ПОӘК 042. 18-24 10/03 2013 18. 09. 2013ж. №1-ші басылым



бет2/10
Дата15.09.2017
өлшемі2,04 Mb.
#33268
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10

Лабораториялық техника.


    1. Анықтамасы, классификациясы;

    2. Жалпы қолданылатын құрал-жабдықтар мен аппараттар.



Лабораториялық техника – лабораториялық жағдайда әртүрлі зерттеулерді жүргізуге арналған техникалық құрылыстардың, аппараттардың, приборлар мен жабдықтардың жиынтығы.

Малдәрігерлік мекемелерде л.т. биологиялық сұйықтардың, тіндердің және қоршаған ортаның физикалық, химиялық қасиеттерін зерттеу үшін қолданылады. Зерттеушілердің еңбектерін жеңілдетеді және өнімділігін арттырады.

Лабораториялық техниканың дамуының негізгі бағыты - зерттеудің дәлдігін жоғарылату, еңбек өнімділігін арттыру. Олар өлшемдік, көлемдік анықтамалардың классикалық әдістерін өте сезімтал, дәл, жылдам және аз еңбекті электрлік, фотометрлік, ферменттік т.б. әдістермен алмастырады; дәл өлшегіш индикаторлы гемоглобинометр, кондуктометрлік цитометр, фотоэлектрлік колориметр т.б. приборлар қолданылады. Жиі кездесетін анықтау түрлерін жылдам және автоматты түрде анықтау жағдайларына көшіруге бейімделеді.

Лабораториялық техниканың классификациясы:



  1. Қолдану сферасында:

    • жалпы лабораториялық техникалар – барлық немесе көптеген ветеринариялық-биологиялық зерттеулерде қажетті техникалар;

    • арнайы лабораториялық техникалар – бір бағытта немесе белгілі бір зерттеу түрінде қолданылатын техникалар.

  1. Ветеринариялық-биологиялық зерттеулердің түріне қарай:

    • микробиологиялық;

    • биохимиялық;

    • гематологиялық;

    • гистологиялық;

    • иммунологиялық;

    • патолого-анатомиялық;

    • ветеринариялық-санитарлық;

    • өнімдердің сапасын сараптау үшін.

3. Лабораториялық процесстегі орнына қарай:

    • анализге дайындау үшін (ыдыстарды, реактивтерді дайындау; сынама алу; зерттедетін затты бөліп алу);

    • анализ үшін (іздеген затты табу, оны салыстыру, өлшеу);

    • көмекші операциялар үшін (анализге дайындалуға және оны жүргізуге жағдай жасау).




    1. Жобалар жасауға бейімделу жағынан:

-жалпы техникалық лабораториялық техникалар. Олар тек ветеринариялық лабораторияларда ғана емес басқа да лабораторияларда қолданылады;

-ветеринариялық лабораториялық техникалар, тек ветеринариялық-биологиялық лабораторияларда ғана қолдануға бейімделген.


Жалпы қолданыстағы құрал-жабдықтар мен аппараттар.
Жалпы лабораториялық техникаларды бірнеше топқа бөледі:

  1. Суды дистілдейтін және минералсыздандыратын аппараттар (дистиляторлар, бидистилторлар, апирогенді су алатын аппараттар, аквадистиляторлар, суды минералсыздандыратын аппараттар);

  2. Қыздыратын, кептіретін, термостаттайтын аппараттар (тигель, муфель пештері, инфрақызыл сәуле беретін аппараттар, колбаларды қыздырғыштар, термостаттар, ультратермостаттар, лабораториялық банналар). Олардың көбі жылу энергиясын жылу көзінен бірден реакция жүретін ыдысқа береді. Жылуды жеткізетін орта ретінде су, май, парафин, құм, ауа және т.б. пайдаланылады;

  3. Өлшегіш аппараттар (техникалық, аналитикалық, тең иықты, торзиондық таразылар);

  4. Центрифуга аппараттары (лабораториялық, клиникалық, вакуумдық, рефрижераторлық, препараттық және аналитикалық ультраценрифугалар);

  5. Табу, идентификациялау және өлшеу аппараттары (микроскоптар, колориметрлер, нефелометрлер, спектрофотометрлер, рефрактометрлер, термометрлер және т.б.);

  6. Араластыратын, сілкіндіргіш аппараттар. Сиымдылығы 50 ден 1000 мл-ге дейін, айналу жылдамдығы 30-1200 об/мин. Жұмыс істеу уақыты бірнеше минуттан бірнеше тәулікке дейін. Процесс ыдыс тұрған платформаны қозғау арқылы іске асырылады. Олардың конструкциялары да, пайдалану бағыттары да әртүрлі болып келеді. Көбінесе ыдыстардың пішініне, көлеміне бейімделеді. Олардың көлемі 10 мл-ден 3 литрге дейін, түсірілетін күш 0- ден 60 кг- ға дейін болады. Қозғалу бағыты кезекпе-кезек, шайқалу, айналу, күрделі болып келеді. Тербеліс жиілігі 100- 300 1 минутына; тербеліс амплитудасы 5 -40 мм. Демалыссыз жұмыс істеу уақыты бірнеше минуттан бірнеше тәулікке дейін

  7. Көмекші құрал-жабдықтар лабораториялық ыдыстарды өңдеу, жуу, кептіру үшін қолданылатын аппараттар; тоңазытқыштар; сору шкафтары; компрессорлар; вакуум-насостар және т.б.

Лабораториялық техниканың көптеген приборлары, аппараттары және құрал-жабдықтары жалпы техникалық болып келеді.
Суды дистілдеу және ионсыздандыру үшін қолданатын аппараттар.
Дистілденген су (Agua destillata) – ондағы ерітілген қоспалардан қайнату арқылы тазартылған су. Ондай су малдәрігерлік мақсатта еріткіш ретінде дәрілік заттардың ертінділерін дайындау үшін кеңінен қолданылады. Кейбір дәрілік заттардың ертінділерін дайындау үшін дистіденген суды залалсызданырады. Ондай суды кәдімгі ішетін судан арнайы аппараттар – аквадистилляторлар арқылы алады. Алдымен суды ашық қазанда 15-30 минут қайнату арқылы немесе арнайы химиялық заттарды қолдану арқылы ондағы ұшқыш заттарды ұшпайтын түріне айналдырады. Ол суды дистілдеу арқылы ұшпайтын қосылыстардан тазалайды. Дистілденген судың бірінші бөлігін қолданбайды. Осындай жолмен алынған дистілденген суды оған шаң-тозаң, бөгде қосылыстардың түсуінен сақтайды. Дистілденген су түссіз, иіссіз, дәмсіз, рН 5,0-6,8 болып келеді. Оны буландырғанда құрамындағы құрғақ қалдық 0,001 %-дан аспауы; құрамында нитриттер, нитраттар, хлоридтер, сульфаттар, кальций және ауыр металл тұздары болмауы керек. Жоғарғы тазалықтағы су алу үшін дистілденген суды екінші рет қайтадан дистілдейді, бидистілденген су алынады (Agua bidestillata).

Суды органикалық заттардан тазалау үшін екінші рет дистілдеудің алдында оған жуықтап 0,1 мл калий перманганат ертіндісі мен бірнеше тамшы күкірт қышқылын қосады. Осындай құрамында органикалық заттардың ізі де жоқ суды апирогенді су деп атайды. Бидистілденген суды арнайы кварцтан, қалайы, күміс немесе платинадан жасалған ыдыстарда сақтайды.

Суды тазалау үшін ион алмастыратын қара майлар жиі қолданылады. Ол үшін суды катиониттер және аниониттермен толтырылған колонкалар арқылы кезекпен өткізеді. Осындай жолмен алынған суды минералсызданған су деп атайды. Құрамында минералды заттары жоқ сулар ішуге жарамайды.

Дистілденген су алу үшін күші мен өнімділігі әртүрлі бірнеше аппараттар қолданылады. Мысалы, Д-1 дистилляторы арқылы сағатына 4-5 л; ал Д-25 784 моделді дистиллятор арқылы сағатына 25 л су дайындауға болады. Бірақта олардың барлығының жұмыс істеу принціпі бір – су буын қайтадан суға айналдыру, конденсациялау.

