Дипломдық жұмыс Білім беру бағдарламасы: 6В01514- биология
жүктеу/скачать 120,41 Kb.
|
Биологиялық кештерді ұйымдастыру және өткізу жолдары Орынбасарова Динара Ақжолқызы
Балаларды эстетикалық тәрбиелеуде экскурсиялардың рөлі зор. Оларды қоршаған табиғаттың сұлулығы терең тәжірибе тудырады, эстетикалық сезімдердің дамуына ықпал етеді. Табиғатқа экскурсиялар балалардың ауада болуымен, денсаулыққа ықпал ететін қозғалыспен байланысты. Орманда, өзен жағасында балалар бақылау және топта, табиғат бұрышында (өсімдіктер, ағаштар мен бұталардың бұтақтары, қабықтар және т. б.) жұмыс істеу үшін әртүрлі материалдарды жинайды. Экскурсия тәрбие жұмысының бір түрі ретінде екі маңызды сипаттамаға ие. Бұл, біріншіден, әлемді визуалды тану процесі: табиғаттың ерекшеліктері, заманауи және тарихи жағдайлар, күнделікті өмір элементтері, яғни белгілі бір қаланың немесе аймақтың көрікті жерлері-олардың орналасуы (таралуы) кезінде зерттелетін алдын-ала таңдалған Нысандар; екіншіден, көрікті жерлер мен аудандарға барудың тақырыптық бағыты. Экскурсия қоршаған әлемді, оның объектілерін, қасиеттері мен қатынастарын білу процесі ретінде танымның екі түріне сүйенеді: сезімтал және логикалық. 1. Сенсорлық таным сезімдерге, сезім мүшелеріне әсер етуге негізделген; қабылдау - бұл сезімдердің жиынтығы, яғни адамның санасында тұтастай алғанда объектінің бейнесін бейнелеу; ұсыну – санада сақталған және объектінің тікелей әсерінсіз көбейтілетін объектінің сенсорлық-визуалды бейнесі. 2. Логикалық таным-бұл адам салыстыратын, талдайтын және синтездейтін ойлау. Нәтиже - ұғымдардың қалыптасуы-объектінің ең маңызды ерекшеліктері туралы пікірлер жиынтығы. Экскурсиялар оқытудың тиімді түрі ретінде педагогикалық процесте белсенді қолданылады. Экскурсияның педагогикалық міндеттері: туристердің барынша белсенділігі негізінде экскурсия құру; қатысушылардың шығармашылық қызметін ынталандыру; өзін-өзі бақылау дағдыларымен қаруландыру; көрнекі әсерлерді өз бетінше талдау дағдыларын ынталандыру. Биология мұғалімдері ұзақ уақыт бойы биологиялық экскурсияларды жабайы табиғатты зерттеудің маңызды формаларының бірі ретінде қолданған. Өкінішке орай, олардың өнімділігі өте төмен болып қала береді [17]. Осы мақаланың кейбір аспектілеріне түсініктеме беру қажет. Биологиялық білім берудің осы түрінің тиімділігін төмендетудің негізгі себептерінің бірі экскурсияларда мұғалімнің өсімдіктер мен жануарлардың систематикасы мен морфологиясын сипаттауының басым болуы болып саналады, ал ғылым экскурсияларды жүргізуде мүлдем басқа тәсілді, атап айтқанда экологиялық және эволюциялық бағытты талап етеді, өйткені ғылымның өзі дәл осы бағытта дамып келеді. Қазіргі биологиялық білім беруде әлеуметтік белсенді, экологиялық сауатты және шығармашылық тұлғаны дамытудың басымдығы танылады, ал экскурсиялардағы белсенділікті оқушыларға қарағанда мұғалім көбірек көрсетеді. Экскурсиялардың негізгі мақсаты білімді қалыптастыру болып қала береді, бұл биологиялық білім берудің осы түрінің құндылығын төмендетеді. Оқушының тірі табиғат объектілерімен және құбылыстарымен тікелей байланысының даму әлеуеті мұнда аз қолданылады. Бұдан шығатыны, экскурсиялар жеке тұлғаға бағдарланған болуы қажет және бұл өз кезегінде білім жүйесін дамыту процесін білдіреді; адамның жабайы табиғатқа құндылық қатынасын қалыптастыру; табиғатта байқалатын биологиялық және экологиялық (Денсаулық сақтау) мәселелерді шешу тәжірибесімен қаруландыру және, әсіресе, мектеп оқушыларын шығармашылық қызмет тәжірибесімен қаруландыру. Егер сіз айтылғандардың бәрін қорытындылап, бір сөйлемде білдіруге тырыссаңыз, онда бұл келесідей естіледі: "экскурсияның негізгі мақсаты – оқушының жеке басын дамыту". Экскурсияда оқушылар жергілікті жерді бағдарлауды, табиғат әлемін байқауды, салыстыруды үйренеді. Мұнда табиғи кешендер (биоценоздар) туралы идеялар жүйесі қалыптасады. Экскурсия табиғат әлемінің эстетикалық және танымдық әлеуетін толық ашуға, оған субъективті-прагматикалық емес қатынасты қалыптастыруға, бірқатар табиғатты қорғау технологияларын және ең бастысы табиғи ортадағы жеке мінез-құлық стратегиясын игеруге мүмкіндік береді. Экскурсияның сәттілігі оның дұрыс және логикалық ұйымдастырылуына байланысты. Жер бедерінің жағдайлары мен зерттеу объектісінің ерекшеліктерін ескермей дұрыс ұйымдастыру мүмкін емес. Бірақ мұғалімдерге экскурсияларды дайындау және өткізу бойынша бірқатар әдістемелік ұсыныстар бар: біріншіден, табиғатқа экскурсия - бұл жай ғана ойын-сауық емес, биологиялық білім берудің тиімді түрі; екіншіден, экскурсияның проблемаларын алдын-ала анықтап, аймақты алдын-ала зерттеу қажет (жыл мезгіліне байланысты); үшіншіден, міндетті түрде ұстану қажет экскурсия тақырыптары, мүмкіндігінше білім алушылардың алаңдататын, арандатушылық сұрақтарына берілмеу; төртіншіден, тек көрсетуге болатын нәрселер туралы айту; бесіншіден, ұзақ түсіндірулерден аулақ болу; алтыншыдан, оқушыларды пассивті тыңдаушыларға қалдырмау, оларды белсенді қызметке тарту; жетіншіден, экскурсанттарды жаңа атаулармен шамадан тыс жүктемеу, олар оларды міндетті түрде ұмытып кетеді; сегізіншіден, балалардың назарын аудара білу қажетті табиғи объектіде; тоғызыншыдан, оқушылардың шаршауын уақытында байқап, экскурсияны аяқтай білу; оныншыдан, келесі сабақтарда экскурсия қорытындыларын бекіту; Экскурсия алдында оқушылардың назарын не көруге және қалай байқауға болатындығына аудару қажет. Сіз рельефті бағдарлау үшін маршрут сызбасын көрсете аласыз және мінез-құлық ережелері туралы Нұсқаулық бере аласыз. Мұғалімге экскурсия орны қаншалықты таныс болса да, оны бір күн бұрын, екі күн бұрын тексеру қажет. Болашақ экскурсия орнында болғаннан кейін мұғалім маршрутты нақтылайды, қажетті нысандарды табады, оқушылардың осы құбылыстар шеңбері туралы білімдерінің мазмұны мен көлемін, экскурсияның жекелеген бөліктерін өткізу ретін белгілейді, ұжымдық және тәуелсіз бақылаулар үшін, оқушылардың демалысы үшін орындар белгілейді. Болашақ экскурсия орнымен алдын-ала танысу жоспарды нақтылауға және нақтылауға ғана емес, сонымен қатар оны жүргізу әдістерін ойластыруға мүмкіндік береді. Экскурсия қызықты болуы үшін мұғалім өлеңдер, жұмбақтар, мақал-мәтелдер, ойын әдістерін дайындауы қажет. Міне, бітіру біліктілік жұмысының материалдарын пайдалана отырып әзірлеуге болатын экскурсиялық маршруттардың үлгілік тақырыптары: "Биологиялық соқпаққа шолу экскурсиясы", "жолдың геологиялық әлемі", "айналамыздағы Өсімдіктер", "витаминдік қойма", "құстар патшалығы", "аяқ астындағы аса қауіпті өсімдіктер". Біздің " Биологиялық соқпақтың "құрамында қарағайлы орманның ерекше учаскесі бар, бұл учаскені ерекше атап өту қажет және оған"Денсаулық жолы" деген тиісті атау беру қажет. Неліктен мұны істеу қажет, мәселе қарағай инелері бактерицидтік қасиеттері бар арнайы заттарды – фитонцидтерді шығарады. Яғни, осы жерде (қарағайлы орманда) біз ағзамыздың иммундық қорғанысын арттырамыз. Мұнда оқушыларға қылқан жапырақты өсімдіктердің осы ерекше қасиеті туралы айту қажет. Экскурсияда алынған білім сабақтарда, ойындарда, табиғат бұрышындағы бақылауларда әкелінген объектілерге кеңейтіліп, бекітіледі. Экскурсиядан оралғаннан кейін бірден жиналған материал қажет болған жағдайда табиғат бұрышына орналастырылуы қажет (өсімдіктер вазаларға, гүл құмыраларына салынады; Жануарлар аквариумға, террариумға, торларға орналастырылады), өсімдіктер мен жануарларды бақылау ұйымдастырылады [18]. Экскурсиядан 2-3 күн өткен соң мұғалім үлестірме материалды, сурет салуды, табиғи материалмен Дидактикалық ойындарды қолдана отырып сабақ өткізеді, көркем әдебиетті оқиды, оқушылардың қайда болғаны және не көргені туралы әңгімелерін тыңдайды. Қорытындылай келе, жалпылама әңгіме жүргізіледі. Экскурсиядан кейін сөйлесуді жоспарлау кезінде мұғалім экскурсияның барлық барысын балалардың жадында қалпына келтіріп, білім беру мен тәрбиелік тұрғыдан маңызды сәттерді атап өтіп, оларды құбылыстар арасында байланыс орнатуға жетелейтін сұрақтар қоюы қажет. Осылайша, табиғатқа экскурсиялар тәрбие мен оқытудың тиімді құралы болып табылады, өйткені олардың процесінде оқушы тұлғасының барлық аспектілері үйлесімді дамиды. Туған табиғатпен қарым-қатынаста қоршаған әлемді материалистік түсінудің негіздері қалыптасады, адамгершілік және эстетикалық қасиеттер тәрбиеленеді, жақсы сезімдер оянады. Балалардың туған табиғатына деген қызығушылығы мен сүйіспеншілігін тәрбиелеу – оның адал досын, өз Отанының байлығының болашақ қамқор иесін тәрбиелеу. Оқушылардың ғылыми-зерттеу қызметі-қазіргі мектептегі оқытудың прогрессивті формаларының бірі, сонымен қатар қазіргі ғылымдарды шығармашылық қабылдаудың алғышарты болып табылады. Бұл балалардың интеллектуалды және ықтимал шығармашылық қабілеттерін толық анықтауға және дамытуға мүмкіндік береді. Тәуелсіз зерттеулер жүргізу мәселені іздеуге және шешуге бағытталған ойлау процесін ынталандырады, осы мақсаттар үшін ғылымның әртүрлі салаларынан білімді тартуды талап етеді. Ғылыми зерттеулерді кәсіби түрде айналысатын адам ғана емес, сонымен қатар мектепте оқитын адам да сауатты жүргізе алады. Зерттеулер, әдетте, міндетті шарт болып табылатын жазбаша жұмыстармен аяқталады: қорытындылар, қорытындылар, ұсыныстар. Жазбаша жұмыстардың келесі түрлері бар:" шығармашылық жұмыстар", рефераттық жұмыстар, экспедициялар (экскурсиялар) және сапарлар туралы есептер, ғылыми-зерттеу жұмыстары, кешенді жұмыстар. Экскурсиялардан кейін жоғарыда аталған жазбаша жұмыстардың барлық түрлерін жүзеге асыруға болады, бірақ олардың негізгілері: 1. Экспедициялар (экскурсиялар) туралы есептер – мұндай жұмыстарда маршрут немесе бақылаулар нәтижесінде жиналған қызықты нақты материалдар болуы мүмкін. Бірақ көбінесе ол көргендердің тізімі ретінде ұсынылады немесе жиналған деректерді жалпылау, жүйелеу және өңдеусіз далалық күнделіктерден қайта жазылған мәтін болып табылады. 2. Зерттеу жұмысы-алдыңғы түрден өте ерекшеленеді, өйткені оның құрамында ғылыми зерттеудің міндетті элементтері бар: мақсат қою, міндеттер қою, нақты материалды жинау және өңдеу әдістерін таңдау, бақылаулар, эксперименттер мен эксперименттер жүргізу, алынған материалды талдау және талқылау, нәтижесінде зерттеуші қойылған сұрақтарға жауаптар (қорытындылар) алады, тақырыптар зерттеудің негізгі идеясы (мақсаты) ең көп ашылады. Бұл түрдің негізгі сипаттамасы оқушылардың техниканы таңдауда да, жиналған материалды өңдеуде де үлкен тәуелсіздігі болып табылады. Әрине, бұл түрді белгілі бір зерттеу тәжірибесі бар Оқушылар орындайды, ал жетекші (мұғалім) пән) кеңесші (тәрбиеші) ретінде әрекет етеді және қажет болған жағдайда оқушыларға оларды жүзеге асырудың әртүрлі кезеңдерінде көмектеседі. Оқу мен ғылыми-зерттеуді ажырату қажет (оқушыларды әртүрлі жұмыс әдістерімен, алынған материалды жинау, өңдеу және талдау әдістерімен таныстыруды, сондай-ақ деректерді жалпылау және нәтижелерді тұжырымдау қабілетін дамытуға бағытталған) және зерттеулер (оқушылар деректерді жинау мен өңдеудің негізгі принциптері мен әдістерімен таныс деп болжанады, оларды игерді және тақырыпты орындауда өз мүмкіндіктерін бағалай алады). Биологиялық соқпақ аумағындағы оқушылардың ғылыми-зерттеу жұмыстарының мысалын қосымшадан табуға болады [19]. 3. Экспедиция (сапарлар) кезінде оқытушының жетекшілігімен кешенді жұмыстар жүргізіледі, көптеген бағыттар бойынша зерттеулер жүргізіледі - зоологиялық, ботаникалық, географиялық, геологиялық және т.б. әдетте осы мақсаттар үшін бірнеше оқушылар тартылады, олар міндеттерді бөледі және тапсырмаларды орындайды. Орындалған ғылыми-зерттеу жұмыстары жалпы есепке біріктіріледі, онда олар жеке бөлімдер түрінде ұсынылады, егер баяндаманың ортақ мақсаты мен міндеттері, сондай-ақ пысықталған әдістемелік сұрақтары және, әрине, жалпы қорытындылары болса, онда оны оқушылар тобы жүргізген кешенді зерттеу деп санауға болады. Қорытынды: жазбаша жұмыстардың жоғарыда аталған түрлері білім беру (биологиялық) троптары негізінде жақсы жүзеге асырылады, олардың арасында ғылыми-зерттеу және кешенді жұмыстарға ерекше артықшылық беру қажет, олар оқушының жеке басын, оның шығармашылық бейімділігін дамытуды барынша жүзеге асырады. Осыған байланысты биологиядағы зерттеу әдістерінің даму моделі үлкен қызығушылық тудырады. 5-кесте.Биология сабақтарында зерттеу дағдыларын дамыту әдістемесінің моделі
жүктеу/скачать 120,41 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||