Жолмаганбетова Маржан Аманбайқызы



Pdf көрінісі
бет18/35
Дата10.10.2022
өлшемі1,18 Mb.
#152433
түріЛекция
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   35
Байланысты:
ekologiya zhane omir kauipsizdigi. zholmaganbetova m.a.

Радионуклидтер
 – бұл элементтердің электрондарды атомдардан шығарып, оларды 
басқа атомдарға оң және теріс йондар жұбын түзуімен қосаға қабілетті радиобелсенді 
сәулелену шығаратын изотоптары. Мұндай сәулеленуді иондаушы деп атайды. Кейбір 
заттарда барлық изотоптар радиобелсенді болып табылады. Атап айтқанда, оларға 
технеций, прометий, сондай-ақ Д.И.Менделеев кестесінің полоний басталып 
трансурандылармен бітетін барлық элементтері жатады. 
Гелий ядроларының (альфа –сәулелену) немесе жылдам электрондардан (бетта – 
сәулелену) тұратын бөлшектер ағынын корпускулалық сәулелену деп атайды. 
Электромагнитті иондаушы сәулелену – бұл гамма - сәулелену мен оған жақын рентгендік 
сәулелену. Альфа және бетта-сәулелену организмнен тысқары тұрып та оған әсер ете 
алады. Иондаушы сәулелену жоғары дамыған ағзаларға, бірінші кезекте – адамға аса 
күшті әсер етеді. Оған микроағзалар төзімдірек келеді. Эксперименттік зерттеулер 
белсенділігі 3,7-1014 Бк (10 мың Ки) гамма сәулеленудің (кобальт-60, цезий-137) қуатты 
көздерінің қасында жоғарғы топтағы бірде-бір өсімдік немесе жануар тірі 
қалмайтындығын көрсеткен. Түрлі радинуклидтердің организмге әсері аса сан 
алуандығымен ерекшелінеді, әйтсе де жалпы алғанда, оларға мутагенді және 
бластомогенді эффект тән. Мысалы, 131-иодтың аз мөлшерінде қалқанша бездің қызметі 
бұзылады, ал көп мөлшерінде – зиянды ісіктер түзіледі.
Радиациялық ластанудың көздері
. Радиациялық қауіптердің әсерлері шыққан тегі 
бойынша табиғи және антропогенді болып бөлінеді. Табиғи факторларға қазба рудалары, 
жер қабаттарындағы радиоактивті элементтердің бөлінуі кезіндегі сәулелену және т.б. 
жатады. Радиациялық өндіруге және қолдануға, атом энергиясын өндіруге және ядролық 
қаруын сынауға байланысты жұмыстар жатады. Сонымен адам өміріне өте қауіпті 
радиациялық антропогендік әсерлер адамзаттың мына іс-әрекетімен тығыз байланысты:
• Атом өнеркәсібі; 
• Ядролық жарылыстар; 
• Ядролық энергетика; 
• Медицина мен ғылым. 
Бұлар қоршаған ортаны радиоактивті элементтермен және радияциялық сәулелермен 
ластайды. Бұдан басқа атом өнеркәсібі радиоактивті қалдықтардың көзі болып, адамзатқа 
жаңа үлкен қауіп және әлі шешімін таппаған мәселені – оларды көму мен жою 
мәселелерін алып келді. Келесі бір қауіпті радинуклид – стронций-90, ол ядролық 
сынақтардың нәтижесінде түзіледі (жартылай бөліну периоды 27,7 жыл). Ол ағзаға 
асқазан-ішек трактісі , өкпе, тері жабыны арқылы түсіп, қаңқа мен жұмсақ ұлпаларға 
жиналады. Стронций қанда патологиялық құбылыстар тудырады, ішке қанның 
құйылуына, сүйек кемігінің құрлысының бұзылуына әкеледі. Зақымданған соң ұзақ 


