«Психология» пәнінің дәрістік кешені Дәріс №1 Тақырып: Психологияның пәні, міндеттері және әдістері Сағат: 1

Кез-келген парасатты адам ең әуелі, өзінің ерікті әрекетінің мақ-сатын белгілеуге тиіс.

Ол ниет немесе тілек түрінде жүзеге асады. Тілекте келешекте атқарылатын іс-қимыл 

ойға бекиді. Ниетте де солай. Сосын іс-қимыл-дың жоспары жасалады. Зерттеушілердің айтуынша, әрбір адамның өзіне тән ұнамды, ұнамсыз ерік саналары болады. Еріктің ұнамды қасиеттері: дербестік, батылдық, табандылық.

Еріктің ұнамсыз қасиет-тері: өзгенің сөзіне еріп, иланғыштық, қорқақтық, шыдамсыздық, ырықсыздық. Ерікті қалып-тастыруда адамның өз еркін өзінің тәрбиелеуі зор маңызға ие.

Ерік күшінің қозғаушысы – сезім. Барлығы-на немқұрайлы қарай-тын адам үлкен ерік иесі бола алмайды. Ал өз сезімдерінің құлы болушылар ерік иесі емес, ын-жық жандар. Ерік күшін қару етіп соғыстарда ерлік көрсеткендерде Отанына деген сүйіспеншілік сезімі мен дұшпанына деген өшпенді-лігі, шектен асқан ұс-тамдылығы бір-бірімен ұштаса білді, олар ойланып, бәрін де ақыл таразысына салып іс-қимыл жасады.

Адам қабілетінің қайнарын зерттеуші әрі жазушы Виктор Пекелис: «Ерік деген кездейсоқ таңдаған мақсатқа көз-ді жұмып, қиындығына төзіп ұмтыла беру емес, ол мақсатқа лайық және ақылға қонымды, өзіңе де, қоғамға да пайдалы істі көздеп, соны жүзеге асыруға тырысу, кедер-гілерді жою бағдарла-масын сабырлы да салиқалы түрде қолдану, әрқилы кезеңде үйле-сімді шешім қабылдау», - дейді. Иә, адамның ерік күші ақылмен, терең сезіммен ұштасуға тиіс. Сонда ғана ол жемісті болады. 

Ерік әрекетте қалып-тасады. Адамның өз еркін тәрбиелеуде мүм-кіндігі мол. Кімде-кімнің қатты жігерленіп, күші кернеп, іске белсенді түрде кірісуі еріктік әрекеттің ерекшелігі болып табылады. Біз енді өзіміздің ой-толғауымызды ғалымдардың, тарихи тұлғалардың сезім, ерік күші, оның бір-бірімен байланысы туралы ұлағатты сөздерімен қор-тындыласақ. Б.М.Теплов: «Адамның  жандүние-сінің шарықтап, жан-жақты жетілуінің қажетті шарты – сезім-дердің байлығы. Сезімнің қораш, солғын бо-лушылығы – адамның өмірін де күңгірт, мардымсыз етіп жібереді».

В.Шекспир: «Жеке өмірде терең сезім адамға зор қуат береді. Өзін терең, қуатты сезімдерге баули алмағандар бүгін біреуге, ертең біреуге үстірт, кездейсоқ, сүйіс-

пеншілік білдіруге құш-тарланып тұрады. 

Біздің жеке басымыз – бақ, ал біздің ерік-жігеріміз – оның бағбаны».

А.С.Макаренко: «Ерен ерік-жігер – бір нәрсені қалау және жете білу ғана емес, қажет болғанда одан бас тарта білу».

Адамды әрекетке итермелейтін негізгі түрткі – оның түрлі қажеттері. Адам өз қажетіне байланысты алдына түрлі мақсаттар қояды. Ол мақсаттарды орындау үшін түрлі әдіс - амалдар қарастырады. өйткені, адам сыртқы дүниенің заттары мен құбылыстарын тек танып не оған өзінің қатынасын білдіріп қана қоймайды, сонымен бірге, оны қажетіне орай өзгерткісі келеді. Бұл үшін ол қимыл-қозғалысқа, іс-әрекетке түсіп отырады. Адамда қимыл қозғалыстар есепсіз көп. Бұларды үлкен екі топқа бөлуге болады. Оның бірін еріксіз қозғалыстар (яғни мақсат қойылмайтын қозғалыстар: көздің жұмылуы, жөтелу, шашалу, түшкіру т.б.), екіншісін- ерікті қозғалыстар деп атайды. Мәселен, жерге түсіп кеткен нәрсені көтеріп алу қозғалыстың соңғы түріне жатады.

• 
  -студенттерді тақырып бойынша ғылыми психологиялық теориялармен таныстыру.
  
• 
  өзекті мәселелерді мысалға келтіре отырып, студенттердің белсендігін арттыру.
  
• 
  тақырып бойынша незізгі ғылыми психологиялық ұғымдарды бекіту.
  

1. 
   Темперамент және оның физиологиялық негізі. Темпераменттің негізгі типтері. Темперамент туралы ілімдерге қысқаша шолу) Гиппократ, И.П. Павлов, Э.Кречмер және У.Шелдон).
   
2. 
   Мінез ұғымы. Мінез құрылымы.
   
3. 
   Коммуникативті, рефлексивті, эмоционалды, ерікті мінездің интеллектуалды қасиеттері. Мінез типологиясына аналитикалық бағыт (А.Ф. Лазурский, Б.Г. Ананьев).
   
4. 
   УК.Юнг бойынша мінез типологиясы.
   
5. 
   Мінез акцентуациясы және А.Е. Личко бойынша мінез акцентуациясының типтері.
   
6. 
   Қабілет және нышан.
   
7. 
   Қабілет түрлері.
   
8. 
   Талант, дарындылық және данышпандылық.
   

1. 
   Ананьев Б.Д. Избранные психологические труды: в 2-х томах. –М., Педагогика. 1980 г.
   
2. 
   Асмолов А.Г. Психология личности. – М., Изд-во МГУ, 1990 г.
   
3. 
   Божович Л.И. Личность и ее формирование в детском возрасте. – М., 2003 г.
   
4. 
   В.С. Мухина. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. Алматы, 1986.
   
5. 
   В.С. Мухина.Возрастная психология: феноменология развития. – 14 е изд.- М., «Академия» 2012 г.
   
6. 
   Выготский Л.С. Собрание сочинений.: в 6ти томах.- М., Педагогика, 1983 г.
   
7. 
   Грэйс Крайг. Психология развития. Санкт-Петербург. 2002.
   
8. 
   Жарықбаев Қ.Б. Жалпы психология. Алматы. 2004.
   
9. 
   Казанская К.О. Возрастная психология. Конспект лекций. – М.: «А-Приор», 2007. – 160 с
   
10. 
    Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики. – М.: Изд-во МГУ, 1981 г.
    
11. 
    Намазбаева Х.Т. Психология. Алматы. 2005.
    
12. 
    Обухова Л.Ф. Возрастная психология. – М., 1999 г.
    
13. 
    Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. – СПб , Питер. 2005 г.
    
14. 
    Столяренко. Л.Д. Основы психологии. – Ростов –на –Дону, Феникс, 2004 г.
    
15. 
    Эльконин Д.Б. Детская психология. – М., 2004 г.
    

1. 
   Темперамент және оның физиологиялық негізі. Темпераменттің негізгі типтері.
   

Темпераментке ғылыми түсінікті И.П.Павловтың жоғары нерв әрекетінің типтері туралы ілімі берді. Павловтың ілімінше, мінез-құлықтың жеке ерекшеліктері, психикалық әрекеттерінің динамикасы нерв жүйесі әрекетінің жекелеген өзгешеліктеріне байланысты. Нерв жүйесі қызметінің жеке ерекшеліктерінің негізі нервтік процестердің түрлі көрінісі, қозу және тежелу процестері болып табылады.

И.П.Павлов қозу және тежелудің үш негізгі қасиетін көрсетті:

• 
  қозу және тежелу процестерінің күші;
  
• 
  қозу және тежелу процестерінің тепе-теңдігі;
  
• 
  қозу және тежелу процестерінің шапшаңдығы;