Дəріс. Конфликтологияның басқа пəндер арасында алатын орны. Конфликт ұғымы. Мақсаты
Лекции 1-15 конфликтология
- Бұл бет үшін навигация:
- Пысықтау сұрақтары
- Дəріс. Тұлғаішілік конфликтілер Мақсаты
- Психоаналитикалық бағыт
- Гуманистік психология
- Когнитивті психология
- Бихевиоризм
- Когнитивті сфера
| Конфликтілердің түрлері
|
|
Жалпы сипаттама | |||||||||
|
| |||||||||||
|
негіздеу |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
|
|
|
Экономикалық |
|
Экономикалық |
|
|
қайшылықтар | ||||
|
|
|
|
|
|
салдарынан болады. |
|
|
| |||
|
Конфликтінің |
Идеологиялық |
|
Көзқарастардағы |
|
қайшылық-тар | ||||||
|
көрініс |
беру |
|
|
|
салдарынан болады |
|
|
| |||
|
сферасы |
|
Əлеуметтік-тұрмыстық |
Əлеуметтік |
сфераға |
байланысты | ||||||
|
|
|
|
|
|
қайшылықтар салдары-нан болады | ||||||
|
|
|
|
|
|
Отбасындағы |
|
|
қайшылықтарға | |||
|
|
|
Отбасылық-тұрмыстық |
байланысты |
қайшылықтар |
сал- | ||||||
|
|
|
|
|
|
дарынан болады |
|
|
|
| ||
|
|
|
Қарқынды, жылдам өте-тін |
Тұлғаның жеке ерекшелік-теріне | ||||||||
|
|
|
конфликтілер |
|
байланысты |
|
пайда |
бо-лады, | ||||
|
|
|
|
|
|
агрессивтілікпен |
|
|
|
жəне | ||
|
Конфликтінің |
|
|
|
қарсыластықпен ерекшеленеді. |
| ||||||
|
ұзақтығы |
мен |
Күшті |
ұзақ |
жүретін |
Терең қайшылықтар салдары-нан | ||||||
|
күштілігінің |
конфликтілер |
|
болады. |
|
|
|
|
| |||
|
дəрежесі |
|
Əлсіз конфликтілер |
|
Айтарлықтай |
|
|
күшті |
емес | |||
|
|
|
|
|
|
қайшылықтарға |
|
немесе |
қарсы- | |||
|
|
|
|
|
|
ластардың |
пассивтілігіне |
бай- | ||||
|
|
|
|
|
|
ланысты болады |
|
|
|
| ||
|
|
|
|
|
|
|
| |||||
|
Конфликтілі |
Тұлғаішілік конфлик-тілер |
Тұлғалардың |
|
|
|
қарам-қарсы | |||||
|
өзара |
əрекет |
Тұлғааралық конфлик-тілер |
мотивтеріне байланысты. |
| |||||||
|
субъектілері |
«Тұлға-топ» конфлик-тісі |
Конфликтілердің субъектілері ретінде | |||||||||
|
|
|
Топаралық конфлик-тілер |
екі тұлға қатысады. |
|
|
| |||||
|
|
|
|
|
|
Конфликті субъектілері: бір жағы | ||||||
|
|
|
|
|
|
тұлға, екінші жағы топ |
|
| ||||
|
|
|
|
|
|
Субъектілер ретінде конфлик-тіге | ||||||
|
|
|
|
|
|
кіші |
əлеуметтік |
топтар |
мен | |||
|
|
|
|
|
|
микротоптар қатысады. |
|
| ||||
|
|
|
|
|
|
|
|
| ||||
|
Əлеуметтік |
Конструктивті |
конфлик- |
Объективтік |
|
|
|
қайшылықтар | ||||
|
салдары |
|
тілер |
|
|
салдарынан болады. Ұйым мен өзге | ||||||
|
|
|
|
|
|
де əлеуметтік жүйенің дамуына | ||||||
|
|
|
|
|
|
мүмкіндік береді. |
|
|
|
| ||
|
|
|
Деструктивті конфлик-тілер |
Субъективтік себептерге байланысты | ||||||||
|
|
|
|
|
|
пайда болады. Əлеуметтік күйзеліс | ||||||
|
|
|
|
|
|
пен |
əлеуметтік |
жүйенің күйреуіне | ||||
|
|
|
|
|
|
əкеледі. |
|
|
|
|
| |
|
Конфликті пəні |
Шынайы |
конфликтілер |
Нақты заты бар |
|
|
|
| ||||
|
|
|
(заттық). |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Шынайы емес конфлик-тілер |
Заты болмайды. |
|
|
|
| ||||
Жоғарыда келтірілген топтастырулардан өзге жеке типологиялар да бар. Олар конфликтінің бір ғана типімен байланысты оның объектілі аймағын қамтиды. Мысал ретінде оған себептік-мотивациялық байланыстарды жатқызуға болады.
Пысықтау сұрақтары:
А.И.Щипилов бойынша топтастырылған конфликтілерді келтіріңіз.
Адамның өмірлік іс-əрекеттеріне байланысты пайда болған конфликтілерді атап, жеке-жеке сипаттама беріңіз.
Конфликтінің қандай қызметтері бар?
Конфликтілердің қандай белгілері болады?
Топтастырудың түрлеріне сипаттама беріңіз.
Дəріс. Тұлғаішілік конфликтілер
Мақсаты: ЖОО студенттерінде тұлғаішілік конфликтілер туралы теориялық білімді қалыптастыру.
