217
сөйлесе, әке мінездері, ел күйі, көптің мұңы сияқтыны толық ұғынып, кең
түсіне бастаған.
Абайдан екі-үш жастай үлкен болса да, Жиренше, Ербол, Асылбектер бұл
кезде әбден жақын құрбы-құрдастай боп ап, өз маңдарындағы үлкеннен, кәрі-
құртаңнан есіткен шер уайымды да ірікпей айтып келе беретін.
Жалғыз-ақ мұндай бел шешісіп кеңескен сөздеріне Базаралы бұрын көп
араласқан жоқ-ты. Ол өзі осы жұттың бұл өңірдің еліне аса қатты тиетін бір
себебі Кұнанбайдан деп білетін. Жол бойы көріп келді. Кұнанбай оң қараған
жуан ауылдар Ырғызбай
ішіне малдарын айдап апарып, сонда жан сақтап
жатыр. Ал, Кұнанбай адам деп санамайтын аз ата, сансыз атсыз көпшілік болса,
малы қайда барарын, басы қайда қаларын білмей сеңдей соғылып жүр.
Өз ішіне талай түрлі ызалы, наразы ойлар жиса да, Базаралы әлі ешкімге
тіс жарып айтқан жоқ-ты.
Енді Абайдан жаңағы сөзді есіткен соң шешіле түсті. Көп ауыртпалықтың
түп тамырларын қазбалап кеп:
- Көпшілік сорлы ғой. Санда бар да санатта жоқ. Егесте сойыл соғар, еседе
құм қабар. Атаусыз, жоқтаусыз кеткені ғой. Бүгін міне, аппақ сүйек боп
қырылғалы отыр. Кешегі «жақсы», «басшы» дегендерің қайсысының
қабырғасы қайысар екен?.. Көрерсіңдер ертең! Кім қынжылар,
кім болысар
екен! - деді.
Абай Базаралының өзгеден бөлек мынандай қамқор ойларына ішінен таң
қалды. Жалғыз жүрсе де, Базаралы ел дауын шешен қып айтып, түкпірлеп
ойлап жүрген сияқты. Өзі батыр бейнелі, өзі әнші, шешен Базаралы үлкендер
сынынша бір тентек, сотқар көрінуші еді. Жалғыз жайылған сыйымсыз.
Аузының дуасы жоқ. Ащы тілдің тыйымсызы боп аталатын.
Қазірде Абай
байқаса, мына Базаралы ол емес.
Жұрт жайын ойлап жабырқау тартқан жастарға Базаралы:
- Жігіт болсаң, жігерің болса, мынау шұбырған елге пана болыңдар. Малың
аманда, жаның сақта... Әншейін-де есе бермесе ең болмаса осындай қысылған
күнде артығынан үлессін... Жерінен жайылыс берсін. Қыстау қорығынан пана
берсін көпке! Үлеске салсын жиған қорын. Елден ерек аман қалған Күнекең,
Байсал, Байдалы, Сүйіндіктер мен тұтас Ырғызбай кімге тұлға болады? Бар ел
жүген ұстап қалып, аштан шұбыратын күн болса тіпті оларды аман да
отырғызбайды. Жер мекеніне босып кетуден бұрын, ең әуелі осылардың өзінде
барды ұйпап кетпей тұра ма?
Мұны ап-аман қойып, өздері ауған қояндай құр
жосып кетсе, оның тіпті елдігі қайсы? Қысқасы, ел кетпейді! Кетсе, тек
кетпейді! - деді.
Бұл сөздері барлық жиынды қатты ойландырды. Асылбек, Базаралы
дауының кейбір жерін теріс деп білген.
Жұт деген киіз туырлықты қазақтың атам заманнан бергі зәулісі емес пе?
Жалғыз бүгінгі күннің адамынан боп отыр ма? Сыңар езу кетіп, бір-ақ жаққа
салмақ сап отырсың... Осының оғат! - деді.
Базаралы дауласайын деген ойда емес. Көңіліндегі өзі ұғынған наразылық
бетінен қайтқан жоқ. Асылбектің сөздерін: «Әкең Сүйіндіктен
келе жатқан
жалтақтық кой!» деп, жақтырмай тыңдады. Асылбекке ажырая қарап, басын
изеп қоя салды.