Сабақтың мақсаты: Оқушыларды Биология және оған тығыз байланысты ғылымдыардың зерттейтін саласымен таныстыру

Ондай теориялардың бірінде: "Тіршілікті белгілі бір уакыт аралығында ерекше кұдіретті күш жаратты" делінеді. Грек философы Аристотель мен ағылшын философы Ф.Бэкон: "Тіршілікті ешқандай құдіретті күш жаратқан жоқ, ол өздігінен өлі денелерден пайда болды", — деп, бұл пікірге қарсы шыққан. Ал голландиялық ғалым Ван Гельмонт өзінің еңбектерінде: 'Тышқандар кір киімнен пайда болады", — деп түсіндірсе, дәрігер Парацельс "адамды қолдан жасап шығарудың" әдісін ұсынған. Келесі бір теорияда: "Жер еш уакытта жанадан пайда болған жоқ, ол әуел бастан мәңгі, олай болса, жер бетіндегі тіршілік те мәңгі", — делінеді. Бірқатар ғалымдар: "Жер бетіне басқа ғаламшардан өсімдіктің тозаны, споралары, тілті ұсақ организмдер де келіп түседі", — деген ойда болған. Ф.Реди және Л.Пастер тәжірибелері.XVII ғасырда италиялык дәрігер Фран ческо Реди (1626—1698) тәжірибе

. Дарвиннің "Түрлердің пайда болуы" деген кітабы жарыққа шыққаннан кейін бұл мәселе қайта көтеріліп, тәжірибе жүзінде жан-жақты зерттеу-лер жүргізіле бастады.

Л.Пастер тәжірибесі.

сыйлықка 1862 жылы сол елдің әйгілі ғалымы Луи Пастер ие болды. Ол мынадай төжірибе жүргізді: S төрізді иілген түтік жалғанған бірнеше колбаға ет сорпасын құйып, ұзак уакыт қайнатты. Соның нөтижесінде микробтар ғана емес, олардың слоралары да жойылды. Содан кейін колбалардың аузын ашық қалдырып, тегіс жерге орналастырды.Микроорганизмдердің споралары түтіктің иілген жеріне шөгіл, одан әрі өте алмағандықтан, сорпа көпке дейін бұзылмай сакталды. Бірақ колбаның біреуін сәл еңкейтіп, сорпаны иілген түтікке жеткізіп қайта кері кұйғанда, сорпа көп ұзамай бұзыла бастады. Өйткені түтікке түскен микробтар сорпаға өтіп, коректік ортада тез өсіп, көбейді. "Ендеше, тірі организмдер баска тірі организмдерден дамыл жетіледі", — деп, Пастер тіршіліктің өздігінен пайда болмайтынын тағы дөлелдеді.

Алайда, "Тірі организмдер өздігінен лайда болмай, баска . Ол карапайым органикалық қосылыстар күрделене келе тіршілікке тен қасиеттерге ие больш, алғашқы тірі организмдерге бастама берген.

ІІІ. 1. Тіршілік деген ұғымға түсінік беріндер. 2. Тіршіліктін пайда болуы туралы қандай теориялар бар? 3. Ф.Реди мен Л.Пастер кандай тәжірибе жүргізді.

ІV. Үйге § 25 оқу.

V. I Биологиялык прогресс. Биологиялык регресс. Ароморфоз. Идиоадаптация. Дегенерация.

* 1. Биологиялык прогресс жене регресс деген не? 2. Эволюциялык прогреске жетуддн. қандай жолдары бар? 3. Ароморфоз бен идиоадаптацияньщ эволюциялык маңызы неде? 4. Биологиялык регрестін себептері кандай? 5. Жалпы дегенерация дегеніміз не?

Берілген кестені толтырындар:

Эволюцияның негізгі бағыттарын салыстыру

Эволюциянын негізгі бағыттары	Сипаттамасы	Мысалдар
Ароморфоз Идиоадаптация Дегенерация

8 өсімдігінен қоректік заттарды сорьш, тіршілік етеді. Жаллы дегенерация организмдердің кұрылым денгейін карапайымдан-дырғанымен, баска бешмділік белгілердің қалыптасуына байланысты даралар санынын артуына, аймақтың кенеюіне, ягни биологиялык прогреске жеткізеді. Сонымен эволюцияның бағыттары мен жолдары өзара тығыз байланысты. Өйткені олар бірін-бірі жалгастырып немесе алмастырып отырады (35-сурет).

Жердегі тіршигіктін пайда болуы туралы дүрыс болжамды орыс ғалымы А.И.Опарин үсынды (1924). Онын айтуынша, тіршіліктің пайда болуы осыдан 4—4,5 млрд жыл бүрын абиогендік жолмен карапайым органикалык косылыстардың түзілуімен байланысты жүрген.

Ағылшын ғалымы Б.С. Холдейн зерттеулер нәтижесінде 1928 жылы өз бетінше дөл осындай тұжырым жасап, А.И. Опариннщ болжамын колдады. Сонымен тіршілік калай пайда болды?

Биология саласьщдағы көп ғалымдардьщ айтуынша, ертеректе біздің ғаламшарымыздыд жагдайы қазіргіден баскаша болтан, жер бетіндегі температура өте жогары 4000—8000 С-кд дейін кетерілген. Бүл кезде жер койнауындагы катты жыныстар балкып, бір-бірімен реакцияға түскен. Реакция нәтижесінде түзілген газдар жерді жарып шырып, онын айналасында атмосфера түзілген. Атмосфера күрамында су булары, көміртек диоксиді, аммиак, метан, т.б. заттар болған. Кейін жердің үстіңгі кабаты біртіндеп салкындаған. Температура 100°С болып төмендеген кезде су булары коюланып, ыстык нөсер жаңбыр түрінде күні-түні, айлар, жылдар бойы жауған. Осылай алғашкы мүхиттар түзілген. Атмосферадағы газ күйіндегі органикальщ заттар жаңбыр суьшда еріп, ерітіндіге айналған. Алғашкы атмосферада оттек пен озон қабаты болма-ғандыктан, энергияға бай ультракүлгін сәулелері жер бетіне мол түсіп түрған. Ыстык жаңбыр суында еріген заттар езара химияльщ реакцияға түсіп, соның нәтижесінде алғапщы мүхитта көмірсулар, аминкышкылдар, азотты косылыстар көптеп түзіле бастаған. Олардан біртіндеп карапайым нәруыздар, нуклеин кышқылдары, липидтер, т.б. түзілген. Вүл жағдай "тіршілік пайда болуының алгашкы қадамы" деп есептеледі.

Америкалык биохимик С.Л.Миллер 1955 жылы метан, аммиак, сутек және су булары аркылы электр разрядын өткізіп, карапайьпя май кьппкылдарын, несепнөр (мочевина), сірке жөне қүмырска кышкыл-дарын, бірнеше аминкышкыл алды (38-сурет).

Дел осындай төжірибені орыс және жапон ғалымдары да кайта-лап, алған корытьшдылары негізінде Опарин жасаган болжамның дүрыс-тьпъш дөлелдеді. Түзілген органика­льщ қосылыстардьщ ерітінділерінде табиги жагдайда біртіндеп кон-центрленген коймалжьщ коацерват тамшылары пайда болды.

38-сурет. С.Л.Миллердің төжірибесі

Биология 9-сынып Cабақтың тақырыбы: Тіршіліктің пайда болу тарихы.

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды тіршіліктің пайда болу тарихымен таныстыру.

2. Оқушылардың тірішіліктің даму тарихын оқи отырып,дүинетанымын арттыру.

3. Адамгершілікке,ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

Сабақтың пәнаралық байланысы: Тарих.география

Сабақтың түрі: кіріктірілген.

Сабақтың көрнекілігі: Геохронологияльщ шкала (кесте),кепешөптер, сурет.

Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,баяндау,кесте толтыру.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

Ғаламшарымыздың биологиялық тарихы