32 
мерзімнен кейін (келесі ұрпақтарда) ісіктер, ақ қан ауруы болуы мүмкін. Қазіргі гигиена 
ғылымының өзекті мәселесі адам өмір сүретін ортаның зиянды және қауіпті факторларын 
анықтау ғана емес, сонымен қатар олардың халық денсаулығына тигізетін қауіп-қатерін 
бағалай білу болып табылады. Қауіп-қатер туғызатын әртүрлі факторлар нақты елдің, 
аймақтың жағдайларына да тәуелді екенін ескеру қажет. 
Қ
азақстан полигондары
.
Республика жерінде соғыс полигондары болған аумақтар 
30 млн гектардан асады. Мұндағы соғыс техникасының қалдықтары, ракета сынықтары, 
бақылау 
обьектілері 
ешбір 
көмусіз 
шашылып 
жатыр. 
Олар 
негізінен 
-
 Семей, Нарын(Капустин 
Яр), Азғыр, Тайсойған, Байқоңыр 
ғарыш 
айлағы, Сарышаған сынақ полигондары. 
Шығыс Қазақстанның 19 млн гектар жері 40 жыл бойы ядролық сынақтың полигоны 
болды. Осы жерлерде 1949-1989 жылдары aралығында атмосферада - 27, жер бетінде - 
183, қалғандары жер астында ядролық сынақтар болды. 
Ядролық қарудан тек атом бомбаларын сынаумен шектелмей, полигондарда соғыс 
ракеталарын, т.б. техникалары да сынақтан өтіп отырды. Батыс Қазақстан 
аумағында 1966-1979 жылдары 
24 
рет 
ядролық 
қару 
сыналған. 
Соның 
ішінде Азғыр полигоны ғана 6,1 мың гектар жерді алып жатыр. Мұндай сынақтар 1968-
1970 жылдары Үстіртте де жасалған. Сол сияқты ірі полигондар қатарына Атырау 
облысының Тайсойған, Балқаш көлі маңындағы Сарышаған, Ташкент-4 сынақ алаңдары 
мен Байқоңыр 
ғарыш 
айлағы да 
жатады. 
Осы 
аймақтарда радиоактивті 
заттардың (кадмий, стронций, қорғасын) шекті мөлшері бірнеше есеге көбейіп кеткен. 
Полигондардың ішінде Семей өңірі ең көп зардап шеккен аймақ. Мұнда атом қаруын 
сынаудың ғылыми орталығы орналасқан. Ол - Курчатов қаласы. Бұрынғы Семей 
облысының Абай, Бесқарағай, Жаңасемей, Абыралы аудандарының 
аумақтары 
атом 
сынақтарының ордасы аталып, ең көп зардап шеккен экологиялық апатты аймаққа 
айналды. 
Полигондарға пайдаланылған жерлердің ауа, су, топырақ, тіпті өсімдіктер 
жабыны радионуклеидтермен ластанып, ауа және жер асты сулары арқылы мыңдаған 
километр жерге тарайтыны белгілі. Қазірдің өзінде Қазақстанда 2,6 млн 
адам мутагенез ауруымен есепте тұр. Қатерлі ісік, қан аурулары, сәулелік ауру, жүйке 
ауруларымен ауырғандар санының көрсеткіші бұл аймақта республика бойынша ең 
жоғары.
Бақылау сұрақтары: 
1. Қоршаған ортаның радиоактивті ластануы
 
деген не? 
2. Қазақстанда қандай радиациялық ластанған аймақтар бар? 
3. Адам ағзасына радияция қалай әсер етеді? 
4. Қазақстан полигондары 
Пайдаланылған әдебиеттер: 
1. Экология, охрана природы, экологичекая безопастность. Под.ред. проф. Никитина А.Т. 
М.,2000 
2. Протасов В.Ф. экология, здоровье и охрана окружающей среды в России: Учебное и 
спровочное пособие. М.,2001 
3. Бейсенова Ә.С.,Самақова А.Б.,ЕсполовТ.И.,Шілдебаев Ж.Б. Экология және табиғатты 
пайдалану.-А.: Ғылым, 2004.-Б.37-71. 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   35




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет