Хасанов М. Ғылым теориясы indd

5-бө лім. ғылыми бі лім нің құрылымы
106
оты рып, эм пи ри ка лық та ным үшін жа ңа, ке ңі рек көк жиек ті аша-
ды да, оны жа ңа фак ті лер ге із деуге ба ғыт тайды, оның әдіс те рін 
же тіл ді ру ге мүм кін дік жа сай ды. Бұл дең гей лер дің ара сын да ғы 
ше ка ра шарт ты жә не қоз ғал ма лы. Да му дың бел гі лі бір нүк те ле-
рін де эм пи ри ка лық теория лық қа ауыса ды жә не ке рі сін ше. 
Ғы лы ми зерт теу 
мә­се­ле­ні­ қою­дан
бас та ла ды. Гно се оло-
гиялық көз қа рас тұр ғы сы нан, мә се ле – бұл бір қай шы лық, ол 
бұ рын ғы бі лім дер ес кі ріп, жа ра ты лыс ту ра лы жа ңа де рек тер ге 
сәй кес кел мей қал ған да пай да бо ла ды. Бас қа ша айт қан да, мә се-
ле – бұл адам та ра пы нан анық тал ма ған жә не өз ше ші мін кү тіп 
отыр ған тү сі нік. Мә се ле лер адам ның тә жі ри бе лік қыз ме ті нің қа-
жет ті лік те рі нен өсіп оты ра ды, бұл жа ңа бі лім ге алып ба ра тын 
ерек ше бас пал дақ. Әдет кі жә не ғы лы ми мә се ле лер дің ара сын да 
үл кен айыр ма шы лық бар. Нақ ты мә се ле ні қоюға қа жет ті жә не 
жет кі лік ті не гіз ге ие бо лу үшін ғы лым әлі «өсуі» ке рек. Әдіс те-
ме лік көз қа рас тұр ғы сы нан, қай шы лық ты мә се ле нің туу се бе бі 
бұ рын ғы та ным әдіс те рі нің жа ңа фак ті лер ді тү сін ді ру ге қа бі лет-
сіз ді гі нен бо ла ды. Сон дық тан мә се ле ні қою дан бұ рын то лық тай 
бол ма са да оны ше шу дің жа ңа тә сіл де рін біл ген жөн. 
Мә се ле ні қою үшін ал ды мен фак ті лер қа жет. Ғы лы ми факт (жа-
сал ған, орын ал ған) – бұл та ным ның 
эм­пи­ри­ка­лық
дең гейін де гі 
шы найы құ бы лыс тар мен оқи ға лар дың кө рі ні сі, сон дай-ақ осы бі-
лім дер дің 
теория­лық
дең гейде тү сін ді рі луі. Теория лық дең гейде 
жал пы лан ған фак ті лер дің не гі зін де анық та ма лар, бол жам дар, 
теория лар құ ры ла ды. Бас қа ша айт қан да, фак ті лер мен теория лық 
ере же лер дің ара сын да диа лек ти ка лық өза ра бай ла ныс бар. 
Нақ ты бі лім ге эм пи ри ка лық әдіс пен қол жет кі зу ге бо ла ды. 
Алай да мә се ле ні ше шу үшін бір ға на факт жет кі лік сіз. Фак ті лер-
дің топ тас ты ры луы мен жүйеле нуі – ғы лы ми зерт теу дің құ рам дас 
бө лі гі. Алын ған де рек тер дің ақи қат ты ғын дә лел деу де ма ңыз ды 
бо лып та бы ла ды. Бі лім нің ақи қат ты ғы – оның ғы лы ми фак ті ге 
айна луы үшін қа жет ті жағ дай, сон дық тан факт бас ты зерт теу 
объек ті сі ре тін де қа был да на ды, ол зерт теу үшін қо лай лы не ме-
се қо лай сыз ды ғы на қа ра мас тан тү сін ді ру ді қа жет ете ді. Фак ті нің 
бас қа бел гі ле рі оның шы най ылы ғы на бай ла ныс ты туын дай ды. 
Фак ті лер дің жи нақ та луы – ғы лы ми зерт теу дің ма ңыз ды бө лі гі, 
алай да мә се ле ні ше шу үшін бұл жет кі лік сіз. Біз ді қы зық ты ра тын 
құ бы лыс ты не ме се үде ріс ті си пат тайт ын жә не тү сін ді ре тін бі лім 
жүйесі қа жет. 

107
5.1. ғы лым да ғы теория лық жә не эм пи ри ка лық дең гей лер
Со ны мен, ғы лы ми зерт теу мә се ле ні қою дан бас та ла ды. Мә се-
ле нің ше ші луі оның әрі қа рай те ре ңі рек зерт те луіне жә не өң де-
луіне алып ба ра ды, бұл үде ріс бол жам жа саумен жә не теорияны 
дә лел деу мен аяқ та ла ды. 
Ғы лы ми зерт теу ді жүр гі зу ге түр ті бо ла тын нәр се – 
идея
. Ол 
жал пы теория лық қа ғи да ны құ ра ды. Бұл қа ғи да құ бы лыс тар дың 
мә нін пі кір та лас сыз, қо ры тын ды жа сауға не гіз бо ла тын сіл те ме-
лер сіз тү сін ді ре ді. 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: