Қазақстан Республикасындағы білім беру мазмұнының даму тенденциялары

Тәуелсіз Қазақстанның ертеңгі ұрпағын тәрбиелеу, іргелі зерттеулер жүргізу бағытындағы міндеттерін Ы.Алтынсарин атындағы Ұлттық Білім беру академиясы орындауда. Академияның ғылыми-зерттеу жұмысының ішіндегі ең өзектісі – жалпы білім беретін мектептердегі білім мазмұнын жетілдірудегі ғылыми-әдістемелік негіздері (қолданбалы ғылыми зерттеу) жасау дер едім.

3. 
   кесте – Білім беру мазмұнының логикалық – құрылымы
   

Ю.К.Бабанский ғылым мазмұны негіздерін совет педагогикасында төмендегі өлшемдер бойынша таңдады:

1. 
   Ғылым туралы толық мағлұмат беру үшін білім мазмұнының негізгі теориялары, заңдары мен ұғымдарын тұтас түсіндіру, өлшемі.
   
2. 
   Білім беру мазмұны материалының жоғары ғылыми және тәжірибелік мәнін мектептегі оқылатын, өздігінен білімін көтеретін материалдарды әрбір пәнге және оқу пәндер жүйесін енгізу.
   
3. 
   Білім мазмұнының күрделігі оқушылардың жас ерекшелігімен оқу мүмкіншілігіне сай болуын қарастыру өлшемі.
   
4. 
   Әрбір пәнді оқытуға берілген мерзімі білім мазмұнының көлемімен сәйкес болуы.
   
5. 
   Жалпыға бірдей орта білім беру мазмұнын құруда дүниежүзілік тәжірибені ескеру.
   
6. 
   Қазіргі кездегі мектептің оқу-әдістемелік және материалдық базасымен білім мазмұнының сәйкес болуы [44].
   

1. 
   Жалпы сипаттама
   
   1. 
      Бастауыш білім берудің мақсаты мен міндеттері. Білім мазмұнының құрамы.
      
   2. 
      Стандарттың құрылымы. Білім беру салалары.
      
2. 
   Базалық (инварианттық) білім мазмұны.
   
3. 
   Бастауыш сыныпты бітіретін оқушы дайындаған деңгейін тексеруге арналған тапсырмалар [46, 245 б].
   

• 
  білім мазмұнын оқыту әдістерін жаңартудың негізгі бағыттарын анықтап тұжырымдау;
  
• 
  пәндер бойынша бастауыш білімнің мемлекеттік стандартын, мазмұнын, құрылымын, жүйесін анықтап ғылыми тұрғыдан негіздеу;
  
• 
  базалық оқу бағдарламалары мен оқу-әдістемелік кешендер дайындап мектеп тәжірибесіне енгізу.
  

1) Қолдану аймағы.

Жаңадан қабылданған бастауыш білім стандартында пәннің мақсаты, міндеттері белгіленді. Стандарт құрылымы негізгі ғылыми талаптарға сәйкес жүйеленді, базалық білім мазмұны нақтыланды, оқушылар біліміне қойылатын талаптар айқындалды, «білім», «білік» ұғымдары жүйеленіп, ғылыми тұрғыдан негізделді. Онда берілген пәндер бойынша берілетін білімнің басқа пәндермен сабақтастығын айқындау, дамыта оқытудың мүмкіндіктерін қарастыруға қатысты негізгі көрсеткіштерге баса көңіл бөлінді. Оқушылар білімін бағалау тәсілдері жасалды. Білім стандартының компоненттеріне оқушы білімін бағалау және тексеру жүйесі енгізілді. Бұл жүйеде білімді бағалау талаптары мен ережелері ескеріліп, оның жаңа білім мазмұны мен оқушылардың білімі мен біліктілігіне қойылатын талаптар деңгейінен шығу жағына баса назар аударылды.

• 
  білім стандарттарын ұйымдастыруда қалыптасқан дәстүрлі түсініктерден арылуға, яғни білім мазмұнын соған сай оқыту нәтижелерімен бірге егжей-тегжейлі баяндаудан арылуға мүмкіндік туды;
  
• 
  қазіргі стандарттарда «шығу», яғни білімнің тек соңғы нәтижелерін көрсететін үдерісі басым. Жалпы білім стандарттарын ұйымдастырудың мұндай тәсілі әлемдік тәжірибеде тиімді деп есептеледі;
  
• 
  негізгі тірек ұғымдар мен олардың анықтамасы ғылыми-теориялық категориялар ретінде нақтыланды, олар мектептік білімнің базалық мазмұнының құрамы мен құрылымына және оқушы дайындығының деңгейіне қойылатын талаптардың бірлігін анықтаға негіз болды;
  
• 
  жалпы білім мекемелерінің әр сатысындағы білімнің базалық ауқымын реттейтін талаптар бекітілді;
  
• 
  оқушылар мен білім мекемелерінің құқықтары мен міндеттерін реттейтін талаптар бекітілді;
  
• 
  оқу жүктемесі көлемін және оларды білім мазмұнының тұрақты және жылжымалы бөліктерінде бөлуді реттейтін талаптар бекітілді;
  
• 
  мектептің бастауыш, негізгі және жоғарғы сатыларына арналған базистік оқу жоспары жасалды.
  

Бағдарламалар мемлекеттік білім стандартының негізі ретінде алуға боларлықтай сипатта және қазіргі заманғы педагогикалық–психология ғылымдарының дамыта оқыту идеясына сай жасалған. Бұл бағдарламалар арқылы жүзеге асырылатын білім беру мақсаты мен міндеттерінің дәстүрлі оқытудан түбегейлі өзгешеліктері бар: бірінші кезекке, бұрынғыша оқушыны пәндік білім, білік, дағдылардың белгілі бір жиынтығымен қаруландыру емес, оқу әрекетін қалыптастыру негізінде оқушының жекебас тұлғасын тәрбиелеу мақсаты қойылып, ең алдымен білім, білік, дағдыларды меңгерудің негізі ретінде оқушы дамуы мен тәрбиесін қамтамасыз ету міндеттерін шешу көзделінді.

• 
  оқу материалдарының жоғары иддеялық және ғылыми деңгейінде түсінікті болып баяндалуы;
  
• 
  оқу-әрекетінің негізгі тәсілдерін қалыптастыру;
  
• 
  пәнаралық және пәнішілікке байланысты жетілдіру;
  
• 
  оқу материалдарының жас ерекшеліктеріне сәйкестігі;
  
• 
  жалпы орта білім мазмұнында табиғат, қоғам, техника, мәдениет және адам жайындағы ғылымдардың барлық негізгі бағыттарын тұтас бейнелеу;
  
• 
  біздің елімізде және басқа дамушы елдерде салыстырмасы бағалау әдістерінің көмегімен жалпы білім мазмұнын таңдап алу жайындағы халықаралық тәжірибені ескеру.
  

• 
  оқулықтарды қазақстандық авторлар құрамының жазуы және осы оқулықтарда қазақстандық ақын-жазушылардың, суретшілер мен сазгерлердің шығармалары мен ғалымдар еңбектерінің көптеп берілуі;
  
• 
  мәтіндер Кеңес идеологиясы (коммунист – капиталист, бай – кедей) тақырыбынан тазаланғандығы;
  
• 
  материалдарда тарих, әдет-ғұрып, батырлар жырлары, ұлағатты ақыл-ойшылдардың нақыл сөздері, бір сөзбен айтқанда азаматтық-елжандылық сезімдерін оятатын этномәдени белгілермен суарылғандығы.
  

• 
  білім мазмұнында шығармашылық міндеттердің шешілуі, қабілетті дамыту кең түрде қарастырылмаған;
  
• 
  оқулықтарда дамыта оқытудың мүмкін үлгілері толық қамтылмаған;
  
• 
  оқулық мазмұнында міндетті және мүмкіндік деңгейлері, саралап оқыту жүйесі дұрыс жолға қойылмаған;
  
• 
  көптеген оқулықтар мәтін, сұрақ, тапсырмамен шектелген.
  

• 
  Матемтика (1-4 сынып, Т.Оспанов т.б. жазған) оқулық дамыта оқытуға бағытталған.
  

• 
  онда әр сабаққа сәйкес келетін материалдар беріледі, яғни оқулықты құрастыруда сабақтастық принцип сақталады;
  
• 
  жаттығулар білімді жүйелі түрде меңгертуге, білік пен дағдыны жетілдіруге бағытталған:
  

• 
  тапсырмаларды орындау ретін мұғалім өзі анықтайды, өзіндік жұмысқа, топтық және дербес жұмысқа арналған тапсырмаларды мұғалім өзі таңдайды, яғни оқулық материалдарын іріктеу мен оны үйлестіру шығармашылық тұрғыдан жүзеге асырылады;
  
• 
  жаттығуларды механикалық және бір сарында (үлгі бойынша) орындаудан бас тартуға негіз болатын, бақылау, салыстыру, қорытынды жасау және бірнеше альтернативті шешу нұсқаларын іздестіруді талап ететін дамытушылық сипаттағы жаттғулар жүйесі арқылы дамыта оқытуды жүзеге асыру;
  
• 
  шығармашылық жаттығулар арнайы жүйе құрайды, олар ерекше, дәстүрден тыс ойлауды, зейінділікті және ой тұжырымдай алуды талап етеді, сондықтан мұндай жаттығуларды орындау нәтижесі бағаланбайды, тек мадақталады (жасыл қоршаудағы жаттығулар);
  
• 
  оқулықтың негізгі ерекшеліктерінің бірі – оқыту мен тәрбиелеуді өзара байланысты жүргізуге арналған материалдарды тиімді таңдап алуды ескеру:
  

Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ БІЛІМ АКАДЕМИЯСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКА ҒЫЛЫМЫН ДАМЫТУДАҒЫ ОРНЫ МЕН РӨЛІ (1985-2000 жж.)

Ы.Алтынсарин атындағы Қазақ бiлiм академиясы (1998 ж.)

Ы. Алтынсарин атындағы Қазақ білім академиясының жоғары білім беру салалары бойынша жоғары білікті ғылымдарды даярлауға қомақты үлес қосып келеді. Академияның аспирантура бөлімі қырық жылдан астам жұмыс істеді. Осы жұмысының нəтижесінде көптеген заман мен қоғам талабына сай педагогтар мен білікті ғылыми мамандар қатары толыға бастады.