Дистилляторлардың жұмыс істеу принціпі: электр қыздырғыш элементтер арқылы су қайнатылып буға айналдырылады. Ол камераның сырты жылулықты сақтау және операторды күюден сақтандыру үшін қапталған. Түзілген бу сыртынан суық сумен қамтамасыз етілген конденсаторға түсіп суытылады. Осындай жолмен алынған су қажетті ыдысқа жиналады. Оның тазалығы тиісті аппарат арқылы экранда беріледі. Бу түзілетін камерада судың деңгейі үнемі бір қалыпта ұсталып тұрады. Ол үшін арнайы теңелткіш құралы іске қосылады. Су түспей қалған жағдайда электр қыздырғыштар автоматты түрде сөнеді. Приборды ұзақ уақыт қолданбаған жағдайда ондағы суды толық ағызу үшін ағызатын кран бар. Дистиллятор ұзақ уақыт жұмыс істеу үшін оның түтікшелеріндегі қайнатпаларды тазалап отыру керек.

Апоригенді су алу үшін қосымша жабдықталған «АА-1» аппаратын қолдануға да болады. Онда суды буландыратын камераға химиялық реагенттер қосылады. Ондағы қысымды реттеу үшін артық буды сыртқа шығаратын тесік бар. Судың деңгейін қадағалау үшін суөлшегіш шыны қондырылған. Химиялық реагенттердің дозасы цилиндр тәрізді екі шыны түтікшеден тұратын, әрқайсысы 100 мл сиымдылықты дозатор арқылы реттеліп отырады. Химиялық реагент ретінде «ХЧ» марганец қышқыл калий, алюмокалий квасцысы, фосфор қышқыл натрий препараттары қолданылады.

Дистілденген суды сақтау үшін көбінесе шыны бутыльдер қолданылады. Бірақта оны ұзақ уақыт сақтағанда шынының сілтілік реакциясы болатынын ескерген жөн.

Қазіргі кездегі ғылым мен техниканың жетістігі дистілденген судан да таза су алуды жолға қойып отыр. Өте таза су алу үшін жаңа әдістер іске асырылуда. Ол әдістер бойынша суды ионсыздандыру, адсорбциялау және микросүзгіден өткізу қатарынан қолданылғанда дистілденген судан да таза су алуға болатындығы іс жүзінде дәлелденген.

Суды ионсыздандыру үшін оны иониттермен толтырылған колонкалар арқылы өткізеді. Ондағы катиониттер оң зарядты иондарды, ал аниониттер теріс зарядты иондарды байланыстырады.

Микросүзгілерде диаметрі 0,3 мкм бөлшектерге дейін ұсталады. Сонымен қатар иониттер микроорганизмдерді де ұстауға қабілетті. Бірақ, еске алатын жағдай, иониттерді ұзақ уақыт қолданғанда микроорганизмдердің керісінше көбеюі де мүмкін. Сондықтан оларды жиі ауыстырып отыру қажет. Аппарат жүйесінде сағат механизмі бар. Ол жұмыс режімін автоматты түрде қадағауға мүмкіндік береді.


Қыздыруға, кептіруге және қызуды тұрақтандыруға арналған аппараттар.

Қыздыруға арналған аппараттар. Лабораторияларда жиі жүргізілетін жұмыстардың бірі қыздыру. Ол үшін қазіргі кездегі лабораторияларда электр тоғы арқылы қыздырылатын приборлар жиі қолданылады: плиталар, пештер, ванналар, кептіргіш шкафтар және т.б.. Жылулықты тасымалдаушы ретінде су немесе ауа пайдаланылады. Әсіресе газ жоқ жерде және газды қолдануға болмайтын жағдайларда (жеңіл ұшқыш, тез от алғыш органикалық ертінділерді қыздырғанда) электр тоғының маңызы өте зор. Электр приборларын реостат арқылы қосып және сол арқылы реттеп отыруға болады. Ал белгілі бір деңгейге дейін реостатсыз реттеу үшін электроприборларда үш контакт болады.

Электр пештерінің әртүрлі көлемді, дөңгелек, төртбұрышты, ашық және жабық түрлері бар. Оның спиралін жабатын пластинка металлдан, асбестен немесе тальк-шамоттан жасалады. Асбес пен тальк-шмоттан жасалған түрлері химиялық реагенттердің әсеріне төзімді және қолдануға ыңғайлы болып келеді. Асбес арқылы қыздырылатын плиталардың жақтаулары бар, оларды пайдаланып құм баннасын жасауға болады. Ашық плиталар оларға қыздыратын заттың түсу қаупі болмаған жағдайда пайдаланылады.

Ванналардың бірнеше түрлері бар: су ваннасы, құм ваннасы, ауа ваннасы.

Су ванналары отқа қауіпті заттармен жұмыс істегенде өте қолайлы. Реостат арқылы тоққа қосып, сол арқылы температурасын реттеп отыруға болады. Көптеген ванналар арнайы термореттеушімен қамтамасыз етілген. Онда температураны 30-100ºС аралығында реттейтін контакты термометр бар.

Құм ванналарында әртүрлі заттарды 100ºС-дан жоғарғы температурада қыздыруға болады. Қыздыратын ортаның қызметін ұсақ етіп себілген және тазартылған құм атқарады. Құмның үстіне қойылған ыдыстың түбі керамикаға тимеуі керек. Құм ванналарының артықшылығы олардағы қыздыру температурасы тұрақты болып келеді, бірақ құм өте жәй қызады және 400ºС-дан жоғары температура алуға келмейді.

Ауа ванналары. Электр тоғы арқылы жұмыс істейтін ауа ванналары көбінесе қайнау температурасы 100ºС-дан жоғары сұйықтарды қыздыру үшін пайдаланылады. Қыздыру ортасы ауа. Ең жоғарғы қыждыру температурасы 200ºС.

Колбаны қыздырғыштар. Түбі дөңгелек шыны ыдыстардағы сұйық заттарды қыздыру үшін лабораторияларда ортасы шұңқырланған, кәдімгі плиталардан биіктеу келген арнайы плиталар қолданылады.

Колбаларды электр тоғымен тікелей қыздыру үшін қыздыру элементі колбаның түбіне орналастырылған, бірден электр тоғына қосуға болатын арнайы колбалар бар.



Пештердің түрлері: муфель, тигель, шахта, түтікше пештері.

Муфель пештері өте жоғарғы температурада қыздыру, күл алу, балқыту үшін пайдаланылады. Оларда температура 1000-1200ºС-ға дейін жетеді, ал арнайы пештерде одан да жоғары температураны алуға болады. Пеште шамоттан (отқа төзімді балшық немесе каолин) немесе басқа да отқа төзімді материалдан жасалған муфель бар. Оған қыздыру сымын орап, оны металл корпусқа орналастырады.

Тигель пештері. Олар муфель пештерінің бір түрі, айырмашылығы пішінінің өзгешелігі және керамикалық муфелінің орналасуы басқаша болады. Кераикалық муфель тигель пішіндес, металл корпуста тік орналастырылады. Оның тесігі жоғары қаратылады да, кераикадан жасалған қақбағымен жабылады.

Шахты пештері. Олар тигель пештерінен тек пішіні жағынан ғана өзгеше болып келеді, тигель пештері сияқты пайдаланылады.

Түтікше пештері. Кейбір тексерулерде реакция түтіктерін қыздыру үшін қолданылады. Мысал ретінде қопарғыш зарядтарды, органикалық синтездерді келтіруге болады.

Қатты заттарды кептіру, сұйықты буландыру және қыздыру үшін инфрақызыл сәулесі қолданылады. Оны сүтті пастеризациялау үшін де қолдануға болады. Затты жәй, ақырын қыздыру үшін электр лампаларын қолданады.

Қыздыру үшін қолданылатын газ приборлары. Лабораторияларда екі типті – Бунзен және Теклю газ оттықтары қолданылады. Меккер оттығы да бар. Газ оттықтарды іске қосуды олардың газ шығарады-ау деген жерлерін тексеруден бастау керек. Ол үшін оттықты газ кранына қосады да, тамызу арқылы реттеуші винттің жұмысын тексереді. Винттің төңірегіне сереңке арқылы газдың шығу-шықпауын көреді. Көп мөлшерде сұйықты қыздыру үшін газ плиталары қолданылады. Олардың үстелдің үстіне қоятын және тұрмыстық түрлері бар.

Сұйық оттықтар. Олардың бірнеше түрлері бар. Жиі қолданылатындары: шыны және металл спиртті оттықтар. Олар қатты жалындамайды.

Шыны спиртті оттықта спирт мақтадан жасалған фитиль арқылы беріледі, ал металлды оттықта – қабырғасының төменгі жағында орналасқан, ішіне бірнеше мыс сымы салынған, түтікше арқылы. Спирт оттықтың төменгі жағына, ішінде диаметрі кішкене мыс сымдары бар бөлігіне түседі. Оттық жоғары температура береді.

Спиртті оттықтарда жалын болмайды, температура жоғары болады. Газы жоқ лабораторияларда бензинді және керосинді оттықтар кең тараған. Олардың да бірнеше түрлері бар. Алдымен оттықты қыздырады да, одан кейін оған ауаны үрлеп толтырады. Қысым арқылы бензин немесе керосин беріледі. Кейде лабораторияларда дәнекерлегіш бензинді оттықтар пайдаланылады.

Далада жұмыс істегенде құрғақ спирт немесе қатты бензиндерді қолдануға болады. Қысқа уақытқа, бірнеше минутқа қыздыру үшін уротропиннің таблеткасын пайдалануға болады. Бір таблетка үш минуттай жанады.



Кептіргіш аппараттар.
Кептіргіш шкафтар - әртүрлі объектілерді кептіру үшін қолданылатын жабдық. Оның кептіргіш-залалсыздандырғыш түрі бар. Онда инструменттерді, ыдыстарды және басқа да бұйымдарды тек кептіріп қана қоймай залалсыздандыруға да болады. Олардың дөңгелек және тікбұрышты, бір жақты және екі жақты, отты және электрлі, жалпы қолдануға болатын және кептіргіш түрлері бар. Кептіргіш шкафтарда ыстық-суықты жібермейтін бір немесе екі есікті жұмыс камералары болады. Олардың ішінде көп тесігі бар, металлдан жасалған төсеніштері бар. Камераның ішіндегі ауаның айналуы вентилятор арқылы іске асырылады. Шкафтың көрсеткіштерінің элементтері оның сыртында, жоғарғы жағына орналастырылады. Электр шкафтарда температура автоматты түрде – термоэлементтер немесе контакты термометр арқылы іске асырылады.

Электр кептіргіш шкафтарымен жұмыс істегенде қауісідік ережесін сақтау керек. Аппарат жұмыс істеп тұрған кезде жөндеу жұмыстарын жүргізбеу керек, жұмыс камераларына жеңіл тұтанатын немесе аггрессиялық заттарды салмау керек.

2-ші кесте

Кептіргіш және кептіргіш-залалсыздандырғыш шкафтардың негізгі деректері





Шкафтардың типтері,шифрлары

Жұмыс камера

сиымдыл. дм



Қуаты

кВт


ДиапазонТºС

Қызу

уақыты


мин.


Биіктігі

мм


Ені мм

Ұзындығы

Мм





Жалпы дөңгелек

-2В- 151


20

0,56


40-200

100

600

472

85





Тікбұрышты ПГ-2

40

-

150

180

1110

375

440




Арнайы рентгендік

294

1,4

36-44

40

1657

550

675




Екі жақты

-ШСС-250


250

6

50-200

70

1845

1080

820




Бір жақты

- ШСС-500П



500

6,5

50-200

70

1880

1212

915




Екі жақты

ШШС-50 ПР



500

8

50-200

90

1880

1295

930




Бір жақты

ШШС-1000П



1000

8

50-200

90

1905

1450

1085




Екі жақты

ШШС-1000ПР



1000

10

50-200

90

1905

1865

1224




Бір жақты

ШШС-80П


80

2,2

20-200

70

1450

680

600




Бір жақты

ШШС-80П


250

6

50-200

120

1845

1000









Температураны тұрақтандыру үшін қолданылатын аппараттар.
Термостаттар – тұйықталған көлемде температураны белгілі бір деңгейде ұстап тұратын аппарат. Лабораториялық жабдықтардың ішінде алатын орны ерекше. Термостат ыстық-суықтан жақсы қорғалған цилиндр, куб пішінді ыдыс. Алғашқыда микробиология саласында, артынан биохимиялық және т.б. зерттеулерде қолданыла бастады. Жоғарғы температураны ұстау үшін және төменгі температураны ұстау үшін немесе креостат деп аталатын түрлері бар. Жылулықты ұстағыш заттарына байланысты құрғақ ауалы және сұйықты деп бөлінеді.

Сұйықты термостаттардың бөлінуі:



  • төменгі температуралы, оған мысал ретінде спиртті термостаттарды келтіруге болады. Онда температура -60 - + 10ºС аралығында болады. Сондай-ақ сулы термостаттарда температура +10 - +95ºС аралығында болады.

  • жоғарғы температуралы, оған мысал майлы (температура 100-130ºС), тұзды және селитрлі (температура 300-500ºС)

  • құрғақ ауалы термостаттарда температура 300ºС және одан да жоғары болады.

Термостаттардағы температураның тұрақтылығы термореттеушілер, контакты термометрлер, қарсылық термометрлері арқылы қамтамасыз етіледі.

Фазаның алмасуы арқылы реттелетін термометрлерде қыздырушы термоэлементтер немесе суытатын жабдық болады. Онда жылулық немесе суықтық тасымалдаушы зат белгілі бір температурадағы қыздырғыш немеесе тоңазытқыш арқылы өткеннен кейін сол температура термореттеушінің немесе контакты термометрдің бақылауына алынады.

Қазірде шығарылатын термостаттарда бұл процесс автоматтандырылған. Термостаттардың типтеріне байланысты олардағы температура 0,1-0,5ºС дәлдік мөлшерінде беріледі..

Ультратермостаттардың камераларының көлемі кішкене, қуатты, температураның тұрақтылығы жоғарғы дәлдікте, реттеуші приборлары жақсы жетілдірілген.

Бірталай зерттеулерде батырылатын термостаттарды пайдаланады. Оларды да қыздырғыштары, термореттеушілері және араластырғыштары бар. Оларды температурасын реттейтін сұйыққа батырып қояды.

Преципитация, коагуляция процессерінің реакциялары үшін қабырғалары мөлдір термостаттар қолданылады.

Арнайы термостаттарға жататындар: термостар, Дъюар ыдысы, термобанна «ТБ-110». Олар төбесінен ашылады. Ол штативтерді, пробиркаларымен кронштейндерді және басқа да сұйықтармен толтырылған ыдыстарды орналастыруға өте қолайлы.

Термостаттармен жұмыс істегенде электрприборларымен жұмыс істегендегідей қауіпсіздік ережелерін сақтаған жөн.

Термостаттардың ішкі жылтыр қабырғаларын тазалықта ұстайды. Оны коррозиядан және ластанудан сақтайды.


Өлшегіш аппаратуралар.
Өлшеу – лабораториялық анализдерде жиі қолданылатын көмекші процедура. Сондықтан да лабораториялық приборлардың ішінде ең көп тарағаны заттардың массасын анықтау үшін пайдаланылатын таразылар.

Таразы – дененің массасын оған әсер ететін салмақ күші арқылы анықтайтын прибор. Дененің массасы немесе бірлік ретінде алынған массамен салыстыру арқылы, немесе дененің жерге тартылу күшін анықтау арқылы, немесе қосалқы түрде электрмен өлшеу арқылы анықталады.

Жұмыс істеу принципіне қарай иықты және пружиналы болып бөлінеді. Иықты таразылар көбірек тараған. Олар иық жүйелерінен және тірегіштен тұрады. Тірегіш ретінде призма және жастық деген қосымша құралдар қолданылады. Олар жуықтап өлшеу үшін болаттан, ал дәлдікпен өлшеу үшін Агата-тасынан, Корундадан жасалады.

