өзеңнің микроқұрылымында және одан өңделген былғарының қасиетінде мәнді өзгерістер болады. Қазіргі кезде ірі қара мал терісінен аяқ киімнің жоғарғы бөлігіне арналған хромдық былғары өндірісінде біріккен күлдеу және жүннен күйдіру арқылы арылту әдісі кеңінен қолданылады. Бұл әдістер былғары шикізаттарын жібітуден кейін құрамына натрий сульфиді, кальций гидроксиді және аммоний сульфаты бар сілтілік ерітінділермен өңдейді. Күлдеу үрдісінде күлдеу сұйықтығының құрамындағы кальций гидроксиді және натрий сульфиді, сұйықтықтың ортақ сілтілігі және оның температурасы жүйелі түрде бақыланып отырады. Күлдеу сұйықтығының құрамындағы азоты бар заттардың мөлшері оқтын-оқтын тексеріліп отыруы қажет. Күлдеу үрдісіне әсер ететін әртүрлі факторлар. Күлдеу үрдісіне әсер етеді: күлдеу сұйықтығында терілердің жату уақыты, күлдеу сұйықтығын пайдалану ұзақтығы, үрдіс жүргізілетін температура, механикалық әрекеттердің әсерлері. Күлдеу сұйықтығында терілердің жату уақыты. Күлдеу сұйықтығы - әк ерітіндісі - күлдеу үрдісінде бірнеше рет қолданылады. Ізбесті ерітіндіні ұзақ қолданған сайын, яғни неғұрлым көп тері партиясын содан өтсе, соғұрлым түк ұясы жылдам бұзылып, түк әлсірейді. Мұндай ерітінді "ескірген күлдік" деп аталады, мұнда кальций гидроксидімен бірге ақуыздың ыдырауынан пайда болған өнімдер болады, олар аминқышқылдар және аммиак, сонымен қатар бактериялар үлкен мөлшерде кездеседі. Бұл өнімдер мен бактериялардың болуы ескірген күлдеу сұйықтығына ерекше қасиет береді, жаңа күлдеу сұйықтығының әрекетінен ерекшеленетін: жүннен арылту артады, коллаген талшығының борпылдақтығы күшейеді және ісіну азаяды. Күлдеу сұйықтығы қандай әсер беретініне байланысты күлденетін немесе ісінетін күлдіктер түгін түсіргіш және босаңсытқыш деп бөлінеді. Күлдеудің басында түктің түбірін әлсірету үшін және қыртысты жою үшін ескі күлдеу сұйықтығы қолданылады, содан кейін өзеңнің ісінуін болдыру үшін жаңа сұйықтық пайдаланылады. Күлдеудің сипаттамасы - ескі немесе жаңа күлдеу сұйықтығында теріні өңдеу және үрдістің ұзақтығы - өңделетін былғарының түріне және мақсатына байланысты анықталады. Юфть, ер-тұрмандық былғарылар, рантты аяқ киімнің төменгі бөлігіне арналған былғарылар және т.б. өңдеу кезінде оларға жұмсақтық, созылғыштық қасиеттер беру үшін алдымен ұзақ уақыт ескі күлдеу сұйығын пайдаланады, содан кейін түктері түскеннен кейін қосымша жаңа сұйықтықта босаңсытқыш күлдеуді жүргізеді. Былғары өнімдерін өңдеуде күлдеудің ұзақтығы 5÷10 тәулікті құрайды. Өте ұзақ күлдеуге, әсіресе ескі күлдеу сұйықтығында, жол берілмейді, себебі бұл кезде жарғақтық заттардың көп мөлшерін жоғалтуға әкеледі. Күлдеу сұйықтығын пайдаланудың ең ұзақ мерзімі 30 күн. Температураның әсері. Ізбестпен күлдеу үрдісі кезінде терінің жүннен арылуы өте баяу жүреді, мысалы, 170 сағат. Күлдеу үрдісіне әсер ететін маңызды факторлардың бірі күлдеу сұйығының температурасы болып табылады. Температураны жоғарылатқан кезде, жүннен арылту үрдісі жылдамдайды, алайда бұл кезде жарғақтық заттардың шығыны болады да терінің шіруіне әкеп соқытарады. Сонымен берге температураны жоғарылатқан кезде ісіну азаяды. Төмен температурада күлдеудің ұзақтығы өседі және коллагеннің еруі азаяды. Сондықтан әдетте теріні күлдеу күлдеу сұйығының температурасы 16÷22°С болғанда орындалады. Жаз мезгілінде температура 22°С-ден жоғарылағанда әрбір 2°С үшін күлдеу ұзақтығы қысқартылады. Кейде күлдеуді күлдеу сұйықтығының температурасы 30°С дейін жоғарылағанда жүргізеді. Бірақ мұндай кезде күлдеу ұзақтығы сәйкесінше қысқарады. Өткір күлдегіштердің әсері. Күлдеуді температураны жоғарылатып қана жеделдетуге болмайды, сонымен бірге өткір күлдегіштер пайдаланады. Өткір күлдегіш ретінде күкіртті натрий қолданылады. Күлдеу сұйықтығына аз мөлшерде (0,5÷0,7г/л) қосылған өткір күлдегіштер түкке зақым келтірместен теріні жүнне арылтуды жылдамдатады. Күлдеу сұйықтығында күкіртті натрийдің артық болуы үрдісті тездеткенімен, түктің бұзылуы болады, өте қатты ісініп кетеді және көп коллаген жоғалтылады. Механикалық әрекеттердің әсері. Жоғарыда айталғандай, ізбесттің ерігіштігі аса үлкен емес. Оның еріген бөлшектері ерітіндіде ақырындап тұнбаға айналады. Бірақ тері әктің белгілі бір мөлшерін бойына сіңіргеннен кезде, дәл сондай мөлшерде әк ериді. Осылайша, ерітіндінің әкпен толтырылуы үздіксіз жүріп отырады. Терінің әкті сіңіруі күлдеу сұйықтығындағы терінің жағдайына байланысты. Егер тері бірінің үстіне бірі салынса немесе бірінен кейін бірі нығыздалып ілінсе күлдеу үрдісі де қозғалыссыз қалады, әкті ерітіндінің оларға жетуі қиындайды да теріге біркелкі емес әсер етеді. Осындай жағдайдың алдын алу үшін теріге және күлдеу сұйықтығына механикалық әсер етеді. Чанда күлдеген уақытта қайтадан алып салады, яғни терілерді чаннан алады да оны қайтадан чанға салады. Бұл кезде күлдеу сұйықтығын ауа үрлеу арқылы, ырғақтау арқылы, қозғалмалы араластырғыштар көмегімен жақсылап араластырады, түбінде тұнып қалған әк бөлшектері қайтадан қозғалысқа түседі. Қазіргі уақытта теріні күлдеу үшін айналмалы аппараттар - баркастар, барабандар немесе аспалы барабандар және барабан-контейнерлер қолданылады. Мұндай аппаратта күлдегенде күлдеу сұйықтығы мен терілер механикалық араласады, нәтижесінде ізбест әрдайым қозғалмалы күйде болады, бұл оның теріге сіңуін жеделдетеді және күлдеу үрдісін жылдамдатады. жүктеу/скачать 0,63 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|