Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
- у + ға деген тұлғанық орнына - ар + ға
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| - у + ға
деген тұлғанық орнына - ар + ға тұлғасын Ы.Алтын- сарин де прозасында (көркем әңгімелерінде) жиі қолданған: «Өрмекші маса-шыбынға тұзақ құрып жүр, ұстап алған соң өзіне азық етерге » («Киргизская хрестоматия». - Книга первая. - Оренбург, 1879. - С. 1); «Бір төре осындай іспен күнәлі болып, әлгі айтылған жазаны берерге тұрғанда, күнәлі төренің жас қыз баласы әкем үшін жауап беремін деп мәлім болды» 91 (Сонда, 10-бет); «Соныңмен ішерге-жеуге, киюге де кемтар соғып, бір қалада жүрген уақытта...» (Сонда, 37-бет) Сөйтіп, Абай шығармаларының тілінде жиі қолданылатын -ар + ға аффиксті тұлға халықтың ауыз әдебиеті нұсқаларының тілінде де, Махамбет, Ыбырай Алтынсарин тілдерінде де болған. 91 Қазақ тілінің қазіргі нормаларының тұрғысынан алып қарағанда, өткен ғасырда шыққан жазу нұсқаларындағы біраз «жат» болып көрінетін кейбір грамматикалық (морфологиялық та, синтаксистік те) тұлға-тәсілдерді осы мұраларды соңғы кезде бастырып, шығарушылар ешбір дәлелсіз редакциялағандары байқалады. Соның бірі – Ы.Алтынсарин новеллаларының тілі. Жазушының 1955 жылы шыққан таңдамалы шығармалар жинағында жоғарыда «Киргизская хрестоматиядан» келтірілген екі мысалдың екеуі де - у+ға тұлғасымен алмастырылған (73 және 81-беттерді қараңыз). Бұлардан басқа да бірнеше «түзетулерді» табуға болады. Тіпті Алтынсариннің сөйлем құрылысындағы сөз тәртібі де өзгертіліп, «өңделген» жерлері бар. 472 Абайдың өзі я болмаса оған дейінгі кейінгі қазақша жазу нұсқалары - ар+ға тұлғасымен мағыналас -у + ға тұлғасын қолданбады деуге тіпті де болмайды. Сөз жоқ, соңғы тұлға алдыңғымен салыстырғанда әлдеқайда жиірек пайдаланылды: Пайда ойлама, ар ойла, Талап қыл артық білуге. Артық ғылым кітапта Ерінбей оқып көруге. Военный қызмет іздеме Оқалы киім киюге. Бос мақтанға салынып, Бекер көкірек керуге. Қызмет қылма оязға Жанбай жатып сөнуге (І, 52). Нұрын сырын көруге Көкірегінде болсын көз (I, 86). Түгел сөзді тыңдауға жоқ қой қазақ (I, 70). (Осыны «мұңдасарға кісі жоқ сөзді ұғарлық» (I, 26) дегенмен салыс- тырыңыз). Растың бір аты – Хақ, Хақтың бір аты – Алла, бұған қарсы қаруласқанша, мұны ұғып ғадаләтпен тәптештеуге 92 керек (II, 206)... Құмарпаздыққа салып жіберетұғын нәрседен бойды ерте тиып алуға керек (II, 218). Сені де Құдай тағала босқа жүруге жаратпаған, жұмыс жұмыстауға, әдеттенуге керек (Ы.Алтынсарин. Киргизская хрестоматия, 1879, 2-бет). Саған әуелі қасқырды соғып алуға керек еді (И.Алтынсарин Начальное руководство к обучению киргизов русскому языку // Таңдамалы шығармалары. - Алма- ты, 1955. - 183-бет). Молда Ысмайылға айтты: саған ұят емес пе осындай аурулы ептесіңе тиюге (Сонда, 181-бет). Сыртынан үй даяр, бірақ ішінде әлі де жұмысы көп: үйдің астына-үстіне 92 Қимыл есімі қай жұрнақпен жасалса да, керек сөзімен тіркескенде, барыс септігінде тұрып меңгерілуге тиіс. Бірақ бұл норма Абай тілінде болсын, онымен тұстас басқа жазу нұсқаларында болсын, әрдайым берік сақталып отырылмайды. Әсіресе Абай - жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|