Иықты таразылар тең иықты және әртүрлі иықты болып бөлінеді. Тең иықты таразыларда тірегіш тура ортасына, ал әртүрлі иықты таразыларда орталықтан бір жағына қарай ауытқып орналастырылады. Мұнда иықтардың теңдік заңы қолданылған. Өлшеу жүкті гир тастары арқылы теңестірумен іске асырылады. Соңғы кезде кейбір жағдайларда таразыны тепе-теңдікке келтіру үшін электронды жабдықтар пайдаланылуда.

Өлшеу дәлдігіне қарай таразылардың түрлері:



  • добалмен өлшеу үшін (дәлдігі 1 г-ға дейін);

  • дәлдікпен өлшеу үшін (дәлдігі 10 мг-ға дейін);

  • өте дәлдікпен – аналитикалық өлшеу үшін, олар бірнеше түрлерге бөлінеді:

  • аналитикалық химиялық (дәлдігі 0,1-1,0 мг). Оған мысал ретінде 200 г-ға дейін өлшеуге болатын АДВ типті немесе аналитикалық жартылай автоматтық – ВАО- 200 типті таразыларды келтіруге болады;

  • аналитикалық жартылай микрохимиялық (дәлдігі 0,01-0,05 мг), микрошкаласы бар, 20 г-ға дейін өлшеуге болатын таразы;

  • аналитикалық ультрахимиялық (дәлдігі 0,001-0,05 мг). Олардың ішінде арнайы пробиркалық (дәлдігі 0,004 мг) және бір тарелкалық – жартылай автоматты, жылдам өлшеуге арналған таразылар;

  • электронды – ЭМ-І типті таразы.

Өте аз мөлшерді жылдам және дәл өлшеу үшін торзионды немесе айналдырмалы таразылар қолданылады. Олардың сезімтал элементтері ретінде серпімді жіпше немесе спиралды серппе қолданылады.

Таразылардың барлық типтеріне ортақ сипаттама:



  1. Олардың метрологиялық көрсеткіштерін бұзбай жоғарғы өлшеу салмағы;

  2. Шкаланың әрбір бөлігі белгілі бір массаға дәл келеді;

  3. Өлшенетін заттың нақтылы салмағы мен бір рет өлшеу нәтижесінің арасындағы мүмкін болатын айырмашылық;

  4. Бір затты бірнеше рет өлшегенде мүмкін болатын айырмашылықтың жоғарғы көрсеткіші.

ТМД елдерінде, оның ішінде Қазақстанда өлшеу және масса бірлігін тағайындауға арналған нұсқау бойынша гирлердің төмендегідей массалары белгіленген: 20, 10, 5, 2, 1 кг; 500, 200, 100, 50, 20, 10,5, 2,1 г; 500, 200, 100, 50, 20, 10, 5, 2, 1 мг.

Гирелрдің әртүрлі салмақтары жинақталып набор ретінде шығарылады. Дәл өлшеу үшін қолданылатын 500 граммнан 1 граммға дейінгі салмақтағы гирлер мыс құймасынан немесе тотықпайтын болаттан қиылған конус түрінде дайындалады. 500 мг-нан 1 мг-ға дейінгі салмақтағы гирлер аллюминийден, никельден, нейзельберден немесе платинадан бұрышы майыстырылған тік бұрышты пластинка ретінде шығарылады.

Приборлардың көрсеткіштерінің дұрыстығын өлшеу стандарт Комитеті екі жылда бір рет тексеріп, клейма қойып отырады.

Аналитикалық және І класс техникалық таразылар тіреуіштері тұрақты қабырғаға бекітілген арнайы сөрелерге орналастырылады. Оның ішінде аналитикалық таразыларға ерекше талап қойылады. Олар жылу батареясына жақын болмауы керек, тікелей күн сәулесінің түспеуін қадағалайды, сөре тіреуіштерін сыртқы қабырғаға орнатпау керек, себебі температура айырмашылығы салмақ көрсеткішіне әсер етеді. Таразыларды вибрациядан қорғау мақсатында оларды қалың мрамор плиталарына орналастырады. Арнайы өлшеу бөлмесі болғанда бұл мәселелер оңай шешіледі, бірақ барлық шаруашылық жағдайларда ондай мүмкіншіліктер бола бермейді. Оларды жалпы бөлмелерде орналастырғанда ол бөлмеде концентратты қышқылдардың болмауын қадағалау керек, олар таразы бөлшектерінің коррозияға ұшырауына апарып соғады.

Таразы платформаларының, көп жағдайларда, олардың деңгейін реттеу үшін қолданылатын, бұралып қосылатын аяқтары болады. Жаңа алынған таразыларды жинау кезінде олардың бөлшектеріндегі арнайы белгілеріне – номерлеріне көңіл аудару керек.

І-ші классты техникалық және аналитикалық таразыларда өлшеу жұмысы ауа ағымынан қорғайтын, есігі жабық витринаның ішінде жүргізіледі. Өлшеу алдында таразының деңгейінің дұрыстығына көз жеткізір алу керек.

4 -ші кесте

Әртүрлі типті таразыларды сипаттайтын негізгі көрсеткіштер



Таразылардың типтері


Жүктің жоғарғы деңгейі

Қателік мөлшері

Аналитикалық

200 г

1,0 – 0,1 мг

Микроаналитикалық

20 г

0,1 – 0,01 мг

Пробиркалық

2 г

0,02 – 0,004 мг

Торзиондық

20 мг – 1 г

0,05 – 0,1 мг

Таразылармен жұмыс істегенде төмендегідей ережелерді сақтау керек:



  1. Таразылармен, әсіресе аналитикалық таразылармен жұмыс істегенде өте сақтық керек. Оларды бір орыннан екінші орынға оған себепсіз жылжыта беруге болмайды;

  2. Олар әрқашанда таза тұруы керек. Өлшеу алдында олардың тарелкаларын тазалап сүртіп отыру қажет;

  3. Өлшеу үшін затты бірден таразының тарелкасына салмай, арнайы ыдыс қолдану керек;

  4. Таразының жанында өлшенетін заттың қосымша бөліктері тұруы шарт;

  5. Иісі бар және улы заттарды өлшеу процессін тек сору шкафы бар орындарда жүргізеді;

  6. Аналитикалық таразыларда ашық ыдыстарда йодты; аммиакты; азот, тұз, сірке қышқылдарын; үш-бес хлорлы фосфорды; ұшқыш заттарды өлшеуге болмайды;

  7. Әртүрлі салмақты гирлермен, әсіресе аналитикалық, қатынаста сақтық керек. Оларды тек пинцетпен ғана алуға болады;

  8. Оларды қолдана салысымен өз орындарына жинап қояды, таразы тарелкасында қалдыруға болмайды;

  9. Аналитикалық таразылар мамандармен ауық-ауық тексеріліп отыруы қажет. Күрделі бұзылыстарды өздігінен жөндеуге болмайды.


Каталог: ebook -> umkd
umkd -> Мамандығына арналған Сұлтанмахмұттану ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
umkd -> Қазақстан Республикасының
umkd -> Қазақстан Республикасының
umkd -> Студенттерге арналған оқу әдістемелік кешені
umkd -> ПӘннің ОҚУ Әдістемелік кешені 5В011700 «Қазақ тілі мен әдебиеті» мамандығына арналған «Ұлы отан соғысы және соғыстан кейінгі жылдардағы қазақ әдебиетінің тарихы (1941-1960)» пәнінен ОҚытушыға арналған пән бағдарламасы
umkd -> «Балалар әдебиеті» пәніне арналған оқу-әдістемелік материалдар 2013 жылғы №3 басылым 5 в 050117 «Қазақ тілі мен әдебиеті»
umkd -> ПӘннің ОҚУ-Әдістемелік кешенінің
umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті
umkd -> 5 в 011700- Қазақ тілі мен әдебиеті
umkd -> «Филология: қазақ тілі» мамандығына арналған


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет