Практикалық сабақтың тақырыбы №14 Кәсіби саладағы конфликт жағдайындағы тұлғаның мінез-құлық моделдері. Деңгейлік тапсырмалар: Жеңіл деңгей
Конфликтілік жағдайдабасымкөрінетінмінез-құлықтипінанықтаңыз
жүктеу/скачать 53,91 Kb.
|
ЖМ-909 Мейірбек Бағдат (пс (1)
| 3.Конфликтілік жағдайдабасымкөрінетінмінез-құлықтипінанықтаңыз
Мінез-құлық—адамныңтұрақтыпсихикалықерекшеліктерініңжиынтығы. Мінез-құлықтіріорганизмніңбарлығынаортаққасиет. Оныңбастыбелгісі–тіршілікиесініңқимыл-қозғалысыныңтүрлідеңгейдегікөріністері. АдамбойындағыМінез-құлықтыңбастапқыкөрінісі – қылық. Мұндаәрадамныңөмірлікбеталысы, бағыт-бағдары, талғам-сенімі, көзқарасы, мақсат-мұратыкөрінісбереді. Адамөзін-өзібақылаужасауарқылымінезіндегімінінтүзеуге, жағымсызәрекетпенқылықтарданөзінтыйыпұстауғамүмкіндікалады. Мінез-құлық. адамныңөзіне, айналасындағыбасқаадамдарғақарым-қатынасынан, жүктелгеністіқалайорындайтынынанкөрінеді. Бұлоныңбүкілтыныс-тіршілігінеәсеретіп, сыртқыортаменбайланысжасауынқамтамасызетеді. Өзқажеттілігінқанағаттандырудатүзілгенпсихикалықжәнефизиологиялықүдерістержиынтығынмінез-құлықдепатаймыз. Девиантты мінез-құлық ( лат. deviatio - ауытқу) - жалпығаортақережелерденауытқитынәлеуметтік іс-әрекет, осыережелердібұзатынадамдарменәлеуметтіктоптардыңқылықтары; қабылданғанқұқықтықнемесеморальдықнормалардыбұзғанадамныңмінез-кұлқы. Кеңмағынасындадевианттымінез-құлықкезкелгенәлеуметтікережелерден (мысалы, оныңішіндежағымды: батырлық, асаеңбек-қорлық, альтруизм, өзінқұрбанету, асаүлкенрөлойнау, жетістіктерменқатар, жағымсыз: қылмыс, қоғамдықтәртіптібұзу, адамгершілікережелерін, дәстүрді, әдет-ғұрыптардыаттапөту, өзіне-өзіқолжұмсаужәнет.б.) ауыт- қушылықтыбілдіреді. Ал, тар мағынасындақалыптасқанқұқықтықжәнеөнегелікережелердітекбеліненбасып, аттапөтудептүсініледі. Мүндайдевианттымінез-құлықәлеуметтікөмірдіыдыратып, әлеуметтіканомияғаәкепсоқтырады. Олконформизмгеқарама-қарсы. Девианттымінез-құлықәлеуметтіксебептеріқоғамныңмәдениқұндылықтарыменоларғақолжет- кізудіңәлеуметтікқолдаутапқанқұралдарыныңарасындағыалшақтықта (Р.Мертон), әлеуметтікқұндылықтардың, ережелердің, қатынастардыңәлсіздігіменқарама-қайшылықтығында (Э.Дюркгейм). Девиантты мінез-құлыққажауапретіндеқоғамнемесеәлеуметтіктопарнайыәлеуметтіксанкцияларқолданып, өзмүшелерінондайқылықтарыүшінжазалайды. Девианттықмінез-құлықәлеуметтенудегідевианттымінез-құлықтұжырымдамасынқалыптастырғанфранцуз әлеументтанушысыЭмильДюркгейм. Оләлеуметтікдевиациянытүсіндіруүшінаномиятұжырымдамасынұсынды. «Аномия»терминіфранцузтіліненаударғандаұжымның, заңныңболмауы. Ал, РобертМертонмінез-құлықауытқушылығыныңсебебінқоғамныңмәденимақсаттары мен оғанжетудіңәлеуметтікмақұлданғанжолдарыныңарасындағыүйлеспеушілікдептүсіндіреді. Девианттымінез-құлықтыңсыртқыфизикалықжағдайларынаклиматтық, геофизикалық, экологиялықфакторлардыенгіземіз. Мысалы, шу, геомагниттік, өзгеріс, таршылық, т.б жағдайларүрейтуғызыпагрессивтіжәнебасқадақажетсізмінез-құлықтыңкөрінуініңбірсебебіболады. Соныменбіргеәлеуметтікортаәсерлерідеөзықпалынтигізеді: қоғамдықүрдістер (әлеуметтік-экономикалықжағдай, мемлекеттіксаясат, салт-дәстүр, бұқаралықақпаратқұралдары, т.б.); тұлғабарәлеуметтіктопмінездемесі (этикалыққұрылым, әлеуметтікмәртебе, референттітоп,); микроәлеуметтікорта (отбасыныңөмірстиліжәнедеңгейлері, отбасындағыөзарақарым-қатынастипі, отбасындағытәрбиестилі, достар, басқадамаңыздыадамдар). Девиация бірнеше типтен тұрады: девиантты, делинквенттіжәнекриминалдымінез-құлық. Девиантты мінез-құлық - әлеуметтікнормаларменережелергесәйкескелмейтінмінез-құлықтыайтады. Олауытқығанмінез-құлықтыңбіртүрі. Кейбір әдебиеттердебұлтипті«антидисциплиналық»дептеатайды. Девиантты мінез-құлықтыңкөрсеткіштеріне: агрессия, демонстрация, оқудан, еңбектенбетбұру, үйденкету, алкоголизм, наркомания, қоғамғажатқылықтар, жыныстықжатмінез-құлық, суицидт.б. жатады. Делинквентті мінез-құлық. Олзаңбұзушылықпенерекшелінеді. Оныңмынадайтиптерібар: Агрессивті-зорлаушылықмінез-құлық. Бұлжекетұлғағакөрсетілетіндөрекілік, төбелес, күйдіріп-жандырусияқтыжағымсызіс-әрекеттердекөрінісбереді. Ашкөздікмінез-құлық (корыстное поведение): майда ұрлықтар, қорқытып-үркіту, автокөлікұрлаут.б. жалпыматериалдықпайдакүнемдіккебайланыстыжатмінез-құлық. Наша сату жәнетарату. Криминалды мінез-құлықзаңбұзушылықболыптабылады. Балаларсотүкіміарқылыжасағанқылмысыныңауырлығынабайланыстыжазаланады. Девиацияныңнегативтіформаларыәлеуметтікпатологияболыптабылады: алкоголизм, токсикомания, нашақорлық, жезөкшелік, суицид, заңбұзушылықжәнеқылмыскерлік. Оларжалпықоғамға, айналадағыадамдарғажәнееңбіріншіөздерінеүлкензиянкелтіреді. Девиацияны зерттеуші көптегенғалымдардевианттымінез-құлықтыңпайдаболуфакторларынтүрлішетүсіндіреді. Біріншілеріолардыекіүлкен топқаішкіжәнесыртқыфакторлардепбөлсе, екіншілеріолардыбөлмей: жанұядаберекеніңболмауы; ата-ананың«ерекше»қамқарлығы; тәрбиеберудегікемшіліктер; өмірде кездесетін қиыншылықтарменкүйзелістердіжеңеалмау; өмірлік дағдыныңболмауы, айналысындағыадамдармен, құрбыларыменжарасымдықатынасқатүсеалмауы; сырттан келген қысымғатөтепбереалмау, өзбетіншешешімқабылдайалмау, сынаушылықойдыдамытаалмау; психоактивті заттарды жиі пайдалануы; агрессиялықжарнаманыңықпалдыболуы; мектептерде психологиялықкөмеккөрсетуқызметініңнашардамуы; балалар мен жасөспірімдердіңбосуақытыныңпроблемалары Үшіншілері оларды негізгі бес факторғабөліпқарастырады. Олардыжекешеқарастыратынболсақ: 1. Биологиялықфакторлар–баланыңәлеуметтік бейімделуіне кедергі жасайтын физиологиялықжәнеанатомиялықжағымсызерекшеліктер. Оларғамыналаржатады: ұрпақтан-ұрпаққаберілетіннемесеананыңжүктіболғандадұрыстамақтанбауы, арақ-шарап, нашақорлызаттардыпайдалануы, темекітартуы, ананыңфизикалық, психикалықт.б. сырқаттарысебепболатынгенетикалықфакторлар: ақыл-ойдамуыныңбұзылуы, есту, көрукемшіліктері, жүйкежүйесініңзақымдауынанпайдаболғанденедегікемшіліктер. психофизиологиялықфакторлар: психофизиологиялықкүш, дау-жанжал, келіспеушілікжағдайлар, адаморганизмдерінекеріәсерететін, қоршағанортаныңхимиялыққұрамы, соматикалық, аллергиялық, токсикалықауруларғадушарететінэнергетикалықтехнологияныңжаңатүрлері; физиологиялықфакторлар: сөйлеудефекттері, адамбойындағысоматикалықкемшіліктер. Бұлардыңбәріадамныңқоршағанортаға, жекеадамдарғадегенжағымсызқарым-қатынасын тудырады, ал балалар болса, өзіндіксезімментанымдықдеңгейінебайланысты, құрбы-құрдастарыарасында, ұжымдаеркінсезінеалмайды, қатынасыбұзылады. 2. Психологиялықфакторлар. Бұғанбаладағыпсихопатологияларменмінездегікейбірқасиеттердіңбасымболуы т.б. жатады. Бұлауытқушылықтаржүйелік-психикалықауруларда, психопатияда, неврастениядат.б. көрінеді. Акцентуациялықсипаттағымінездібалаларөтеашушаң, дөрекіболады. Оларғаміндеттітүрдеәлеуметтік-медициналықреабилитация, соныменқоса, арнайыұйымдастырылған тәрбиелікжұмыстаржүргізукерек. Баланыңәрбірдамусатысында, олардыңпсихикалыққасиеттері, тұлғалықжәнемінездегіерекшеліктеріқалыптасып, дамыпотырады. Баладамубарысындаәлеуметтікортағабейімделуінемесекерісіншебейімделмей, жатсынып кетуі мүмкін. Егер, балағаата-ананыңжылуы, махаббаты, ықыласыжетіспесе, онда, олата-анасынаншеттеніпкетеді. Шеттену - невротикалықреакциялар, қоршағанортаменқатынастыңбұзылуы, сезімдік (эмоциалық) тепе-теңсіздікжәнесуықтық, ашуланшақтық, психикалықауруларжәнепсихологиялықпатологияларсияқтыжағымсызмінез-құлықтыңпайдаболуынажолашады. Егер, баладаадамгершілікқұндылықтарқалыптаспаса, онда, олпайдакүнемдік, қанағатсыздық, зорлаушылық, дөрекілікт.б. сияқтыжағымсызқасиеттерге бейім тұрады. 3. Әлеуметтік-педагогикалықфакторлар. Олармектептік, отбасылық, қоғамдықтәрбиедегікемшіліктердіңнәтижесінде, баланыңоқудағыүлгермеушілігінебайланысты. Мұндайбалаларкөбінесемектепкедайындығыжоқ, үйгеберілгеноқутапсырмаларынажәне бағаларғапарықсызқарайтындар. Бұныңбәрібаланыңоқудағыбейімсіздігінкөрсетеді. Оқушыныңоқудағыбейімсіздігінің (дезадаптация) қалыптасуымынадайсатыларданөтеді: оқудағыдекомпенсация–баланыңжалпымектепкедегенқызығушылығыжоғары, бірақбір немесе бірнеше пәндіоқудақиыншылықтарғатапболуынан; мектептік бейімсіздік (дезадаптация) – бала сабаққаүлгермеуіменқатар, оныңмінез-құлқыөзгеріп, мұғалімдермен, сыныптастарыменқарым-қатынасыбұзылып, сабақтанқалуыкөбейедінемесемектептенбіртіндеп қолүзебастайды; әлеуметтік бейімсіздік – баланыңоқуға, мектепке, ұжымғадегенқызығушылығыжойылады, асоциалдықтоптарменараласып, алкогольге, нашақорлыққақызығабастайды; криминалдылық–кейбіротбасындағыәлеуметтікжағдайдыңөтетөменболуы, балаларды да өзортасындағыәлеуметтіктеңсіздіккеәкеледі, алмектепоқушысы, жасыжетпегендіктенжұмысістейалмайды, соданбарыполарқылмыстыіс-әрекеттрменайналысабастайды. Баланыңпсихоәлеуметтікдамуындағыауытқушылықтардыңнегізгіфакторы - ата-ана. Баланыңбойындағыасоциалдымінез-құлықтықалыптастыратынотбасықатынасыныңбірнешежағымсызстилдерібар: дисгармонды стиль - бір жағынаната-анабаланыңбарлықтілектерінорындайды, үлкенқамқорлықжасайды, екіншіжағынанконфликтіжағдайларғабаланы итермелейді; тұрақсыз, конфликтістиль–толықемесотбасындағы, ажырасукезіндегі, ата-анаменбалаларбөлектұрғанжағдайдағытәлім-тәрбиеліккемшіліктердентуындайды; асоциалды стиль - ата-ананыңарақішуі, нашақорзаттардыпайдалануы, криминалды іс-әрекет, аморальдіөмірсүружағдайы, отбасылыққаттыгездік, зорлаушылықжатады. Балағакөрсетілгенқатыгездікқатынасқажататындар: қинаушылық, физикалық, эмоционалды, жыныстықзорлық-зомбылық. Қатыгездікүйде, далада, мектепте, балаларүйлерінде, ауруханада көрсетілуімүмкін. Мұндайіс-әрекеткедушарболғанбалаларқалыптытүрдедамукөрмей, қоршағанортағабейімделеалмайқалады. Соныңәсерінен, балаөзінжаман, керексізбіндепсезінеді. Баланыңқаттыгездіккежауапберутүрібаланыңжасына, тұлғалықерекшелігіне, әлеуметтіктәжірибесінебайланысты. Психикалықреакцияларданбасқа (қорқыныш, үрей, ұйқыныңбұзылуы, тәбеттіңболмауыт.б.) балалардыңмінез-құлқыдаөзгереді: агрессияжоғарылайды, төбелескіш, өзінесенімсіз, ұялшақ, өзінедегенбағасыөтетөмен болады. Зерттеулерге қарағанда, зорлық-зомбылықтыкөпкөргенбалаларөскендезорлаушырөліндеболудықалайды. 4. Әлеуметтік-экономикалықфакторлар. Әлеуметтіңтеңсіздігі, қоғамныңкедейжәнебайболыпбөлінуі, жұрттыңкедейленуі, жұмыссыздық, инфляция, әлеуметтіккернеу, т.б. 5. Моралді-этикалықфакторлар. Қазіргіқоғамныңадамгершілікқасиеттерініңдеңгейітөменболуы, руханиқұндылықтардыңбұзылуы. Девианттымінез-құлықтыбалалардытүзетукүрделіәріқиынәріұзақпроцесс. Оныіскеасырудакөпшыдамдылықпенбелсенділікқажет. Қазіргі, осысаладағыәлеуметтік, педагогикалықталаптарменжүзегеасырылыпжатқантәжірибелернегізінде, бұлсаладағытәрбиеміндеттерінжүзегеасырудамынадайшарттардыорындауқажеттігітуады: балағаілтипатпен, ізгітілектестікпен қарау; оныңжағымдықасиеттерінесүйену; оныңадамгершіліккүшіне, потенциалдымүмкіндіктерінесену; оқушылардысалауаттыөмірсалтынқалыптастыруүшінжасалғанжалпыбілімберетінбағдарламалардытиімдіпайдалану; салауатты өмірсалтынқалыптастыруға, қауіпсізтіршілікетугебағытталғантәрбиелікбағдарламалардыұштастырапайдалану; девиантты мінезге ие балалардыңбілімалуыменбосуақытынпайдалыіс-әрекеттерменөткізужолдарынқарастыратынжаңакешендібағдарламалар құру; Қорыта айтқанды, девианттымінез-құлықтыбалаларментәрбиелікжұмыстарынжүргізудеримдікфилософСенеканың: «әрбірадамөмірініңтеккейбіржақтарынойлапталдайды, бірақешкімжалпыөміртуралыойланбайды»дегеной-пікірінесүйенеотырып, девиацияғакоррекцияжасаушыәрбірмаманұстаз, баланыңтеккейбірмінездіккемшіліктерінтүзетіпқанақоймай, оларды, қоғамдықөмірдіңталаптарыменұштасқандұрысқарым-қатынасжолынақайтыпәкеліп, арықарайқалыптасадамуына, әлеуметтенуінекөмектесуіқажет. Бұлпедагогикалықіс-әрекеттермазмұны, қоғамөміріндебекігенадамгершілікқадір-қасиеттермәнімен, талаптарыментікелейбайланыстыра, адамдарарасындағықарым-қатынастар (достық, жолдастық, туыстық, сүйіспеншілік, махаббатт.б.) нормаларыменұштастырыла жүзегеасырылғанда, балаларбойындадевианттымінез-құлықтыңөрісалмауынажәнеолардымектепқабырғасынанбастапәлеуметтендіругемүмкідікжасалады. жүктеу/скачать 53,91 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|