Мөлтектерді қайталау бойынша орналастыру тәртібі

Мүлдектерді сорт сынау қайталауларында орналастыру үшін, үш тәсілді қолданады: жүйелі, кездейсоқ, жұп немесе стаңдартты.

Блоктардағы сорттарды орналастыру үшін кездейсоқ саққардың дайын кестелері пайдаланылады. Мұндай кестелер болмаған кезде, молдектердегі сорттарды блокка жеребе сала отырып, жүйелі түрде орналастырады (30-сурет).

Бұл тәсіл бақылаушы сорт тәжірибе дәлдігін арттыру үшін пайдаланылады.

ВАСХНИЛ-дің академигі П.Н. Константинов екі мүлдектен кейін орналастырылған стандарт-бақылаулармен қатар егілетін қашалушы сорттардың өнімділігін салыстыруға сорт сылау тәсілін жасады (31-сурет).

Селекциялық жұмысты жүргізудің реті мен қарқыны біріншіден өсімдіктің биологиялық ерекшелігімен оның көбею көрсеткішіне байланысты болады. Осыған байланысты селекциялық мекемелерде әрбір өсімдіктің дер мезгілде сортын немесе буданын шығаруы туралы нақты селекциялық жұмыстық жобайы болады.

Селекциялық жұмыс негізгі үш кезеңнен құралады: 1. Сұрыптауға немесе таңдап алуға популяция құру.

2. 
   Алғашқы тұқымдық өсімдікті сұрыптап алу
   
3. 
   Оның ұрпақтарын сынау.
   

Үздігінен тозанданатын өсімдіктер селекциясының негізгі мақсаты - жоғары өнімді гомозиготты өсімдіктер алып, оның ұрпақтарын бағалап, соның негізінде жаңа сорт шығару.

Коллекция питомнигтің негізгі мақсаты - селекция питомнигіне биологиялық және шаруашылыққа құнды түрлерді бөлу, сонымен қатар будандастыруға және мутагенмен өңдеуге өсімдіктерді сұрыптау болып табылады. Бұл питомникте 200 ден 2000-ға дейін үлгі бөлшектер егіледі. Дәнді дақылдылар бір мүлдекке 100-200 дәннен, ұзыңдығы 1-2 м қатарға егіледі. Қоректік жер көлемі 5 х 20-дан 10 х 30 см дейін өзгеріп отырады, ал стандарт 20-30 номерден кейін себіледі. Кейде 10-20 номерден кейін кайталану болмайды. Жақсы ерекше бөлшектерді тікелей бау байлағыш машинамен, 50-100 масактан әрбір мүлдектен болекжинайды сонымен элита өсімдіктері де бөлек жинайды.

Будақтар питомнигінде F, нан дейінгі будандар 5 х 20 кейде 10 х 20 немесе кейде 10 х 30 қоректікжер көлемімен себіліп, стандартты 20-30 номерден кейін себеді. Мүлдектің көлемі көбіне 10 шаршы метрден аспайды.

Будандар гштомнигінде белгілі касиетгері бойьшша ерекше элита өсімдіктері бөлек жиналады. Сұрыптап алынған 2-3 өсімдіктердің масақтары да белек жиналады.

Алдыңғы (F₅-F₆) ұрпақтардың таңдаулы туыстары бөлек жиналады.

Арнайы питомниктерде мутанттар, полиллоидтар, гаплоидтар немесе анеуплоидтар егіледі. Яғни айтқаңда селекцияда мутагенездің, полиплоидияның, ткандер мен клеткалар селекциясының дамуына байланысты арнайы питомниктер салынады.

Селекциялық питомникке - алғашқы материалдар питомнигінде сұрыптап аланған элита өсімдіктерінің және олардың линиялары мен семьялары, масақтары мен қатталап сұрыптаудан алынған алдыңғы жылдардағы ажыраған семьялардың ұрпақтары зерттеліп, баға беру үшін егіледі. Жалпы саны 5-10 мындай болуы керек. өсірілетін аймақтық жағдайына байланысты қатарларының алшақтығы 15-тен 30 см-ге дейін болады. Мүлдектің ұзындығы 1 м жерге қол сепкішпен себеді егер 1 м жерге 10-20-30 немесе 40 дән отырғызылатын болса, онда мүлдектің ұзыңдығы 3-5, немесе 6-8 м болады да, селекциялық питомникте қайталану болмайды.

Морфологиялық белгілері біркелкі емес құнды туыстарға жеке сұрыптау жүргізіледі, одан алынған тұқым, селекция питомнигіне қайта себіледі. Оларды үгіткеннен кейін лабораторияда олардың өнімділігін, дәндерінің біркелілігін, 1000 дәннің салмағын, белоктың құрамын және дәннің басқа технологиялық көрсеткіштерін зерттейді. Ең жақсы нөмірлер келесі питомникке беріледі.

Бақылау питомнигіне - селекциялық питомниктен сұрыптап алынған ең жақсы нөмірлер 2 м-ден 10 ш.м. мүлдектерге кайталанып себіледі. Салыстыруға П.Н.Константинов ұсынған жұптау немесе стандартты тәсілі қолданылып, стандарт әрбір 2 нөмірден кейін себіледі. ССФК-7 (СН-16П) Себулік өлшемі 1 га - 3, 5-4 млн дән. Мүлдектің есептік алаңы 10 м². 100-ден 500 нөмірге дейін. Осы питомникпен катар, ауруларға төзімділігін зерттеу үшін тұқымның бір бөлігі өшіктіргіш мүлдекке себіледі.

Аддьш ала сортсынаудан өткізу питомнигіне (кіші сортсынаң). Бақылау питомнигінен сұрыптап аланған ең жақсы линиялар әрі қарай зерттеледі.

Есептік алаңы 10-25 ш.м., 4 есе қайталанады, сорттардың орналасуы - систематикалы, стандартты сорт 5-10 номерден кейін. Сынақ қалатын сорттардың саны негізі 25-30, ал егер жұмыс көп болтан жағдайда 100 дейін жетеді.

Конкурстық сортсынау питомнигінде алдыңғы сортсынау питомнигінен келген ең жақсы сортка негізгі баға беріледі де аудандастырылған сорттан асып төсетін ең жоғары өнімді сортгы бөліп шығарады. қатысатын сорттың саны 10-20, бірақ кейде 40-50 дейін барады.

Есептік алаң көлемі 25-50 ш.м (бірақ 10 ш.м дәні дақыл жеткілікті) 2-4 жыл бойы зерттеледі.

Экологаялық сортсынау питомнигі - конкурстық сортсынауды толықтырушы, жаңа сортты бағалауды қорытындылайтын өте маңызды буын. Оның мақсаты - жаңа сорттың төрлі климаттың жағдайдаң бейімделушілігі, өнімділігі туралы хабарды бір уақытта алып тәжірибелік мәліметті тексеру.

Арнайы сортсынау питомнигі. Селекция тәжірибесінде жаңа сортқа кәдімі қарапайым сынауда тексеруге немесе баға беруге болмайтын жағдайда осындай сортсынау ұйымдастырылады. Оған қатысты - динамикалық сортсынау, әр түрлі құнарлылықты және өндірістік сортсынаулар.

Алдын-ала көбейту питомнигі. Жаңа сортты мемлекеттік сынауға берер алдында оригинатор сорт учаскелеріне жіберетін тұқымның мөлшерін көбейту үшін осы питомникті пайдаланады.

Айкас тозанданатын өсімдіктер селекциясындағы жүргізілетін жұмыстардың ретімен питомниктердің аттары үздігінен тозаңданатың өсімдіктер селекциясындағыдай, бірақ ерекшелігі тек ғана тозаңдану тәсіліне байланысты болғандықтан селекциялық жұмыстарды жүргізу әдістеріне әсер етеді.

Айқас тозаңданатын өсімдіктер селекциясында істейтін жұмыстық басты ерекшелігі кез-келген питомникте немесе сортсынауда селекциялық нөмірлер немесе сорттар бір-бірімен қатар өсірілетін болғандықтан өзара тозаңданады да олардың алғашқы генетикалық жаратылысы өзгереді.

Сондықтан алынған тұқымды бірден келесі питомникке беруге болмайды, осыған байланысты бағалау және сынау мен қатарлас шектелген жағдайда селекциялық сорттар мен нөмірлерді көбейту, олардың генетикалык негізін сақтауға мүмкіншілік береді.

Сондықтан, жартылай немесе қор сақтау жұмысы айқас тозанданатын өсімдіктер селекциясыньщ міндетті құрамы болады.

Осыған байланысты коллекцияық питомникте сұрыптау жүргізілмей, селекциялық питомникте жыл сайын 1-3 жыл бойы жүргізіледі.

Жеке-туыстық және туыс-топтық сұрыптаудың нәтижесінде жеке туыстар көзбен бағаланады, себебі стандарт болмайды. Жақсы номерлер шектелген көбейту учаскелеріне, содан кейін бақылау питомнигіне жіберіледі.

Сонымен, әр-түрлі кезендерде оқшаулағын қолданылатын болғандықтан селекциялық жұмыс қиындайды. Көптеген питомниктердің бір-бірінен арақашықтыңтары өте үлкен болады да жаз бойы жүргізілетін жұмыстарды қиындатады. Сондықтан айқас тозанданатын өсімдіктерімен жүргізілетін селекциялық жұмысты өте-мөте ойланып, тиянақ жоспарлауды талап етеді.

Сыналатын сорттар мен селекциялық материалдардың салыстыратындығы - селекциялық процесті ұйымдастырудың ең маңызды талаптарының бірі. Селекциялық питомниктер мен сорт сынау учаскелерінде барлық жұмыстарды бір мезгілде және жоғары сапалы етіп өткізу қажет. Көң мен минералдық тыңайтқыштардың құрамы бойынша бір келкі енгізу, оларды учаскеге біркелкі етіп бөлу және бірдей терендікке енгізу керек. Учаскені бөлшектей отырып, мүлдектерде атыздардың құламауын, бөлінбеуін бақылау қажет (29-сурет).

Селекциялық егісті үлгілі етіп ұстау керек.

Селекциялық орталықтарда селекциялық питомниктердің қатараралықтарын өндеу үшін, MP-300 ротациялы жабдықтаушы жасалған. Топырақтығы қатараралығын өндеу және қатарлары кен селекциялық питомникгерде арам шөптерді жою үшін, торт қатарлы РФ-4 фрезер қопсытқышы қолданылады.

6-ші	Бірінші жылғы конкурстық сынау	10-20 ш.м. СН-16 тұқым сепкішімен себу; мүлтектердің есептеу алаңы 50 ш.м, кайталануы төрт дүркін	150-200 болашакты сорттарды сұрыптау
7-ші	Екінші жылғы конкурстық сынау	- It-	Көбейту питомнигі, бастапкы тұқымшаруашылығы, ең жақсы сорттардың сорттық агротехникасы.
8-ші	үшінші жылғы конкурстық сынау	'll-	Көбейту питомнигі, өндірістік сьшаулар, бастапқы тұқым шаруашьшығы, ең жақсы сорттардың сорттық агротехникасы

жүктеу/скачать 11,93 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: