Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Жер қалай орыстандырылды
| Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
мен алмастыру мақсатында жүргізілген ете зарар- лы астарлы саясатының түп тамырын Абайша танып, сыншыл пікір толғаған ойшылдар бола бер- меген. Бүл салада айтылған ұлы Абай пікірінің сүйенер діңгегі Наршаһидің «Бұқара тарихы» кіта- бында жатыр деп білеміз. Өйткені Абай «Біраз сөз қазақтың түбі қайдан шыққаны туралы» деген тари- хи мақаласында ислам дінінің қазақтар арасын- да таралу мерзімін арабтардың Түркістан өлкесін жаулап алу кезеңімен ұштастыра қарайтыны: «...арабтан бұл Орта Азияға дін исламды үйретуші- лер көп әскермен келіп, халықты жаңа дінге қаратып ж үргендеріңде, Құтайба (Құтайба ибн-Муслим (660-715 жылдар - автор) атты кісі Қашқарға дейін келіп, халықты исламға көндіргенде, бұлар да (қазақтар - автор) мұсылман болдық депті», - деп, қазақ арасында мұсылмандықтың таралу тарихынан деректі мағлұмат бере кететіні бар. Түрік халықтарын ислам дініне табындыру жолында Құтайба ибн-Муслим олардың өткендегі ата-баба тарихын, жазуын, салт-сана, әдет-ғұрпын, тіпті, елді мекен атауларына дейін арабшамен алмастырып өзгертуді - жергілікті халықтың рухын сындырып жоғалтудың бірден-бір тәсілі ретінде қараған. Өйткені бұл тәсіл жергілікті халықты ислам дініне сіңдіріп, жұтып жіберудің ала бөтен төте жолы болатын-ды. Бұл іспеттес саяси идеологиялық өзгерістердің бәрімен Наршаһи еңбегі арқылы танысқан Абай араб басқыншыларының жергілікті тілде қалыптас- қан атамекен топонимдеріне, тіпті, «ұлыстың ұлы күні» атанған наурыз мерекесіне дейін ислам 106 Жер қалай орыстандырылды? салты ндағы арабш а атаулармен алмастыры п өзгертуге тырысқан әрекетін: «Ол күнде Наурыз деген бір жазғытұрым мейрамы болып, наурызда- ма қыламыз деп той-тамаша қылады екен... Бұл күнде бұл сөз құрбан айтына айтылады, ол уақытта жаңа дінге кірген соң, енді бір Бұхарадан басқа шаһарлардың да, жерсулардың да, халықтың да бұрынғы аттарын бұзыпты», - деп, Құтайба ибн- М услимнің алысты көздеген саяси мақсатының астарлы сырын ашып, әшкерелей жазуында ойла- на білген сергек сезімді зерделі жанға көп нәрсені ұқтырғандай салмақ жатыр. Түркістан өлкесін жаулап алып, ислам дінін зор- лықпен енгізген Араб халифаты Бұхара қаласынан басқа калаларды, ондағы көше, дарбаза, төбе, әуіз- дерге дейін және өлкедегі елді мекен, жер-су, халық атауларының бәрін өзгертіп, арабшалап атауға ерек- ше мән беруі отаршылдық топонимінің өзі еді. Мұны олар жергілікті халықты өткен тарихы- нан, ата салты, ана тілінен, әдет-ғұрпынан тайды- рып, көз жаздыру арқылы тарихи есін сөндіріп, руха- ни құлдыққа әкелудің ең ұрымтал сенімді жолы деп білген. Ғасырлар бойы қорланып қалыптасқан, сол арқылы халықты ң көне тарихынан белгі беріп жаңғыртып отыратын мәңгілік атамекен жер атаула- ры тұрғанда, халықтың тарихи жадының бұлжымай сақталу қалпынан сескенген басқыншылардың қай- қайсысы болса да, алдымен қанды тырнағын жер атауларына салатынын тарих тағылымы айғақтап, олардың ортақ белгісі ретінде көрсетіп отыр. Құтайба ибн-Муслим жергілікті халықты ислам |