Жалпы орта бiлiм беретiн мектептердi¤
жүктеу/скачать 0,7 Mb. Pdf көрінісі
|
Қазақ тілі 7сынып
- Бұл бет үшін навигация:
- ³алып етiстiктерi деп аталады. Јалып етiстiктерiне жiктiк жалІауы тiкелей жалІанып есiмдерше жiктеледi. Јалып етiстiктерiнiґ жiкте лу їлгiсi Жа³
- -ып, -iп, -п ж±не -а, -е, -й
- 82-жатты²у. О³ып шыІып, на³ осы ша³ты бiлдiрiп т¾рІан етiстiктердi табыґдар. Јалай жасалып т¾рІанын тїсiндiрiґдер. Ї л г i : отырып тѕр
| § 21. ОСЫ ШАЈТЫ¤ ТЇРЛЕРI
Осы ша³ маІынасы мен жасалуына ³арай на³ осы ша³ ж±не ауыспалы осы ша³ болып екiге бµлiнедi. 1. На³ осы ша³ На³ осы ша³ ³имылдыґ, iс-±рекеттiґ сµйлеп т¾рІан с±тте болып жат³анын бiлдiредi. На³ осы ша³ етiстiктiґ ³¾рамына ³арай жалаґ ж±не кїрделi болып екiге бµлiнедi. а) На³ осы ша³тыґ жалаґ тїрi отыр, тѕр, жатыр, жїр деген етiстiктердiґ жiктелуi ар³ылы жасалады. Б¾л тµрт етiстiк ³алып етiстiктерi деп аталады. Јалып етiстiктерiне жiктiк жалІауы тiкелей жалІанып есiмдерше жiктеледi. Јалып етiстiктерiнiґ жiкте лу їлгiсi Жа³ Отыр Тѕр Жїр Жа тыр Кµпше Же ке ше I II III I II III Отыр мын Отыр сыґ Отыр сыз Отыр Отыр мыз Отыр сыґдар Отыр сыз дар Отыр — Тѕрмын Тѕрсыґ Тѕрсыз Тѕр Тѕрмыз Тѕрсыґдар Тѕрсыз дар Тѕр — Жїрмiн Жїрсiґ Жїрсiз Жїр Жїрмiз Жїрсiґдер Жїрсiздер Жїр — Жа тыр мын Жа тыр сыґ Жа тыр сыз Жа тыр Жа тыр мыз Жа тыр сыґдар Жа тыр сыз дар Жа тыр — Отыр, тѕр, жїр, жатыр деген ³алып етiстiктерi III жа³та жiктiк жалІауынсыз ж¾мсалады. Б¾нда да есiмдер (мысалы, зат есiм, сын есiм, сан есiм) сия³ты III жа³та жiктiк жалІауы болмайды. Јалып етiстiктерiнiґ їшеуi ( отыр, тѕр, жїр ) екi тїрлi маІынада ж¾м- салады: 1) II жа³ жiктеу есiмдiгiмен ( сен ) тiркесiп, II жа³ б¾йры³ маІынасын бiлдiредi: сен отыр, сен тѕр, сен жїр; 2) III жа³ жiктеу есiмдiгiмен тiркесiп, III жа³та ж¾мсалып, осы ша³ маІынасын бiлдiредi: ол отыр, ол тѕр, ол жїр. Ал жатыр етiстiгi II жа³ 67 б¾йры³ маІынасында жат (сен жат ) тїрiнде, III жа³та жiктелгенде, жатыр (ол жатыр ) тїрiнде ³олданылады. ±) На³ осы ша³тыґ кїрделi тїрi негiзгi етiстiктiґ -ып, -iп, -п ж±не -а, -е, -й т¾лІалы кµсемше тїрi мен отыр, тѕр, жїр, жатыр деген ³алып етiстiктерiнiґ кµмекшi етiстiк м±нiндегi тiркесiнен жасалады. Б¾л на³ осы ша³ кїрделi етiстiктен жасалатынды³тан, оныґ кїрделi тїрi деп танылады. Кїрделi етiстiктiґ ³¾рамындаІы кµмекшi етiстiктер ( отыр, тѕр, жїр, жа тыр ) жiктелiп ж¾мсалады. Мысалы: Мен о³ып отыр мын. Сен ойнап жїрсiґ. О³ушы кiтап о³ып тѕр. Жа³ Же ке ше Кµпше I II III О³ып отыр мын О³ып отыр сыґ О³ып отыр сыз О³ып отыр — О³ып отыр мыз О³ып отыр сыґдар О³ып отыр сыз дар О³ып отыр — 82-жатты²у. О³ып шыІып, на³ осы ша³ты бiлдiрiп т¾рІан етiстiктердi табыґдар. Јалай жасалып т¾рІанын тїсiндiрiґдер. Ї л г i : отырып тѕр – негiзгi етiстiк пен тѕр деген кµмекшi етiстiктiґ тiркесуiнен жасалІан. ЕР АНА Јалыґ орманныґ µрт шалІан т¾стары тїскен тiстiґ орнындай кетiлiп, ³ап-³ара болып опырайып т¾р. Ўр жерде намазІа жиналІандай топ ³¾зІындар отыр, ³уанІаннан ³¾йрыІына дейiн ³ыпы³ ³аІып сауыс³андар жїр. Ерсiлi-³арсылы кµсiле ³¾лаІан а³ теректердiґ кїмiс жапыра³тары ±лi дiр ³аІып жатыр. Кµрiнген б¾таны бой таса жасап, ³алаІа ³арай жалІыз ±йел келе жат³ан ана едi ол. ЖауІан о³ты елемей, µлiм ³аупiн ескермей келе жат³ан ана едi ол. Ґмiр їшiн сынІа тїссе, ана жїрегi бїлк еткен бе! Ўйел б¾рша³тай бораІан о³ астына ³арай келе жатыр. Б¾л – аґыраІан ана Наталья. ( ў. Мїсiрепов .) 68 83-жатты²у. Сµйлемдердi кµшiрiп жазып, на³ осы ша³тыґ кїрделi тїрлерiнiґ астын сызыґдар, ³алай жасалып т¾рІанына 굴iл аударыґдар. 1. АшыІай ±рi-берi ж¾л³ылап Шотырдыґ жаІасын жыртып жiбередi. 2. Костюмiнiґ тїймелерi де їзiлiп, бiрiнен кейiн бiрi жерде домалап жатыр. 3. Јызы³³а бат³ан о³ушылар дїркiрей соґдарынан ерiп бара- ды. 4. Кейбiреулерi бiр-бiрiне ³арап жымиып ³ояды. 5. Баланы ³уалап, бар екпiнiмен жїгiре жµнелiп едi, плащыныґ етегiне шалынып етбетiнен тїстi. 6. Жатар бµлме де жылан жалаІандай уiлдеп т¾р. 7. Есiк жа³та шалынан ³алІан сары тонІа оранып анасы т¾р. 8. Ґзiґ ³атарлылардыґ барлыІы ³ыз ¾затып, келiн тїсiрiп жа- тыр. 9. Келiншек байІ¾с, абыржып, µзi де ³осылып жы- лап жiберуге аз-а³ ³алып отыр. 10. Поезд таІы да бiр ай³айлап, жылдамдыІын б±сеґдете бастады. ( С. Бѕхар. ) 84-жатты²у. На³ осы ша³тыґ ( отыр, тѕр, жїр ) жа лаґ тїрi мен ( о³ып отыр, желбiреп тѕр, ѕшып жїр ) деген кїрделi тїрлерiн ³атыстырып бiрнеше сµйлемдер ³¾растырыґдар. Ї л г i : Їкiмет їйiнiґ їстiнде республиканыґ туы желбiреп тѕр. жүктеу/скачать 0,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|