ОҚУ-Әдістемелік кешен 5В071100 «Геодезия және картография» мамандығына

2.9 Тақырыптык картаға түсіру

Зертханалық жұмыстың мақсаты: Кеңістіктік деректерді тақырыптық карталарды салу арқылы талдап үйрену.

Зертханалық жұмысты орындауға арналған тапсырма:

Жұмысты орындаған кезде Ресей Федерациясы картасының векторлық қабаттарының жиынтыга қолданылады.

Тақырыптық карталардың барлығын толтыру үлгісін езгерте және олардың легендасын баптай отырып салу керек.

Теориялық мәліметтер:

Тақырыптық картаға түсіру деректерді кернекі керсету мен талдау жасаудың қүралы болып табылады. Ол деректерді картадағы графикалық бейнелермен салыстырады.Тақырыптық картада кестелік керініс арқылы байқалмайтын деректердің езара байланыстығы мен тенденцияларын жеңіл керуге болады.

Тақырыптық карталарды карталар дец салыстыратын олардың мәндеріне құралдармен көрсетілген объектілерді атайды. Безендіретін бояумен қатар графикалық қүралдарға штрихтау, таңбалар түрі және керініс әдістері мен диаграммалар жатады.

Тақырыптық карталарды құрудың операциясын шартты бвлу деп атаймьгз.

Маріпйз§а тақырыптық карталар графикалық объектілерге картада түстер,штрихтау және кестедегі мәндеріне сэйкес келетін таңбалар түрлерін орнату жолымен қүрылады.

Бағаналық және деңгелек диаграммалар деректердің бірнеше түрін біруақытта салыстыруга мүмкіндік береді.Тақырыптық (немесе шартты) карталарды құру үшін тақырыптық картаның түрін, картаны салуга арналған кесте атауы мен оның жолдары және эртүрлі баптауды да тавдап алуга болатын үш диалог қолданылады.

Тақырыптық картаны құру үшін келесі қадамдарды жүзеге асыру қажет:

1) «Карта - Создать тематическую карту» командасын
таңдау.Тақырыптық карталар үшін үлгілері қосылған диалог пайда болады.

2) Тақырыптық картаның талап етілетін түрін тандау керек. МарInfo
тақырыптық картаның жеті әртүрлі түрін құруға мүмкіндік береді. Әрбір
түрде езінің маңычы мен еоекгаеліктері бопады:

- Ауқымдар картасы. Әрбір түс сандық мәндердің ауқымын керсетеді.

• 
  Бағаналық диаграмма. Бағаналық диаграммалар эрбір объектінің ортасында орьш алып,боялады.
  
• 
  Дөңгелек диаграмма. Деңгелек диаграммалар әрбір объектінің ортасында орын алып.безендіріледі.
  

• 
  Бөліктелген таңбалар әр түрлі өлшемдегі таңбалардың мәндерінің шамасын көрсету үшін қолданылады. Үлкен өлшемді таңбалар үлкен мәндерге сэйкес және керісінше болады.
  
• 
  Нүктелер жиынтығы. Нүктелераймақ шегінде орын алады және аймақтардың эрбір ішкі нүктелерінің жалпы саны берілген аймаққа сәйкестендірілген мәнді бейнелейді.
  
• 
  Дара мәндер. Әрбір жеке мән жеке түс немесе белгімен көрсетіледі.
  
• 
  Бет - нүктелік деректер мәндерін интерполяциялау Нәтижесінде алынған растрлық жиьш.
  

Тақырьттық үлгіні таңдау қажеттігі туындайды. Тақырыптық үлгіде қолданылатын түстер, ауқымдарға сандық деректердің жиынын бөліктеу әдісі мен легенданы баптау сияқты картаның күйге келтіруін қү-райды. Бұл үлгілер жұмыстың ағымдағы және кейінгі сеанстарында қолдануға болады. Үлгі тақырыптық карта құрылган салын эрбір жағдайда таңцалу керек. Тақырыптық картаның эрбір түрі үшін алдын ала қүрылған үлгілердің жиынтығы болады, одан басқа жеке меншік үлгілерді кұруға болады. Ауқымдар картасы мен жеке мәндер жағдайында боялатын графикалық объектілердің түрлерін білу керек. Бұл тақырыптық карталарда нүктелік,сызықтық және көпбұрышты объектілер үшін үлгілер болады.

3. 
   «Отдельные значения» батьфмасын басып, көпбұрышты объектілер үшін стандартты үлгіні тандау керек. «Далее» батырмасын басу керек.
   
4. 
   Мәндері бойынша тақырыптық карта кұрылып, кесте мен өріс таңдаланатын екінші «Со3Dание тематической карты» диалогы пайда болады. «Далее» батырмасын басу керек. «Со3Dание тематической карты -Шаг 3 из 3» диалогы пайда болады.
   

5. 
   Бұл диалогта қабат деректерінің жеке мәндерге бөліну мысалы бейнеледі. Егер қабат объектілерінің толтыру стилін өзгерту қажет болса, онда «Стильдер ...» батырмасын басу керек. Әр объектілер тобы үшін қажетті стилі белгіленетін «Настройка отдельных значений» диалогы пайда болады. Соңғы жөндеуден кейін «ОК» батырмасын басу керек.
   
6. 
   Тақырыптық қабаттың легендасын өзгерту үшін «Легенда» батьфмасын басу керек. « Настройка легенды» диалогы пайда болады. Бұл диалогта легенданың атын, шрифт пен легенданың ез стилін өзгертуге болады.
   

7) Барлық өзгертулерден кейін екі рет «ОК» батырмасын басу керек.
Боялған объектілері бар карта мен объектілер мәндерін сипаттайтын
«Легенда» шығады. Тақырыптық қабаттардың көрсетілімін барлық басқа
қабаттарының көрсетілімі сияқты реттеуге болады. «Управление слоями»
диалогына «Оформления» (тек масштабты эффект) және «Со3Dание
тематической карты» (Тақырыптық қабаттың легендасы мен стилі)
диалогы қолданылады.

Тақырыптық қабаттар картада негізгі қабаттарды салғаннан кейін салынады.Сондықтан олар «Управление слоями» диалогындағы қабаттар тізімінен жоғары орналасқан және ерекше түрде белгіленген.

Тақырыптық қабаттар туралы ақпарат бұл тізімде тақырыптық карта түрі - айнымалылар тізімі түрінде келтіріледі.

Алдымен тақырыптық картаның түрі, содан соң тақырыптық картаны түсіру үшін қолданылатын айнымалылар тізімі керсетіледі. Егер диалогта толық тізімді көрсетуге орын жетпеген жағдайда айнымалылар тізімі алынып тастайды.

Егер тақырыптық картаны құрғаннан кейін, ондағы бір нэрсені өзгерту қажет болса, онда баптау жүзеге асырылып, стильдер мен легенда құрауыштары ауыстырылатын «Настройка тематической карты» диалогын табуымыз керек. «Настройка тематической карты» диалогына кірудің МарInfoда екі жолы бар. Бірінші «Карта - Настройка тематической карты» командасын орындау немесе легенда терезесінің Тақырыптық легенда белімінде «мауспен» 2 рет басу керек. Картаны езгерту қажет болса, баптауды өзгертудің тәсілі ретінде қолданылатын үлгіні езгертуді қолданамыз.

Басқа түс немесе басқа ауқымдарды езгерту кезінде «Настройка тематической карты» диалогындагы үлгі тобындағы «Заменить» батырмасын басу керек. Онда тақырыптық карталардың бұл түріне арналған түсінікті үлгілердің тізімі ашылады. Жаңа үлгіні тақдап, «ОК» батырмасын басу керек. Сәйкесінше баптаулар езгереді. «Заменить» батырмасын тақырьштық картаны құрғаннан кескін басамыз.

2.10 Геокодтау

Зертханалық жұмыстың мақсаты: Деректер базасының кестелеріне графикалық ақпаратты қосу үшін геокодтау процесін қолдануды үйрену.

Зертханалық орьшдауға арналған тапсырма:

Жұмысты орьшдау кезінде векторлық карта, яғни бірнеше қабаттардан құралған карта.гаг архиві мен жерпайдаланушылар туралы мағлұматтарды жинақтаған тёЬ мәліметтер файлы қолданылады.

Автоматгы түрде және қолмен геокодтауды жүргізу.

Теориялық мәліметтер:

Картадағы деректерді керсету үшін, алдымен X және У координаттары деректердің әрбір жазбасын салыстыру қажет. МарInfo X және У координатгары салыстырған кестедегі геофафиялык ақпаратты ондағы геофафиялық ақпаратпен салыстыру негізінде X және У координаталары кейбір кестенің жазбасына иемдене алады (бұл кестені і3Dестіру кестесі деп атаймыз). МарInfoдағы осындай процесті геокодтау деп атаймыз.

Шынында геокодтау - нүктелік объектіні деректер базасына орналастыру болып саналады. Бұл кестені геокодталған кесте деп атаймыз. Географиялық карталар координаттар объектілері бар карталар түрінде керсетілетін і3Dестіру кестесінен алынады. Жазбаны геокодтау үшін:

• 
  МарInfo геокодталған кестедегі адрес пен і3Dестіру кестесіндегі адресті салыстырады.
  
• 
  І3Dестіру кестесінен координаттарды алып, оларды геокодталған кестедегі нүктелік объектіні кұру үшін қолданады.
  

Геокодтаудың жалпы процедурасы

Кейбір кестелердің жазбаларын X және У координаттармен салыстыру үшін, «Таблица - Геокодированме» командасын орындаймыз. МарInfo келесі деректерді беретін «Геокодирование» диалогын ашады:

- Жазбаларға X және У координатын беретін кесте атауы;

• 
  Салыстыру кезінде қолданылатын ақпараттан тұратын і3Dестіру кестесі бағаныньщ атауы;
  
• 
  Географиялық ақпарат қолданылатын і3Dестіру кестесінің атауы;
  
• 
  Салыстыру кезінде қолданылатын і3Dестіру кестесінің бағанының атауы.
  

Геокодтау диалогында және де геокодтауды автоматы немесе қолмен
режимін таңдап алуға болады. Автоматты геокодтауда МарInfo деректердің тек толық сәйкес келуінде кодтауды жүргізеді, қалған жазбалар есептелінбейді. МарInfoда пайдаланушыға геокодтау процесінің соңына дейін назар аударьшмағандықтан, Бұл әдіс тезірек жұмыс істейді Қолмен кесте геокодталған жагдайда, МарInfo тура аналогты таппағанша процесті әрбір рет тоқтатып, пайдаланушыға нұсқалар тізімінен мәнді таңдап алу мүмкіндігін береді.

Кестені алдымен автоматты геокодтап, қалған өңделмеген жазбаларды кейін қолмен кодтау үсынылады.

2.11. Жер бедерініц цифрлық моделін құру мен талдау

Зертханалық жүмыстың мақсаты: Жер бедерінің цифрлық моделін талдап және құрабілуді үйрену.

Зертханалық жұмысты орындауға арналған тапсырма:

1. 
   Тіркелген файлда гаstr 3.jpg (Гаусс- Крюкердің топографиялық картасы М1:200000, GК, 14 аймақ) 6x6 километр бөлігін тандап алу керек және де көпбұрышты обьектінің шекарасын өгкізу.
   
2. 
   Бөлік шегінде барлық көлденең сызықтарды келесі ережелерді ескере отырып цифрлау керек: изо сызықтар үзіліп және қиылыспайды, олар өз- ө3Dерінде немесе шекарада тұйықталады.
   

3. 
   Көлденең сызықтар кестесі үшін «биіктік» бағанын құрып, әрбір изосызыктар бойынша деректерді енгізу. Нольдік мәндер болмау керек. Көлденең сызықтар 20 метр сайын жүргізіледі.
   
4. 
   «Бет» түріндегі тақырыптық картаны құру.
   
5. 
   3D картасын кұру.
   
6. 
   3 0\ТЕ\У талдауының қосымша модулін жүктеу керек.
   

7) Аныктамалық ақпаратты қолдана отырып, ЖБЦМ-ға талдау
жүргізу.
Теориялық мәліметтер:

Жер бедерінің цифрлық моделі - ЖБЦМ қолданбалы экологиялық міндеттердің тұтас қатарьга шешуде, атап айтқанда төтенше жағдайларда, су тасқыны, ландшафтардың бұзылу дэрежесін бағалау және тағы басқаларды болжау үшін маңы3Dы. ЖБЦМ-ды талдаудың нәтижелері бойынша ГАЖ құралдарында мекендердің көлбеу бұрышының картасы мен беткейлердің экспозициясын алады, берілген багдар бойынша көлденең және тік профильдерді қалыптастырады, белгіленген шолу нүктелерінен көз көретін аумағын бағалауды орындайды. ЖБЦМ-ды бейнелеу үшін әртүрлі пішіндерді қолданады.

МарInfo Professional ү3Dіксіз растырлық түрлі-түсті бейнелеу әдісін қолдана, тақырыптық картаға түсіруді жаңа деңгейге көтерді. Тақырыптық карталардың бұл түрі жүйелі тік бұрыш тордың интерполяцияланған нүктелерінің немесе деректердің берілген кестеден триангуляциялануы негізінде құрылған тақырыптық растрлық бет ретінде белгілі болып келеді.. МарInfo Professional жүйелі бет орайын интерполяцияланған деректерден генерация жасайды және оны «Карта» терезесінде растрлы бейне ретінде бейнелейді.

Интерполяцияланудың алторитмдері беттік файлдар деп аталатын арналған арнайы файлдар түрін құрайды. МарInfo интерполорымен беттің тақырыптық картасы құрылғанда, файлдың стандартты аты «имя файла имя поля» mig кеңейтілуімен генерацияланады. «Со3Dание тематической карты - Шаг 2 из 3» диалогында осы файл аты мен оны табу жолын беруге

болады.

Беттің файлдар интерполянциясының басқа модулін де құруға болады. МарInfo Professional тақырыптық беттерді құру үшің IDW (қашықтыққа кері тәуелділіктен нүктелер жиынын қолданатын интерполяция) және ТГК (реттелмеген триангуляциондық желі бойынша интерполяция) интерполяторларын ұсынады.

IDW - интерполяторы көршілес деректерге эсер ететін және өзарасында ішкі байланысы жоқ (мысалы халық саны туралы деректер) ерікті деректер үшін жақсы келеді. Бұл әдіс деректер аумағы бойынша көп шашырағандарға арналған.

IDW - интерполяторы барлық зерттелетін картаға түсіру аймағын тікбұрышты тормен жабатын беттің ұяшығындағы мәндерді есептейді. Кестедегі берілген мәндердің эрбір нүктесі беттің ұяшығындагы мәндерді есептеу үшін қолданылады.

Орталандыру процедурасы жүргізілгенде, орталандыруға қатысатын барлық мәндер берілген нүктеден есептеу жүргізілетін бет ұяшығының ортасына дейінгі қашықтыққа кері пропорционал болады. Зілдеме нүктеге дейінгі қашықтьгққа кері пропоционал болғандықтан, үяшықтан нүкте алыстаған сайын оның үлесі де азайып отырады. МаріпЬда бетті есептеу процесі алғашқы кестенің тікбүрышын минималды сипаттаушыны (ТМС) анықтаудан басталады. Бет квадраттық өлшемдері бойынша бірдей белінеді.

IDW -интерполятор үшін баптаулар «Со3Dание тематической карты -Шаг 3 из 3» диалогындағы «Настройка» батырмасын басқанда жүзеге асады.

¥яшық өлшемін және алғашқы нүктедегі мәндерді біле отырып, МарInfo әрбір ұяшықтағы параметрдің мәндерін есептейді. Есептелген мән ұяшық ортасының маңындағы арнайы берілген і3Dестіру радиусында таңдалған бірнеше нүктелер мәндерінің зілдеме орта мәні ретінде анықталады. Мәндердің өлшемі үяшық ортасына дейінгі і3Dестіру радиусына түскен нүктенің қашықтығына кері пропоционал болып келеді. IDW -да орталандыру Нәтижесіне әрбір нүктенің әсері қалай күшті болса, солайша дэреже көрсеткішін анықтайды. Дәреже көрсеткіші жогары болған сайын, ең жақын нүктелердің эсері үлкен болады. Дэреже керсеткішінің мәні 1-ден 10-ға дейін болады.

Бір ұяшыққа түсетін алғашқы мәндердің z-құрауыштарыньщ мәндерін есептеуді жүргізетін әдісті таңдап алуға болады. Бұларға орташа мелшер, қосынды, минималды және максималды мәндер жатады.

TIN-интергіолятор мекеннің биіктігі және сызықты прогрессия немесе ауадағы температура туралы деректер сияқты бет шегіндегі деректердің ез байланыстығы бар деректермен жақсы жұмыс істейді.

TIN -интерполятор кептеген алғашқы нүктелерден үшбұрыштар қүрайды, ягни барлық нүктелер кесінділері арқылы қосылып, барлық алғашқы нүктелерді байланыстыратын үшбүрыштар қосылады. Көршілес үшбұрыштардың беттерінің езі біртүтас ү3Dіксіз бет қүрайды. Кестенің алғашқы нүктелері көршілес үшбүрыштардың тебесі болып келеді. Ары қарай алынған мәндерді беттің реттеуші торына қайта санау жүргізіледі. Интерполяцияның мүндай түрі интерполяцияландырылган алғашқы деректерге мәндері бойьшша максимал жақындатады. Бүнда ГОМ' әдісімен интерполяцияландыру кезіндегіден бұрмаланулар мен тегістеу бірталай аз болып келеді.

- TIN -интерпрляцияның баптаулары «Со3Dание тематической карты -хііаі' 3 из 3» диалогында анықталады. «Варианты» батырмасы «Настрогіки TIN интерполяции» диалогын ашады.

IDW -интерполяторы іспетті TIN-интерполяторындағы үяшықтар квадратты, яғни үяшық елшемі биіктік пен ұзындыққа да жатқызылатын болып келеді. Беттің елшемі ұяшық елшемі езгергенде автоматты түрде жаңартылады.

TIN-интерполяциясының баптаулары егжей-тегжейлі эртүрлі дэрежемен бетгі салуға мүмкіндік береді. Жақын орналасқан нүктелерді шыгару үшін қолданылатын ара қашыктықты беруді рұқсат етіле және де ол осы нүктелерден құралған тікбұрыш диалогінің ұзындығының белшек белігі ретінде анықталады.

«Расстояние» өрісінде реттелмеген триангуляциаланған желі бойыяша салынган шығару бетінің арақашықтық мәндері анықталады. 0-ден үлкен мәндер үшін ортасы желі тебелері болып келетін сфераға кіретін үшбұрыштар немесе тек олардың қыры ілінеді. Бұл берілген арақашықтығы бар үшбұрышты реттелмеген торды салу үшін тиімді, олай болмаған жағдайда тиангуляциаланған желі деректерді анықтау аумагын қиятын болады.

«Угол» ерісінде сүйір қырды анықтайтын бұрыш (градуспен) керсетіледі. Егер кершілес полигондар арасындағы бұрыштағы айырмашылық осы мәннен үлкен болса, онда жалпы қырды «сүйір» деп атаймыз. Бұл параметр беттің соңғы нұсқасы үшін қолданылады. Растрлық бетті баптау.

Бет түйіндеріндегі мәндер есептеліп болганңан соң, МарInfo кестедегі максималды және минималды мәндерін ескере отырып, оларды түс спектрі бойынша топтастырады. «Со3Dание тематической карты - Шаг 3 из 3» диалогындағы «Стильдер» батырмасы «Настройқа отображения поверхности» диалогын ашады. Онда түстік спектрдің шкаласы, түстердің сыну нүктесі, ұяшықтардың минималды және максималды мәндері және баптаудың тағы басқа параметрлері керсетілген. Түстердің сыну әдістері.

Ауыспалы нүктелері бар шкалалар керініс сипаттамаларының сапалық айырмашылыктарын картада көрсету қажет болганда қолданылады. Бұндай шкаланы кең қолдану мысалына ойпаттар жасыл түстің эртүрлі реңімен белгіленіп, қыраттар сары не қызыл сары түстер реңімен бейнеленіп, ал таулы жерлер қызыл қоңьф түске боялатын гипсометриялық картаны жатқызуга болады.

Түс пен нүктелер санының бұзылуы жүретін мәндері бар нүктелерді баптауларда беруге болады. «Настройка отображеня поверхности» диалогының кірмеген тізімінде 2-ден 16 нүктеге дейін беруте болатыны ұсынылған, бірақ 255-ке дейін де беруге рұқсат етіледі. Сыну нүктесінің мәндерін деңгелектеуге болады. Егер бұзылу нүктесінің есебі түйіндер санына негі3Dелген болса, онда мәндер есептелініп бітпейінше деңгелектеу тиімп.ілігі к-ерінбейді. Түстердің сыну чүктесін есептеудің келесі әдістері бар:

- Үяшықтардың бірдей саны сыну нүктесінің мәндерін сыну нүктесінің екі көршілес мәндері арасында алганда ұяшықтардың бірдей саны құрылатындай есептелінеді.

- Бірдей аралықтар - ауысу нүктелерін алғашқы деректер мәндерінін
толық диапазонының минималды және максималды мәндерінің арасында
бірқалыпты үлестіреді.

• 
  Қолмен жасалган үяшықтардың саны - Бұл әдіс пайы3Dық қатынастың өз мәнімен сипатталатын растрды салу үшін қолданылады.
  
• 
  Қолмен жасалған аралықтар - бұл әдіс алғашқы деректерге байланысты өз мәндеріне сай растрды салу үшін қолданылады.
  

Ең кіші мән көк, ал ең үлкен қызыл түсті иемденеді. Диалог терезесінде сыну нүктесі, олардың түсі, мәндері (атап айтқанда максималды және минималды) және пайызбен алынған мәндері көрсетілген. Егер үяшық сыну нүктесіне толыктай сэйкес мәнге ие болса, онда карта да сондай түспен боялады. Егер үяшық аралық мәнге ие болса,онда оның түсі де сыну нүктесінің 2 көршілес түстерінен түратын аралық түспен көркемделенеді.

Сыну нүктелерінің саны үлғайган кезде МІ Рго жаңа сыну нүктелеріне стандарт түсті таңдайды. Сынудың соңгы түсі өзгеріссіз қалады. Жаңа түстер соңғы және алдыңғы сыну нүктелерінің арасына қойылады. Сыну нүктесінің түсін өзгерту үшін түсті белгілейтін «Процент/значение» терезесіндегі квадратты екі рет басу керек. «Процент/значение» шамасын өзгерту үшін сандық мәнді басу керек. Бүнда жаңа шаманы кіргізуге болады.

Сыну Нүктелерінің түсін өзгерту үшін сынушы нүктесінің түсін керсететін терезені 2 рет басу керек, сонда түс палитрасы бар «Вид» диалогы ашылады. Енді палитрадан жаңа түсті таңдау қажет. Сыну нүктесін тасымапдау үшін, оны алдын-ала керу терезесінде белгілеп, диалогты терезенің теменгі жағында орналасқан «Добавить» немесе «Убрагь» батырмасын басу керек. Жер бедерінің бейнеленуі

Биіктіктер белгісінің мәндері бойынша салынған беттің картасына жер бедерінің отмывкасын қолдануға болады. Жер бедерінің отмывкасы елестетілген жарық кезінен бет картасына келеңкелерді беттестіруден тұрады. Маріпкг жарық кезіне қатысты үяшықтың орнына байланысты растр торының эрбір үяшыгының жарықтылығын езгертеді. Осылайша, бөктерлер мен жарық кезіндегі бағытына қатысты олардың орнын бағалауға болады.

МарInfoда әрбір үяшықтың жарықтылық деңгейі беттің жарықтанылу дәрежесіне сэйкес келеді. Жарықтылыктың жоғарғы деңгейіне елестетілген жарық кезінен сәулелері перпендикуляр түсетін (жарық кезінен сәулелердің тура түсуіне сәйкес) бет ұяшықтары жатады.

Бет жарық көзіне түсетін багытынан қаншама көп ауытқыса, үяшықтардың жарықіылық деңгеиі соншама аз болады. Беттің жартылай айқындылыгы.

МарInfo темен орналасқан қабаттардың керінуін анықтайтын беттің айқындылық дэрежесін баптауға мүмкіндік береді. Мысалы, векторлық шекаралары бар қабат болса, ондагы шекараларды беттің жоғары орналасқан қабаты арқылы көру қажет. Егер айқындылық 0%-ке орнатылса, онда темен орналасқан қабаттар тіпті керінбейді. 100 пайызга орнатылу беттің толық айқындалған бейнесіне әкеліп соғады.

