212
Сынуға тұр таянып.
Талауда малың,
Қамауда жаның
Аш көзіңді оянып.
Қанған жоқ па әлі ұйқың,
Ұйықтайтын бар не сиқың?!–
деп, қазақ қоғамының ұлттық намысын оятпақ болады. Бұл
идея Ахмет Байтұрсыновтың бүкіл ақындық, ағартушылық
қызметінің лейтмотиві болса, оны білдірудегі ең бір ұтымды
деп тапқаны – осы ойын айтатын өлеңін сегізаяқтың үлгісімен
жазу. Мұнда ақын ұстаз тұтқан Абайдың үлгісімен алғашқы
екі жұпты алты тармақта айтылмақ идеяның тезисін (баян-
дауды) береді де, соңғы екі тармақта сол тезистен шығатын
түйінді, яғни антитезисті ұсынады. Түйін-антитезис көбінесе
ақыл сөз, өнеге сөз (сентенция) болып келеді. Абайдың
«Сегізаяғындағы» шумақтардың соңғы 7-8-тармақтары нақыл
сөзге, тіпті мақал-мәтел сөзге айналып кеткенін білеміз. Ал
Шәкәрім өзінің «Сегізаяқтарында» әлеуметтік тақырыпты
емес, жеке адамдық әңгімені: жастық пен кәрілікті сөз етеді.
Бұлар да ақынның жан толқынын сездіретін тақырыптар.
Шәкәрім өлеңдеріндегі түйіндер сентенциядан гөрі, болған
не болатын істің жалпы қорытындысы түрінде келеді, демек,
мұнда да Абай сегізаяғының құрылымы сақталған: әр шумақ
тезис пен қорытындыдан түзілген.
Абай поэзиясы тілінің кейінгі қазақ ақындарына орасан
зор әсер еткенін, Абай тіліндегі осы жұмыста көрсетілген
көріктеудің амал-тәсілдері мен ол ұсынған принцип-бағдар-
лардың бірі болмаса бірін қазақ ақындары ертелі-кеш қабылдап,
әрі қарай жалғастырғанын батыл және молынан көрсете
аламыз. Бұған мысал ретінде екі-үш ақынның поэтикалық
дүниесіне өте шағын экскурс жасалық.
Кезінде Пушкиннің
Достарыңызбен бөлісу: