Қан қысымы (ҚҚ). Қан қысымының деңгейі жүрек-тамыр жүйесінің қызметін сипаттайтын маңызды көрсеткіш болып табылады. Қан қысымын өлшеу үшін механикалық, жартылай автоматты және автоматты тонометрлерді қолдануға болады.
Қан қысымының объективті бағасын алу үшін оны өлшеу тәртібі мен шарттарына қойылатын талаптарды қатаң сақтау қажет. Өлшеудің дұрыс әдісі адамның отыруын талап етеді, өйткені көрсеткіштерді бағалаудың қолданыстағы ережелері осы позицияға бағытталған. Қан қысымын өлшемес бұрын қуықты босатып, кем дегенде 5 минут тыныш отыру керек.
Өлшеу кезінде адам орындықтың арқалығына сүйеніп, босаңсыған, айқаспаған аяқтарымен (табандары еденге тірелген) отыруы керек, позициясын өзгертпеуі және бүкіл процедура бойы сөйлеспеу керек. Өлшеу әрқашан оң жақтан алынады. Қол үстелде ыңғайлы жатуы керек, алақан жоғары (шамамен жүрек деңгейінде). Манжет оң иыққа қойылады, оның төменгі жиегі шынтақтың ішкі қатпарынан шамамен 2 см жоғары. Резеңке қаптың ортасы иық артериясының үстінде болуы керек. Иықты киіммен қыспау керек. Киім арқылы өлшеуге болмайды (жеңдер көтерілуі керек).
Қан қысымы үш рет 2-3 минут аралықпен өлшенеді. Барлық үш өлшемнің мәндері жазылады. Үш рет өлшеу қажеттілігі сыртқы ынталандыруға жауап ретінде қан қысымының жоғары лабильділігіне байланысты. Бағалау үшін орташа мәндер, сондай-ақ жеке өлшем мәндері пайдаланылады. Бағалау жас пен жынысты ескере отырып, систолалық және диастолалық қан қысымы деңгейлерінің пайыздық үлестірімінің шекті нүктелерін пайдалана отырып жүргізіледі (2.8-кесте).
16-18 жастағы ұлдар мен қыздардағы систолалық және диастолалық қан қысымының пайыздық таралуы
Жынысы
Жасы
(жылдар)
ҚҚ
Процентиль
5-ші
10-шы
25-ші
50-ші
75-ші
90-шы
95-ші
Ұлдар
16
СҚҚ
103
105
114
118
127
135
141
ДҚҚ
54
58
65
72
76
80
85
17
СҚҚ
103
107
116
120
126
133
140
ДҚҚ
60
62
66
71
77
81
86
18
СҚҚ
107
110
119
123
129
140
145
ДҚҚ
61
64
69
72
76
83
88
Қыздар
16
СҚҚ
92
99
103
112
118
127
130
ДҚҚ
57
60
64
65
74
79
82
17
СҚҚ
92
96
105
112
117
127
130
ДҚҚ
54
56
61
65
72
79
81
18
СҚҚ
92
94
102
109
115
125
129
ДҚҚ
58
59
62
67
71
77
79
Егер систолалық және диастолалық қысым деңгейі әртүрлі санаттарға түссе, онда балл осы көрсеткіштердің біреуінің жоғары мәнімен анықталады.
Төмен қан қысымы (гипотензия) СҚҚ және ДҚҚ мәндері 5% шекті нүктеден төмен болған кезде қарастырылады.
Қалыпты қан қысымы СҚҚ және ДҚҚ мәндері ретінде қабылданады, олар 10-89 пайыздық шамада болады.
«Жоғары қалыпты» қан қысымы немесе шекаралық артериялық гипертензия 90 және 94-ші процентильдер арасындағы мәндер ретінде қабылданады (артериялық гипертензия қаупі).
Жоғары қан қысымы (артериялық гипертензия) СҚҚ және ДҚҚ мәндері 95-процентильден асқан кезде қарастырылады.
Систолалық және диастолалық қысым арасындағы айырмашылық импульстік қысым деп аталады. Импульстік қысымның идеалды мәні 40 мм сын.бағ. Дені сау жас адамда ол 30-дан 50 мм-ге дейін болуы мүмкін. Систолалық және диастолалық қан қысымы арасындағы үлкенірек немесе кішірек алшақтық, тіпті жоғары қан қысымының көрсеткіші қалыпты болса да, жүрек-тамыр патологиясының симптомы болып табылады.
Систолалық және диастолалық қысымдағы нормадан бірлескен ауытқу немесе олардың арасындағы айтарлықтай айырмашылықтың болуы ауыр аурудың алғашқы белгісі болып табылады.
Қан қысымы тұрақсыз көрсеткіш болып табылады. Бұл бірқатар факторларға байланысты: денсаулық жағдайы, дене қалпы, тәулік уақыты, жас, жыныс және т.б. Артериялық қысым:
• семіз адамдарда салмағы қалыпты адамдарға қарағанда жоғары;
• жатқан қалпында, төменде физикалық және психикалық тыныштық жағдайында;
• күндізгі уақытта 10-20 мм сын.бағ. жоғары өзгереді. Арт., түнгі ұйқы кезінде төмендейді;
• ұлдарға қарағанда қыздарда төмен;
• жасына қарай артады;
• тамақтану, шылым шегу, физикалық және психикалық стресс кезінде күшейеді;
• ауыр дене белсенділігімен ол айтарлықтай артуы мүмкін;
• суық климатта 10 мм сын. бағ. Өнер. жоғарырақ, жылы ауа райында төмендеу үрдісі байқалады;
• оң иықта сол жаққа қарағанда сәл жоғары.
Дене жаттығуларынан кейін қан қысымының тез қалпына келуі (бірнеше минут ішінде) жүктеменің сәйкестігін көрсетеді. Тұрақты физикалық жаттығулар қан қысымын қалыпқа келтіруге және тіпті оны аздап төмендетуге көмектеседі.
Бұлшықет күші бұлшық ет жүйесінің функционалдық жағдайының және адамның физикалық дамуының маңызды көрсеткіші болып табылады. Абсолютті күшті анықтаудың ең қолжетімді әдісі - қол бұлшықеттерінің динамометриясы. Қол бұлшық етінің күші қол динамометрінің көмегімен кг-мен есептеледі.
Өлшеу тұрған күйде алынады. Қолды көлденеңінен бүйірге жылжытады және динамометрді максималды күшпен қысады (серпілмей). Әр қолға 20 секунд аралықпен 2-3 өлшеуді орындап, ең жақсы нәтижені жазыңыз. Жетекші қолдың бұлшықет күші әдетте 5-10 кг артық.
Алынған мән орташа жас-жыныстық нормалармен салыстырылады (2.5-кесте).
