Клара Қабылғазина
жүктеу/скачать 2,41 Mb. Pdf көрінісі
|
Тіршілік.pdf
| Тіршілік
Жұбатушылардың сөзiн тыңдап, әрi iшi босап, денесi жеңiл денген- дей болған Ақжан жылауын қойды. Шәй үстiнде ақсақалдың жақсы қасиеттерi сөз болып, естерiнде қалған жәйларын сөз етiп отырысты: – Осыдан жарты жылдай бұрын тағы ауырып, Ақжанды шақыртып едiк қой… Қызы келiсiмен сауығып кеткен едi. Сондағы айтқаны ғой, жарықтықтың: «ой, пәлi- ай, Ақжантайымды әуре ғып шақырғанда жа- зылып кеткенiмдi қарашы» деп… Отырғандардың жүзiне ерiксiз күлкi ұялаған. Ауылдың жәйi мәз емес. Жердiң ыңғайына қарай аласалау етiп салынған тоқал үйлер ағаштары қиылып, бар көркiнен айырылғандай. Елде ақша болмаған соң iрi қараны, ұсақ малды сыпырып әкетiп жатқан алыпсатарлардың ғана тiршiлiгi тәуiр көрiнедi. Үкiмет тара- пынан бөлiнетiн азын-аулақ зейнетақы, жәрдемақы дегендердi сирек көретiн халық көнбiс. «Барына қанағат» деуге үйренген қазақ сол сыл- быр күйiнде. Заманның тынышында кетеулерi кетiп жүргендер қазiр мүлде азып-тозған. Әр нәрсенiң соңынан ала қозғалатын табиғи, қой мiнездi халықтың заман ағымына iлесе алмай, аңтарылып, аңқайып қалғандары да баршылық. «Асықпаған арбамен қоян қуып жетедi», «Таңғы нәсiп-тәңiрден» дейтiн бабалар ұрпағы шынымен-ақ ошары- лып қалыпты. Жүрек сыздатар жай көп, қолдан келер дәрмен жоқ Ақжан тек қаламға ерiк бердi. Соңғы күндерi басына құран оқытып келiп қайтқан қызының жан күйзелiсiн сезiп жүр ме ана аруағы, әйтеуiр, есiнен, түсiнен анасы шықпайды. Кейбiр сәттер сол күнгiдей көз алдында. Бiрде анасы екеуi аудан орталығынан қайтарларында он шақты шақырым жердi жаяу қайтты. Көлiк сирек қатынайтын. Күн төбеден шақырайып тұр, аңызақ, ыстық жел даланың да, адамның да кенезесiн кептiрiп бара жатқандай. Табиғатына лайық, жусан мен селеу ғана басқан дала шетi көкжиекке тiрелiп жатқан көл тәрiздi. Бiрақ, ол сағым ғана… Су дегенiңiз табыл- майды жақыннан. Әлден уақытта анасы: – Анау, қарағанның түбiне отырып, дем алайық, – дедi. Жайғасып, бiраз отырған соң сызылтып ән салды. – Алатаудың басынан-ей, арша ап жүрмiн – и – и Көтере алмай-й-й аршамды шаршап жүрмiн… Ана тiзесiне басын қойып қисайған Ақжанның көзi iлiнiп кетiптi. Әлден уақытта бетiне тамған тамшыдан оянып кеттi. Ол ән са- лып отыр, жылап отыр… Бетiнен тарамдап аққан жас бiрлi-жарым әжiмдерiн сағалап, қуалай кетiп жатыр. Неге жылады екен?! Ен далаға өн бойыңды шымырлатқан, сазды сағынышқа ма, әлде тұнжыраған 156 Клара Қабылғазина мұңға толы ма, әйтеуiр, сезiмнiң қыл iшегiн шертiп, сызылтқан әйел дауысы жайлап тарап жатты. Мүлгiп, тыныштықта тұрған дала да ана әлдиіне қалғығандай… Ендi ойлап отырса, қолына гармоньын ала салып кейде жарқылдап, кейде мұңды әуенге басатын ана жүрегi сезiмге толы екен ғой. Адамның адамдық қасиетiн аспандатып тұратын бiр ғана абстракты ұғым iшкi жан күйзелiсi, ақ арман, тұнық махаббат, ұшы-қиыры жоқ ойлар. Сол сезiмдердiң бiрi, лықсып сыртқа не сөз болып, не жыр бо- лып, не күй болып, не жас болып шығуы керек екен-ау! Адам – жаны жұмбақ, шешуi табылмаған, қыр-сыры көп табиғаттың сыйы, Алланың құдiреттi жаратылысы. Сонда жылап отырған анасын байқамағансып, ұйықтағансып көзiн қайта жұма қойғанын Ақжан өзiне әлi күнге кешiре алмайды. – Айтшы, неге жыладың, мама?! Жаныңды күйзелткен не нәрсе?! – деуге шамасының келмегенiне, өресiнiң жетпегенiне өкiнедi. Ненi армандады екен? Шалғайдағы шағын ауылдың өз iшiндегi әңгiмесi толып жатыр «Халық азғындап, тiлi тозғындап, географиялық картадан да жойылуға айналған халықтар бар ғой жер бетiнде, құдай ондайдан сақтасын» деп қойып, Ақжан сол жайлардың бiрiне сенiп, бiрiне сенбегендей. Жамағайындарының бiрi Сапар бес баласы мен әйелiн тастап басқа бiр әйелмен кетiп қалған екен. Балаларының ең үлкенi он бiр жаста ғана қалыпты. «Әкесiз жетiм ерке жетiм» дегендей бiрде бар, бiрде жоқ болып ана аясында өсiп, жетiлiп жатқан жайлары бар-тын. Кейiннен солардың көз жасының киесi тидi ме, әлде алланың қаҺарына ұшырады ма, әйтеуiр Сапар ауру болып, табар табысы болмай қалғанда кейiнгi әйелi үйден қуып жiбередi. «Балалардың әкесi болып, қалқайып отырса да демеу ғой, адасқан шығар»… деп алғашқы әйелi Ырыс бiр ойласа, екiншi ойы: «Балаларым қаршадай шақта ауыртпалықты өзiм көтердiм, ендi ержеткенде, өзi ауру адамды басыма бәле ғып қайтейiн, қайда барса онда барсын» дейдi. Әбден ақыл таразысына салған әйелдi алғашқы ойы жеңдi. Сонымен Сапарды бала-шағасы қарсы алды. Күтiп бақты. Күнi ұзаққа базарда тұрып, оны-мұны сатып балалардың тамағын асырап жүрген Ырыс ерте кетiп, кеш келедi. Бойжетiп қалған Маржан мектептен соң үй шаруасын iстейдi, оған қаршадайынан төселген. Кешкi асты пiсiрiп, әкесiн күтедi, сiңiлi-iнiлерiне қарайды. Жоғалғаны табылғандай болған Ырыс күйеуiн iштей сағынғанымен, аса пейiл бiлдiрмей, суықтау болып жүрген. |