Дәрістер кешені kv atot 3305 Арнайы тағайындау өнімдерінің технологиясы
ДӘРІС КӨКӨНІСТЕРДЕН, ЖАРМАЛАРДАН, БҰРШАҚТЫЛАРДАН, МАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕН ДИЕТАЛЫҚ ТАҒАМДАР ДАЙЫНДАУ
жүктеу/скачать 122,08 Kb.
|
Лекциялар ТПСН (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Кацерикова Н.В. Технология продуктов функционального питания. Учебное пособие. — Кемерово: КемТИПП, 2004. — 146 с.
| 11 ДӘРІС
КӨКӨНІСТЕРДЕН, ЖАРМАЛАРДАН, БҰРШАҚТЫЛАРДАН, МАКАРОН ӨНІМДЕРІНЕН ДИЕТАЛЫҚ ТАҒАМДАР ДАЙЫНДАУ Дәріс мақсаты: Емдік тамақтану тағамдарын даярлау ерекшелігін меңгеру Жоспар: Көкөністерден диеталық тағамдар дайындау Жармадан, бұршақтан және макарон бұйымдарынан жасалған тағамдар Негізгі түсініктер: нутрициология, тамақтану, емдәм, емдік тамақтану Әдебиеттер тізімі: Кацерикова Н.В. Технология продуктов функционального питания. Учебное пособие. — Кемерово: КемТИПП, 2004. — 146 с.Юдина С.Б. Технология продуктов функционального питания. М.: ДеЛи принт, 2008. — 280 с.Просеков А.Ю. Технология производства блюд диетического, детского и лечебно-профилактического питания. Учебное пособие. — Кемерово: КемТИПП, 2005. — 140 с.Көкөністер көбінесе басқа өнімдерді алмастырып қолданылады және емдік тамақтануда көптеген ауруларды емдеуде маңызды орын алады.Бұл көптеген суда еритін дәрумендер мен минералды тұздардың негізгі көзі болып табылады.Көкөністердің минералды құрамы калийдің көптігі және натрийдің аздығымен сипатталып, ол зәрдің бөлінуін жоғарлатады (диурез). Көкөністер мен жидектерді ұзақ шайнау өт жолының жақсы бөлінуі мен тағамның жақсы сіңуіне әсерін тигізеді, ол аздаған мөлшердегі клетчатка перистальтиканы қоздырып, қарыннан холестериннің бөлінуне септігін тигізеді.Көкөністер аздаған калориялы болғанымен үлкен көлемімен ерекшеленеді, ол қанығуға көмектеседі.Барлық зольдік қалдығының сілтілік реакциясы бар.Жемістер мен көкөністерде көмірсудың майға айналуын тоқтататын тартрондық қышқыл жүзеге асыратын факторы бар және тағы да емдік тамақтануда маңызды заттары бар – фитонциттер, ферменттер, органикалық қышқылдар және т.б. Өсімдіктің жасуша қабатының құрамына кіретін протопектин суық суда ерімейді, ол өзі күрделі полигалактурон қышқылының кешені болып табылады.Термиялық өңдеу процесінде протопектин суық суда еритін пектинге айналады, ол каллоид қасиеттеріне ие, холестериннің, ауыр металдар тұздары мен токсикалық өнімдердің асқазанда ісінуі мен адсорбиленуіне әсер етеді.пектиннің адсорбилену қабілеті оның құрамындағы бос карбоксил топтардың көлеміне тәуелді. Емдік тамақтануда жапырақты көкөністер кеңінен қолданылады.Капустаның жасыл жапырақтарында (6мг%), жасыл пиязда (2,4мг%), жасыл бұршақта (3-6мг%), ақжелкенде (5,5%). Е витаминінің елеулі мөлшері кездеседі.Жапырақты көк шөпте С,Е,К дәрумендерінің көп мөлшері, ал В тобының дәрумендері кездеседі.К дәруменінің шамалы мөлшері кейбір жапырақты көкөністерде кездеседі: 4,5мг% - шпинатта, 3,2мг% - орамжапырақ пен қалақайда.Атеросклероз ауруына диетаға жапырақты көк шөпті өлшеулі мөлшерде қосуға ұсынылады. Жапырақты көкшөптегі мыстың салыстырмалы жоғары мөлшері (0,09-0,6мг%) оны қан аздық ауруында қолданады.Щавель, шпинат пен ревеньде көп құмырсқа қышқылы (360,320 мен 240мг%) болады, ол калциймен темірді осы өнімдерден сіңуін бөгейді, содан ерімейтін тұздар түзіледі. Жапырақты көкшөптегі салыстырмалы түрде клечатканың көптігі оның қорытылуы өте жоғары емес.Шикі орамжапырақ шырыны мен орамжапырақ езбесін қолдану арқылы әртүрлі тағамдық қорыту органдарының ауруын тиімді емделген жөнінде мәліметтер бар, мысалы: гастритте (бауырға суық тию), колитте (тоқ ішекке суық тию) қолданылғаны белгілі.Орамжапырақтың әсері алдағы V дәруменінің болғандығына байланысты деп қарастырылады. Асқорытуда орамжапырақ шырыны химиялық фазада шырын қуу әсерін тигізеді, сол себепті асқазан тітіркенеді және жоғары қышқылдықта қолдануға кеңес бермейді.Орамжапырақта пуриндік негіздер жоқ, сол себепті зәр қышқылының түзілуіне әсер етпейді.Ақ кеуекті орамжапырақта керекті мөлшерде күкірт (0,3-0,4мг%) бар, ол ішекте жоғары мөлшерде газ түзілуге әсер етеді. Тұздалған орамжапырақ көптеген пайдалы қасиеттерге ие болады, оларды емдік тамақтануда қолданады.Тұздау нәтижесінде орамжапырақтың жасушалық қабықтары жібіп, олар асқорыту шырындарының әсерлесуіне қол жетімді болады.Тұздалған орамжапырақтың органикалық қышқылдары асқазан сөлінің бөлінуін қоздырады және өт жолының бөлінуін тездетеді.Тұздалған орамжапырақтың шырынында көп мөлшерде сүт қышықылы кездесетіндіктен қант диабетінде қолдану ұсынылады.Орамжапырақты тұздау үшін шикізат салмағына байланысты 2,5% ас тұзын қосады, сол себепті ас тұзына шек қойылған диеталар мен суық тиюге қарсы диеталарда тұздалған орамжапырақты суда жуып, содан соң сығуға кіріседі. Жапырақты көкөністер керекті мөлшерде клетчатка болады, сол себепті іштің қатуына да қолданады.Жапырақты көкшөптің зольдік қалдығында металл мен иондар көп мөлшерде, олар сілтілік реакция береді, калий тұздары, тотығу-тотықсыздану реакциясымен жүретін жүрек, бүйрек ауруларында қолдану ұсынылады.Жапырақты көкшөпті диетада шикі күйінде қосады. Емдік тамақтануда кеңінен қолданылатын түрлі-түсті орамжапырақ ерекше орынға ие.Оның ақ кеуекті орамжапырақтан ерекшелігі, онда жоғары мөлшерде темір (1,4мг%), С дәрумені (70мг%) мен В (0,1мг%) болады.Түрлі-түсті орамжапырақта күкірт жоқ, ақ кеуекті орамжапыраққа қарағанда жеуге келетін бөлігінде клечатка (0,9%) аз, ол жеңіл қорытылады және асқазанды аз тітіркендіреді.Түрлі-түсті орамжапырақта кобальт, мыс пен цинктің бірақ мөлшері бар.Ақ кеуекті орамжапыраққа қарағанда көп мөлшерде пурин болады, сол себепті түрлі-түсті орамжапырақтың подагра (зәр қышқылының алмасуының бұзылуы) ауруында қолдануын шектейді. Көкөністердің негізгі қолданылатыны – картофель.Ол дені сау адамдардың бәрі қолданатын өнімі және емдік тамақтануда кеңінен қолданылады.Басқа көкністердің ішінен картофель көмірсудың көп мөлшеріне байланысты жоғары калориялығымен ерекшеленеді.Диетада көмірсулардың шектеу жағынан тамыржемістер нан мен жармаға тең. Картофель клетчатканың ең төмен мөлшерімен ерекшеленеді.Картофель крахмалын емдік тамақтануда соус, құйма, кисель дайындауда кеңінен қолданады.Аглютен дистасында (целикация ауруында) ол нан пісіру үшін қолданылады, бидай ақуызының глютені жоқтығы үшін.Картофель жеңіл қорытылып, асқазанның қозғалу функцияларына күш салмайды: 150г қайнатылған картофель ақуыздары аминоқышқыл құрамына сай өте құнды болып табылады, құрамындағы аминоқышқылдар ауыстырылмайтын, бірақ олардың мөлшері жануар (ет,балық,сүзбе) өнімдерімен салыстырғанда аз. Картофельдегі калийдің көптігі мен темірдің аздығы зәр шығару әрекеттілігін сипаттап, оны бүйрек пен жүрек ауруларында қолданады. Кейбір авторлар мәліметі бойынша картофель ақуыздарында пепсин ингибиторы болады, сондықтан язва аурулары мен гастритте шикі картофель шырыны диетаға қосады.Картофельдің іш қатуна жақсы әсері белгілі, мүмкін оның ішектің қозғалу функциясын қоздыруынан болар.Клиникалық бақылаулар бойынша ауруларда картофель (крахмал жоғары мөлшері) газдың көп мөлшерде жиналуына әкеледі, алайда картофель мен сәбізді бірге (картофель сәбіздік пюре) қолданса, бұл жағдай аз кездеседі. Аспаздық өңдеу картофельдегі дәрумендер мен минералды заттардың сақталуына ықпал жасауы тиіс (буда пісіру, картофельді қабығымен пісіру) және де асқазанның сөлді қабатының аз мөлшерде тітіркенуін қамтамасыз етуі керек (пюре мен суфле дайындау). Тамыржемістерді көьінесе суда піскен күйінде қолданады.Олар құндылығы көмірсулардың, минаралды тұздардың, суда еритін дәрумендердің кейбіреулері, клетчатка, пектиндік заттардың болғандығынан.Қызылшада көмірсулар қант түрінде болады.Аспаздық қызылшада қант 6,4%, ал сәбізде 4,9-5,2%, брюквада 4,7. Тамыржемістілерде калий көп болғандықтан оны емдік тамақтануда жүрек-қан тамырларының қан айналымы нашар болғанда қолданады.кейбір тамыржемістілер шырыны асқазанда ақуыздың қорытылуын көп не аз мөлшерде төмендетеді.Бұл көкөністе пепсин ингибиторының болуына байланысты екені белгілі.Қызылшада көп бетаин болады, ол зат алмасу нәтижесінде холинге ауысудың бастапқы баспалдағы болуы мүмкін.Жануарларға тәжірибе жасау нәтижесінде бетаинды рационға қосу бауырда майдың инфильтрациялауын ескертеді.Кейбір тамыржемістілер (қызылша, брюква) салыстырмалы түрде көп мөлшерде темір болса, кейбіреулерінед – кобальт (сәбіз) болғандықтан оны қан аздық ауруларында емдік тамақтану кезінде есепке алған жөн. Тамыржемістілер басқа көкөністер сияқты тамақтың ақуыздың сіңімділігін жоғарлатады.Егер ет, нан, жарма мен макарондық бұйымдардың ақуызының сіңімділігінің орташа көрсеткіші -71% болса, онда рационға көкөніс қосқаннан соң бұл көрсеткіш 85% жетеді.Тамыржемістілерде көп мөлшерде клеткалық қабықшалар болады, сондықтан ішектің перистальтикасын жақсартып, оны іш қату кезінде ұсынады. Қара редька шырынын өт жолын тазалайтын зат ретінде қолдануға ұсынады.(100-150мм-ге 25-30% ерітінді қосамыз).Осы мақсатта редьканы зәйтүн майымен турап араластырып қолданады.Редьканың салыстырмалы мөлшерде құрамына эфир майлары кіреді, сол себепті бүйрек,асқазан және ішек ауруларында қолдануға рұқсат етілмейді. Пияздық, тамырлық көкөністер –пияз, сарымсақ пен хрен –бактерицидтік қасиетке ие фитоцидтер құрамында болады.Пияз энергетикалық баланста тағамдық құндылығы маңызды, сол себепті рационға қосамыз.Хрен С дәруменіне бай, ал сарымсқ дәмдеуіш ретінде және емдік заттар ретінде пайдаланылады.Пиязды емдік тамақтануда тұзсыз тағамдарға дәм беру үшін қолданады (пиязды алдымен пісіріп, содан соң қуырады).Пияз сығындысын (аллилчеп) ішектердің функциясының әлсіреуіне, іштің өтуінде, атреосклероз кезінде қолдануға ұсынады.Сарымсақты одан көптеген емдік мақсатта пайдаланады.Оның антибиотикалық зататры: сативин, дефонзонат және аллицин анықталған.Сарымсақ және одан спирт қосу арқылы жасалған қоспаны (аллисат) ішек атониясында (ішек функциясының әлсіреуі) , гипертонияда (қысымның жоғарлауы), атеросклерозда,ішектің инфекцияларында, трихомонадтың кольпитте, құмақ ауруларында қолданады.Сарымсақ қоспасы өзінің активтілігімен тез жоғалту себебі фитонцидтердің бұзылуы.Ет және балық тағамдары ұсақтап туралғансарымсақ кесу, ішектегі ашу мен шіру процестерін шектеу мүмкіндік береді. Хрен мен пияздық көкөністердің құрамында эфир майларының едәуір мөлшерде болуы, оларды язва ауруларында қолдануға тиым салынады.Пияздағы эфир майының мөлшері 0,03-0,55%, ал хренде 0,05%, сарымсақта 0,005-0,009%.Хреннің ерекше өткір дәмі оның құрамындағы аллилдік горчичный майына байланысты, ол синигриннің гликозидтік ферменттің ыдырауына пайда болады. Сабақты (десерттік) көкөністер біздің елімізде кең көлемде таралмаған, алайда бірнеше емдік қасиеттерге ие.Сабақты көкөністер едәуір жоғары С дәруменінің мөлшері мен ақуыздың көп мөлшерімен ерекшеленеді.Спаржа – РР дәруменінің жақсы көзі және салыстырмалы түрде клетчатка аз (1,2%) болғандықтан гастридтің секрециялық жетіспеушілігінде қолдануға ұсынылады.Спаржада мыс көп мөлшерде болады (2,2кг 1кг жеуге жарамды бөлігінде). Кольрабиде калий мен магний болып, олардың едәуір мөлшері дәрумендік активтілікті туғызатындықтан оны гипертониялық аурулар мен жүрек пен бүрек ауруларының диеталарыында болады.Спаржада пурин мөлшері (0,014мг) жоғары.Спаржаның қорытылуы кольрабиге қарағанда жоғары: 150г суда піскен спаржа асқазан 2-3 сағатқа щығады, ал кольрабидің сонша көлемі – 3-4 сағаттан соң шығарылады.Спаржаның зольдік қалдығында сілтілік қасиеті қышқылдықтан 1,1мэкв жоғары, ал кольрабиде -6мэкв жоғары болады. Қызанақ, бұрыш пен баклажандар дені сау және ауру адамдардың тамақтаеуында кең таралған.Олар паслендік тұқымына жатады.Олардың өзіне тән қасиеті соланиннің гликозидінің болуы.Баклажанда едәуір көп мөлшерде дубильдік заттар (112-249мг%) болады.Бұрышта С дәрумені көп, ал қызыл тәтті бұрышта салыстырмалы түрде каротин көп болады. Томат пен баклажанда едәуір мөлшерде темір (әсіресе томатта) және мыс (1,5-2,2мг/кг) болғандықтан оларды қан жасауда жақсарту диеталарында пайдалануға ұсынады.Салыстырмалы түрде кобальт пен марганец микроэлементтері көп,алайда минералды элементтер мөлшері олардың өсіп шыққан жеріне байланысты өзгереді.Баклажандарды калийдің көп мөлшері мен гипохолестеринемикалық қасиеіне байланысты жүрек-қан тамырлары ауруларының диеталарында қоладанысқа ие.Қызанақтың зольдік қалдығы сілтік реакцияға ие. Түйнекті көкөністер құрамында жоғары мөлшердегі клетчатка мен су (89-95%) ерекшеленеді.Аспаздық асқабақ калийдің үлкен мөлшерінен зәр шығару қасиетіне ие.Едәуір мөлшерде болатын асқабақтағы темір, оны қан аздық диеталарына қосқан жөн.Асқабақтың дәндерінде 20% май болады, оны пальмитин, миристин, майлық қышқылдар құрайды.Сұр-жасыл қабықшасы қалған сыртқы қатты қабығы алынған асқабақ дәндері глистогондық зат болып табылады, оның әсері қабықша құрамындағы ерекше алкалоидтық болуына байланысты.Тамақтануда асқабақ дәндерін қолданады, оны тамақта өлшеулі мөлшерде қолданса, глистік инвазияның алдын-алу шарттарын орындаймыз. Асқабақтың бір түрі патиссондар, оның тағамдық құндылығы жоғары емес (0,5% ақуыз, 4,1% көмірсулар, 100г жеуге жарамды бөлігінен 19 ккал құрайды).тамаққа жас жемістері қолданылып,оны да асқабақ сияқты емдік тамақтануда кеңінен пайдаланылады. Кабачкаларда клетчатка аз мөлшерде , ал калий көп мөлшерде және натрий салыстырмалы аз мөлшерде болғандықтан, ануреза, суық тиюге қарсы және аллергияға қарсы диеталар құруы да қолданылады.Ерте піскен кабачкаларды асқазан – ішек трактілер ауруларында механикалық кірісу керек диеталарда пайдаланады. Саңырауқұлақтар емдік тамақтануда аз пайдаланылады; тағамдық құндылығы төмен.келтірілген саңырауқұлақтарда тағамдық заттар көп, оларды шектік мөлшерде тағамда қоладнады.Саңырауқұлақтарда азоттың экстрактивтік заттар көп, олар ерекше дәм мен асқазанның секрециясын қоздырады.Саңырауқұлақтың ақуыздарының құрамында клетчатка аз болғандықтан сіңімділігі нашар.Салыстырмалы түрде саңырауқұлақтарда пуриндік негіздердің жоғары мөлшері, оны подаграда қолданылу болмайды.Саңырауқұлақтарда асқорыту, жүрек-қан тамырларының, бүйрек, бауыр ауруларында пайдалануға болмайды. Көкөністерді бір қайнатып, салып, бұқтырып, қуырып, содан соң пісіреді.табиғи күйінде немесе туралған күйінде ас ретінде (200-250г масса) немесе ет,балық,құс,теңіз өнімдеріне гарнир ретінде (150г масса) жеуді ұсынады.Кейбір диеталар үшін ас мөлшері азайтылады. Суда пісірілген және салынған көкөністерден жасалған тағамдар.Суда пісірілген және салынған көкөністер емдік аспаздықта негізгі ас даярлау түрлері болып табылады.Суда пісу және салынған технологиясы дәстүрлі әдістен айырмашылығы жоқ. Пісірілген көкөністерді гарнир, өзіндік тағам және жартылай дайын пюре тәрізді көкөністік тағам ретінде № 1,1б,4б,5а,5п,13 диеталарында қоланады.Салынған көкөністерді № 2,3,4в,56,7,8,9,10,10с,11,15 диеталарының мәзіріне қосады.Механикалық және химиялық әсер ету үшін асқазан-ішек трактісіне көкөністерді туралған түрінде №1,2,4б,4в,1б және №5а,5п,10а,13 диеталарында пайдаланылады.Көкөкністерді бір рет пісіреді және салынған ыстықпен үйкелеп, маймен, сүт қаймақ,соуспен толтырады.Дәмін жақсарту, тағамдық құндылығын жоғарлату және диеталық қасиетін жақсарту үшін аралас пюрелерді дайындаған дұрыс және туралған жеміс қосқан жақсы нәтиже береді.Көкөністердің пюре тәрізді массаларынан пудингпен суфле дайындап, содан соң буда пісіреміз.№7,8,10 диеталар үшін көкөністерді тұзсыз, ал №8,9 диеталар үшін қантты сорбит пен ксилитпен алмастырады. Қолданудағы ұсыныстар: сүттегі картофель (№1,5,5а,6,7,9,10,10с,11,15 диеталар), көкөністер сүт соусында (№ 2,3,4в,5,6,7,8,9,10,10с,11,15), сәбіз қосылған картофель пюресі (№ 16,1,2,3,4б,4в,5а,5,6,7,8,9,10,10с,11,13,15), алма қосылған қызылша пюресі (№ 16,1,2,,3,4в,5а,5,6,7,8,9,10,10с,11,13,15), буға пісірілген алма қосылған сәбіз пудингі (№ 1,2,3,4б,4в,5а,5,5п,7,10,10с,11,13,15) мен № 2,3,4в,5,6,7,10,10с,11,15 диеталары үшін пудингті пісіруге болады. Қуырылған көкөністерден жасалған тағамдар Диеталық тамақтанудағы тағамдардағы көкөністі қуыру негізгі әдіспен жасаладыы.Көкөністі не шикі , не алдын-ала суда пісірілгенін қуырады.Жеткілікті мөлшерде ылғал мен аз тұрақты протопектині бар көкөністерді: баклажан, картофель, кабачкалар, асқабақ, пияз, қызанақтарды шикі күйінде қуырады.Кабачкалар, баклажандар, асқабақтар, пияздарды алдын-ала ұнда аунатып, содан соң қуырады.Тамыржемістілер (сәбіз,қызылша) мен орамжапырақты көкөністерді қуырмас бұрын не суда пісіреді, не суға салып қояды.Ұсақтап туралған көкөіс массаларына жұмыртқа, манная жармасын, сү, сүзбе қосып пішіндейді(котлеттер, биточкилер, зразалар, оладьи және т.б.), содан соң оларды жұмыртқада, ұнда немесе қатырлақ нандарда аунатып қуырады. Қолданудағы ұсыныстар: кабачкалар мен асқабақтар қуырылған (№ 2,6,7,9,10с,11,14,14 диеталарында),изюм қосылған қызылша котлеттері (№ 2,2б,11,15 диеталарында), котеттер мен биточкаларды ұнда аунатып, содан соң қоңырқай қабықша пайда болғанша қуырып, қаймақ қосып үстелге тартылады. Бұқтырылған көкөністерден жасалған тағамдар көкөністерді қуырады ((№ 2,3,9,11,15 диеталарында) жартылай дайын болғанша салып қояды немесе суда пісіреді (№ 4в,5,6,7,8,10) содан соң соуспен, сүтпен, сорпамен бұқтырады және т.б.тек ақ кеуекті орамжапырақты (балғын және тұздалған) алдын-ала жылулық өңдеусіз бұқтырады. Қолдануға берілетін ұсыныстар: сүтте бұқтырылған орамжапырақ (№ 5,6,7,8,9,10с,11,15 диеталарында), суда пісірілген жұмыртқаны турап қосуға болады (тек №5 диетаға жарамайды).Жеміс қосылған көкөніс рагуы (№ 2,3,5,6,7,8,9,11,15 диеталарында) Ыстық ауада пісірілген көкөністерден жасалған тағамдар.Көкөкністерді қабығымен ыстық ауада пісіреді (жартылай дайын өнім мен тағамдар даярлауда), соус астында тазаланған күйінде , фаршталған немесе ұсақтап туралған массалық бұйым ретінде жасалады (запеканкалар, пудигтер, рулеттер). № 2,3,5,6,7,8,9,10,10с,11,15 диеталары үшін ұсынылады. Қызылшаны, баклажанды, картофельді, потачканы, жүгеріні қабығымен ыстық ауадапісіреді.Көкөністерді жуып, үйкелеп, содан соң 120-180С° температурадағы қуыру пешінде ыдысқа салып ыстық ауада пісіреді.Картофель түйіндерін пергаментпен орап салуға болады.Пісірілген картофельді жеке тағам ретінде сары май кесектерімен үстелге тартылады. Қолдануға берілетін ұсыныстар: ыстық ауада сүт соусымен пісірілген түрлі – түсті орамжапырақ (№2,3,4в,5,6,7,8,9,10,10с,11,15 диеталары үшін). Фарш салынған көкөністер.Орамжапыраққа (голубцы), қызанаққа, баклажанға, кабачкаларға, қызылшаға,т картофельге және т.б. көкөністерге фарш салады.Дайындау технологиясы дәстүрлі. Қолдануға берілетін ұсыныстар: көкөніс не күріш қосылған голубцы (№2,5,6,7,8,10,10с,11,15 диеталарында), алма қосылған асқабақта ыстық ауада пісіру (№2,3,4в,5а,5п,7,9,10,10с,11,13,15 диеталарында , сәбіз бен сүзбе қосылған картофель рулеті (№2,3,4в,5а,5,6,7,8,9,10,10с,11,15 диеталары үшін). жүктеу/скачать 122,08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|