Аяқтаушы баптаулар.

«Бет» түріндегі карталарды бейнелеу әдісіне эсер ететін басқа да параметрлерді қолдануга болады. Сүр реңнің шкаласын қолдана отырып түстердің қарсыдастыгы мен жарыктылық деңгейін баптауға немесе картаны керсетуге болады. Және де «Обратить цвета» батырмасын баса отырып, сыну нүктесінің ретпен орналасуын қадағалауға болады.

Сыну нүктесінің баптаулары, жер бедерінің отмывкасыньщ параметрлерін қондыру және басқа да керкемдеу элементтері аяқталғаннан кейін беттің ортасын қүруға болады. Осындай картаны құру процесінде МаріпгЪ растрлық кескінді генерациялайды. Бір сыну нүктесі түсінің басқа түріне ақырындап ауысуы деректердің үлестіруін кернекі айқындауға мүмкіндік береді.

Масштабты езгерту.

Бет қабаттары үшін масштабты езгерту «Режимы окна карты» диалогында да баптауға жатады.Оның «При изменении размеры окна» деген белімі болады. Беттің карталары үшін «Масштаб сохраняется» деген жалауша орнатылган.

Бет түріндегі тақырыптық қабаттармен жүмыс.

Бетгің тақырыптық растрлық қабаты басқа тақырьштық бзттердеп езінің негізгі қабатына тәуелсіз болатынымен ерекшеленеді. Кез келген басқа қабат сияқты оны карта терезесіндегі басқа параметрлермен қайта қүруга болады. Егер негізгі қабаттағы деректер өзгерсе, онда беттің картасы автоматты түрде жаңартылады. Бұл жағдайда оның интерполяциясын қайталап жүргізу қажет. «Управление слоями» диалогында бұндай қабат «имя таблицы_имя поля» деген атымен пайда болады.

Ақпарат инструменті және қалқьшалы жазулар.

Реттелген бет ұяшықтарының дара мәндері туралы мағлұматтар алу үшін «Ақпарат» инструментін қолдануға болады. «Операциялар» панеліндегі белсенді терезесінде «Ақпарат» инструментін тандау керек. Содан кейін, карта терезесіне маусты баса отырып, растрлық беттің таңдалған ұяшықтыгының мәндері туралы ақпарат алуга болады.

«Ақпарат» терезесінде бейнеленген мәліметтер үяшық иемденген мәнді езгерту мүмкін болмағандықтан Бұл терезеде жөнделмейді. Егер «Показывать всплывающие надписи» жалаушасы орнатылса, онда карта бойынша курсордың жылжуы кезінде бет ұяшықтарын есептеуінде қолданыпғяи мяндер атзтоматгы түрде бейггаіепеді.

3D картаны кұру.

МарInfo Professional ЗD кескіндерін көруге мүмкіндік береді. Барлық бағыттағы үш өлшемді кескіннің айналу функциялары, жеке осьтер бойынша масштабтау, жарықтандыру мен шолу нүктелерін баптаулар бар. ЗD карта ұзындық, ені және биіктігі бойынша координаттар осінің деректерін бейнелеуге жагдай жасайды.

3D картаны құру үшін беттің тақырыптық картасын кұрып немесе барын ашу керек.

3D картаны құру үшін:

1. 
   Беттің тақырыптық картасын құрып немесе салғанын ашу керек.
   
2. 
   «Карта- Создать 3D карту» командасын орындау керек. «Создать 3D карту» диалогы ашылады. Бұл диалог келесі баптауларды құрайды:
   

• 
  Бөлік: Беліктің бағдары мен орнын керсетеді.
  
• 
  Жарықтадынуы: Жарықталыну кезінің түсі мен орнын көрсетеді.
  

- Түр: Түрдің ерекше белгілерін - өлшем бірліктері, рұқсат беру,
масштаб пен фонның түсін көрсетеді. Бірінші баптауға 3D картаны алғаш
құрғанда ғана қол жетеді.

3D карта менюі.

3D карта терезесі белсенді болғанда, 3D карта менюі ашылады. Бұл менюді 3D карта терезесінде курсор жылжығанда, маустың оң батырмасын басу арқылы ашады. 3D карта менюінде келесі пунктер болады:

- Беттің жазбасын жаңарту.

- Беттің жазбасы үшін қолданылатын кескінді қалпына келтіреді.
Егер кестелерді 3D картадағы объектілерді өзгерту үшін қолданса, онда
бұл баптау картаны жаңартылады.

• 
  Қайталау: 3D карта терезесінің көшірмесін құрайды.
  
• 
  Алдыңғы түр: 3D картаның алдыңғы түрін қайталайды.
  
• 
  Толықтай көрсету: Кескінді 3D картасының терезесінде толықтау орналасуы үшін өзгертеді.
  
• 
  Бақылау нүктесі: «Изменить точку наблюдения» диалогын ашады. «Выбор» инструменті жүргізтін әрекеттері мен масштабтау мүмкіндіктерін толтыру ретінде, «Изменить точку наблюдения» диалогында картаның алғашқы терезесін ағымдағы түрмен салыстыруга арналған 3D картаны қайтадан ұстандыратын «Вид сверху» батырмасы бар.
  
• 
  Қаңқалық модель. Қаңқалық кескін мен әдеттегі бет арасындағы режимді ауыстырады. Бұл баптау жұмысшы жинағында сақталынбайды. 3D картаның белсенді терезесіндегі «^» пернесін баса отырып, қаңқалық модель режиміне кіруге болады.
  
• 
  Қасиеттер: Ағымдағы баптаулар көрсетілген «Свойства 3D карты» диалогын ашады. Бұл диалог белсенді 3D картаның түрі мен жарықтандыруын өзгерту үшін арналган.
  

2.11 Ақпаратты корытындылау. Есеп беру

Зертханалық жұмыстың мақсаты: Графикалық және ерекше белгіленген ақпаратты құрайтын есеп беруді құрып және беруге үйрену.

Зертханалық жұмысты орындауга арналған тапсырма:

Алдыңғы лабороториялық жұмыстардың деректерін қолдана отырып, бес есеп беруді кұру. Есеп берулерде эр түрлі ақпарат, ягни картаға түсіру негі3Dері, тақырыптық карталар, кестелік деректер, графиктер, легендалар орналасу керек.

Теориялық мәліметтер

Легендалармен жұмыс.

Лёгендалар - шартты белгілері түсіндіру мен картаны көркемдёудің ең маңы3Dы бөлігі. МарInfo РгогТеззіопаІда картаға түсіру мен тақырыптық легенданың түрін құруға болады. Тақырыптық легендалар тақырыптық карталардың мазмұнын түсіндіреді. Карта терезесінің кез-келген басқа қабаттары үшін құрылады. Легенданың 2 түрінің қисындасуы қабаттардың барлық картаға түсіру деректері туралы ақпаратты бейнелеуге мүмкіндік береді.

Картага түсіру легендалары карта қабаттары үшін кйртага тусіру деректерін түсіндірмелерімен бірге көрсетеді. Легенда оған косылуы қажет карта терезесіндегі әрбір қабат үшін құрылады.Картага түсіру легендалары МарInfo Professional басу мен таныстыру үшін жиналған есеп берулерде орын алады. Легенданы жеке қабат немесе легенданың бір терезесіндегі қабаттар тобы үшін құруға болады. Картага түсіру легендасының кептеген элемеңттерін, сонымен қатар легенданың тақырыбы мен тақырыпшасы, бөлімдерінің шетін және де терезе тақырыбын қосқандағы легенда терезесін баптауға мүмкіндік бар.

Картадагы түсіру легендасын құру үшін:

1) Картаның белсенді терезесінде «Карта - Создать легенду»
командасын орындау керек. «Создать легенду - Шаг 1 из 3 » диалогын
ашылады.

2. 
   Деректері легендада колданылатын қабаттарды таңцап, «Далее» батырмасын басу керек. «Создать легенду - Шаг 2 из 3» диалогы ашылады.
   
3. 
   Легенданың бөлімдері мен қасиеттерін баптау, әрбір бөлімге ашапған паряметрпе.рді орнату және тандау ушін «Далее» немесе «Завершить» командаларын басамыз. Егер «Завершить» командасын бассақ, легенда шығады. Егер «Далее» командасын бассақ, онда «Создать легенду - Шаг 3 из 3» диалогы ашылады.