Жоспары:
Тұлғаішілік конфликтіні түсіндірудің негізгі бағыттары
Тұлғаішілік конфликтілердің түрлері
Тұлғаішілік конфликтілердің генезисі мен салдарлары.
Ішкітұлғалық конфликтілерді ғылыми зертеу XIX ғасырдың соңында басталды. Моральдық ішкітұлғалық конфликт категориясы философиялық əдебиеттерде айтарлықтай көрнекті көрініс тапқандықтан, философ-этиктер бұл тұрғыда психологтардан озып кетті деп саналады. Критикалық ситуацияларды бастан кешіру нəтижесінде адамның психикасы мен ағзасындағы патологиялық өзгерістер проблемалары психатрия мен биологияда бұрыннан қарастырылып келе жатыр (Донченко, Титаренко, 1989). Психолгияда жиырмасыншы ғасырдың ішінде ішкітұлғалық конфликтілер проблемасына байланысты бірқатар теориялық жəне эмпирикалық материал жиналған.
Тұлғаішілік конфликт проблемасы шетел психологиясында белсенді түрде қарастырылып жатыр. Шетел зерттеулерінің ерекшелігі сол, ішкітұлғалық конфликтіні белгілі бір психологиялық мектептердің шеңберінде қалыптасқан тұлға түсініктеріне сүйене отырып қарастырылады.
Психоаналитикалық бағыт шеңберіндегі ішкітұлғалық конфликт концепциясында оның биопсихологиялық түсіндірмесіне ерекше көңіл бөлінеді. Ішкітұлғалық конфликт күйіндегі адамда тілектердің қайшы келіп қалуы болады, тұлғаның бір бөлігі белгілі бір тілектерді жақтайды, екіншісі оларды қабылдамайды (Фрейд, 1991). К.Юнг теориясында (1967) ішкітұлғалық конфликт бұл психиканың тым төмен деңгейіндегі регресс, яғни, ол санасыздық аймағында жүреді. К. Хорниде ішкітұлғалық конфликт екі позицияда талданады. Біріншіден, бұл тілектерді қанағаттандыру мен қауіпсізлікке деген ұмтылыстардың қайшы келуі. Екіншіден, ішкітұлғалық конфликт «невротикалық қажеттіліктердің» қайшылығы болып табылады, оларды қанағаттандыру басқалардың фрустрациясына əкеп соқтырады (1993).
Гуманистік психология шеңберінде ішкітұлғалық конфликтінің басқа теориясы ұсынылады. К. Роджерс (1994) бойынша, конфликтінің негізінде тұлғада саналы (осознанными), бірақ адам өмір барысында меңгерген жалған өзіндік бағалаулар мен саналы түрде меңгерілмейтін деңгейдегі өзіндік бағалау арасында пайда болатын қайшылық жатыр. Аталмыш бағыттың екінші бір өкілі А. Маслоу, ішкітұлғалық конфликтінің мəнін адамның өзін-өзі актуалдауында (1965) жүзеге аспаған қажеттілігі ретінде қарастырады.
К. Левин бойынша, ішкітұлғалық конфликт бұл субьектіге бір мезетте бірдей мөлшердегі қарама-қарсы бағытталған күштер етеді де, субьект жағымды мен жағымсыз тенденциялар арасында; жағымды мен жағымды тенденциялар арасында; жағымсыз бен жағымсыз тенденциялар арасында таңдау жасауға мəжбүр болатын ситуация (1926).
Ішкітұлғалық конфликтінің мəні логотерапияның негізін салушы Ф. Франклдің пікірінше, өмірдің мəнін жоғалту болып табылады (1969).
Когнитивті психология тұлғаішілік конфликтіні когнитивті диссонанс арқылы қарастырады (Фестингер,1967). Диссонанс – білім мен мінез-құлықтың сəйкессіздігі немесе екі білімнің үйлеспеу ситуацияларында пайда болатын жағымсыз күй. Субьективті когнитивті диссонанс дискомфорт ретінде бастан өтеді. Сондықтан тұлға оны жоюға тырысады.
Бихевиоризм шеңберінде ішкітұлғалық конфликт жаман əдет, қате тəрбие нəтижесі ретінде түсіндіріледі (Скинер,1986). Неовихевиористер Н. Миллер мен Дж. Доллардтың (1941) еңбектерінде конфликт фрустрация, яғни кедергіге реакция ретінде анықталады.
Отандық психолгтардың арасында ішкі конфликтілерді алғашқы боп зерттегендердің бірі А. Лурия (1930) болды. Ішкітұлғалық конфликт ретінде ол индивидтің мінез-құлқында екі күшті, бірақ қарама-қарсы бағытталған тенденциялар қақтығысып қалатын ситуацияны түсінді.
Психологияда (Анцупов, Шипилов, 1997; Донченко, Титаренко, 1989; Василюк, 1984; Юрлов, 1995) ітұлғаішілік конфликтінің көрсеткіштерін бөліп көрсетеді.
Когнитивті сфера: «Мен бейнесінің» қайшылығы; өзін-өзі бағалаудың төмендеуі; өз күйін психологиялық дағдарыс, шешім қабылдаудың кідірісі ретінде ұғыну; құндылықты таңдау мəселесінің болуын субьективті мойындау, субьект бұрынырақ басшылыққа алған мотивтер мен принциптердің шынайылығына күмəндану.
жүктеу/скачать 260 Kb.
Достарыңызбен бөлісу:
