Екпе дақылдардың ботаникалық – биологиялық топталуы

- Н.Кулешов – жҥгері, бидай 
- А.Насотовский – бидай
- В. Харченко – мал азықтық тамыр жемістері 
- Н.Майсурян – бӛрі бҧршақ
Ӛсімдік шаруашылығының ӛркендеуіне екпе дақылдар селекциясы 
жетістіктерінің әсері мол болды. Атақты селекционерлер – П.Лукьяненко, 
В.Пустовойт, В.Ремесло, В.Юрьев, Ф.Кириченко, В. Мамонтова т.б кӛптеген 
дақылдардың селекциясын дамытуда айтарлықтай ҥлес қосты. 
Н.И.Вавилов негізін қалаған Бҥкілодақтық ӛсімдік шаруашылығы ғылими 
зерттеу институтының (ВИР) егін шаруашылығының дамуына қосқан ҥлесі зор.
Оңтҥстік шығыстағы қҧрғақшылық аймақтардың егіншілігін зерттеген 
атақты ғалым Н.М.Туляйков болды. Ол тың және тыңайған жерлерді игерудің 
бас насихатшысы болып, Еділ ӛңірінде қҧрғақшылық жағдайда егіншілікті 
дамытудың негізін қалады.Ӛсімдік шаруашылық дамуындағы қазіргі кездегі 
ғылыми бағыты ӛнімнің кҥні бҧрын болжануымен жоспарланып, 
прогрммалануы. Ӛсімдік шаруашылығының негізгі объектісі екпе дақылдары 
мен ӛсімдіктер оның негізгі мақсаты - ӛнімнің қалыптасу заңдылығын зерттеп, 
ӛнімділікті арттыру жолдарын кӛрсету.Ӛсімдік шаруашылығын тексеру 
негізінде далалық-лабораториялық және вегетациялық зерттеу әдістері жатады. 
Осы тәсілдерді пайдалану арқылы алынған нәтижелер әр аймақтың егін 
шаруашылығының негізі болып табылады. Ф.Куперман айтқандай-ӛсімдік 
тіршілік жасына қарай 3 кезеңге бӛлінеді. 
1.Жастық 2.Кемеліне келген 3.Қартаю кезеңі 
Осы кезеңнің ҧзақтығы әртҥрлі дақылдардың ӛзіне тән ерекшелігіне 
қоршап тҧрған ортасына тікелей байланысты.Әр дақылдың ӛніп-ӛсуі 
онтегенезін жақсы білген жағдайда егіншілікте дақылдарға биологиялық 
бақылаулар жҥргізу арқылы, керекті агротехникалық шараларды мезгілінде 
қолданып, қажетті жағдай жасап, жоғары ӛнім алуды қамтамасыз етуге болады. 
Белгілі бір ауыл шаруашылығы ӛндірісі жағдайында сорттарға және 
агротехника жҥйелеріне жан – жақты баға беретін, басты зерттеу тәсілдері 
қорытындыларының дҧрыстығын анықтайтын ӛндірістік тәжірибелер болып 
сангалады. Зерттеуші П.Подгорный екпе дақылдарды ботаникалық, 
биологиялық ӛсіп-ӛну ерекшелігіне қарап, 4 топқа бӛлді. 
1.Астық дақылдар 
2.Техникалық дақылдар 
3.Жем-шӛпті дақылдар 
4. Бақша дақылдары 
Тимирязев атындағы (ТСХА ) 
Ауыл 
шаруашылық 
ғалымдары 
дақылдарды алынғаннан басты ӛніміне және биологиялық ерекшелігіне қарап 7 
топқа бӛлді: 
1.
Дәні алынатын ең маңызды астық, бидай, қара бидай, арпа, сҧлы, тары, 
кҥріш, жҥгері, қарақҧмық, қонақ жҥгері. 

2.
Қоғамдық малға жемдік маңызы бар тҥйнек жемісті, тамыр жемісті 
дақылдар жатады: Асбҧршақ, лобия, соя, картоп, қызыл қызылша мал 
азығындағы сәбіз, нут, жасымық, қант қызылшасы, т.б. 
3.
Майлы дақылдар- кҥнбағыс, жер жаңғағы, қыша, мақсары , кориандр, 
анис, зере, лаванда, жалбыз, рапс т.б. 
4.
Талшықты ӛсімдік –мақта, зығыр, сора, кенеп, бҧйда кендір 
5.
Альголоидтар-темекі, қара темекі, махорка 
6.
Жем-шӛп ӛсімдіктері (1-жылдық) және кӛпжылдық. Астық тҧқымдастары-
итқонақ, судан шӛбі, бір жылдық екпе бидайық. Бҧршақ тҧқымдасы- сиыр 
жоңышқа, бӛрібҧршақ, арпа бас, беде,жоңышқа. Кӛпжылдықтар (астық 
тҧқымдасы) – атқонақ, су бетеге, бидайық, еркешӛп қылтықсыз арпа бас т.б 
Бҧршақ тҧқымдасы – беде, экспарцет жоңышқа, тҥйе жоңышқа т.б.
7.
Бақша дақылдар-тағамдық мал азықтық қажеттеріне ӛсіреді. Қарбыз, 
қауын, асқабақ,кәді. т.б. 
Бҧл кӛрсетілген дақыл топтарының бәріне ортақ қасиет олардың тҧқым 
шаруашылығының болуы. Осының негізінде тҧқымды зерттейтін бақылау 
мекемелері қҧрылды. Қазіргі тҧқым шаруашылығы мекемелері тҧқымның ӛсу
ортасының ерекшеліктерін, биологиясын, физиологиясы мен биохимиясын 
зерттеп, оның себу сапасына бақылау жҥргізеді. 

жүктеу/скачать 3,34 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: